Το ανθρώπινο κόστος του πολέμου

Οι πόλεμοι που οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν εξαπολύσει στην Μέση Ανατολή γενικά έχουν οδηγήσει σε ακόμη περισσότερες παρεμβάσεις. Υπήρχε η υποστήριξη στους μουτζαχεντίν στο Αφγανιστάν την δεκαετία του 1990 και η καταδίωξη του Οσάμα μπιν Λάντεν το 2001. Στην συνέχεια ήρθαν οι πόλεμοι στο Ιράκ το 1991 και το 2003 [αντίστοιχα] και, τώρα, η υποστήριξη των δυνάμεων που επιδιώκουν να ανατρέψουν τον πρόεδρο της Συρίας, Μπασάρ αλ-Άσαντ. Μεταξύ των πολλών λόγων για την καταγραφή των φτωχών αποτελεσμάτων είναι η αποτυχία των Ηνωμένων Πολιτειών να υπολογίσουν το ανθρώπινο κόστος του πολέμου.

Η Ουάσιγκτον και ο ευρύτερος κόσμος της πολιτικής συχνά σπεύδουν να αναλύσουν τις αποτυχίες και τις επιτυχίες των περιστασιακών αμερικανικών ενόπλων συγκρούσεων. Αλλά σπάνια θα δούμε το πώς ο πόλεμος επηρεάζει τους τοπικούς πληθυσμούς -από την κλίμακα της καταστροφής και την σοβαρότητα των τραυματισμών μέχρι τους λόγους για τους οποίους εκατομμύρια εκτοπισμένοι δεν επιστρέφουν ποτέ στις αρχικές πόλεις ή τα σπίτια τους. Ούτε εξετάζουν οι πολιτικοί το πόσοι σκοτώθηκαν άμεσα από την βία του πολέμου ή έμμεσα μέσω των στερήσεων, των ασθενειών και άλλων αιτίων.

Όπως παρατήρησε κάποτε ο Αμερικανός στρατηγός εν αποστρατεία, Τόμι Φρανκς, «Εμείς δεν κάνουμε καταμέτρηση πτωμάτων». (Αν και ο στρατός όντως μερικές φορές μετρά τις απώλειες που προκύπτουν από την δράση των ΗΠΑ, αλλά όχι από τον πόλεμο στο σύνολό του). Όμως, αυτό έχει δώσει την εντύπωση ότι ο στρατός των ΗΠΑ αγνόησε χονδροειδώς την ζωή των πολιτών του Αφγανιστάν και, αργότερα, στο Ιράκ. Και, πράγματι, υπήρχε μια χρόνια έλλειψη συμπάθειας για την τύχη των αμάχων στο Ιράκ. Έτσι, όπως αναγνώρισε ο στρατηγός Ντέιβιντ Πετρέους στην επανέκδοση του The U.S. Army Field Manual (Το [Επιχειρησιακό] Εγχειρίδιο του Στρατού των ΗΠΑ) το 2006, η προστασία του πληθυσμού έπρεπε να αποτελεί προτεραιότητα. «Κατά την διάρκεια οποιασδήποτε περιόδου αστάθειας, το κύριο ενδιαφέρον των ανθρώπων είναι η φυσική ασφάλεια του εαυτού τους και των οικογενειών τους», έλεγε το εγχειρίδιο. «Όταν [οι αμερικανικές] δυνάμεις αδυνατούν να προσφέρουν ασφάλεια ή απειλούν την ασφάλεια των πολιτών, ο πληθυσμός είναι πιθανόν να ζητήσει εγγυήσεις ασφάλειας από εξεγερμένους, αντάρτες ή άλλες ένοπλες ομάδες. Αυτή η κατάσταση μπορεί να τροφοδοτήσει την υποστήριξη για μια εξέγερση».

Αφγανοί θάβουν μερικά από τα θύματα μιας αεροπορικής επιδρομής σε ένα μαζικό τάφο κοντά στο Κουντούζ, την 4η Σεπτεμβρίου 2009. REUTERS
--------------------------

Αλλά το ευρύτερο πρόβλημα -η έλλειψη υπολογισμών για το κόστος του πολέμου- δεν μπορεί να αποδοθεί εξ ολοκλήρου στο Πεντάγωνο και μόνο. Υπήρξε επί μακρόν δημόσια και πολιτική αδιαφορία για την ανθρώπινη τραγωδία στους πολέμους στην Κορέα, το Βιετνάμ, το Αφγανιστάν και το Ιράκ. Και ακόμα και όταν αναλυτές προσπάθησαν να υπολογίσουν το οικονομικό κόστος του πολέμου, αυτοί οι αριθμοί ήταν τις περισσότερες φορές υπολογισμένοι σχετικά με το κόστος για τις Ηνωμένες Πολιτείες και όχι για τους ντόπιους που ζουν στις εμπόλεμες ζώνες. Η Υπηρεσία Ερευνών του Κογκρέσου, για παράδειγμα, υπολόγισε ότι, από το 2014, το κόστος των πολέμων στο Ιράκ και το Αφγανιστάν ανήλθε σε 1,6 τρισεκατομμύρια δολάρια, αλλά δεν έκανε καμία αναφορά στο κόστος για τις χώρες αυτές.

Το πρόβλημα με αυτή την οπτική, πέρα από μια επικίνδυνη ηθική απάθεια, είναι ότι αφήνει τους μελλοντικούς φορείς λήψης αποφάσεων με λίγες ή καθόλου πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο που οι ευρείας κλίμακας στρατιωτικές επιχειρήσεις διεξήχθησαν επί τόπου στην πραγματικότητα, και πώς η εξέλιξη του πολέμου θα μπορούσε να επηρεάσει τις μεταπολεμικές πολιτικές και την ανάκαμψη. Όπως έχουν δείξει οι τελευταίοι πόλεμοι των ΗΠΑ, η σύγκρουση μπορεί να επιστρέψει πιο άγρια από ποτέ, αν δεν έχουν αντιμετωπιστεί οι πληγές του πολέμου.

Το πρώτο βήμα προς μια λύση είναι να διεξαχθεί μια αξιολόγηση των επιπτώσεων μετά από κάθε ένοπλη σύγκρουση.

Οι εκτιμήσεις των επιπτώσεων, που είναι καλά θεσμοθετημένες στην νομολογία και την δημόσια πολιτική, εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στην δεκαετία του 1970 στον τομέα της οικολογίας. Είναι πολύ εκτεταμένες αναλύσεις που πραγματοποιούνται πριν από, ας πούμε, ένα κατασκευαστικό έργο, ώστε να προβλεφθεί η επίδρασή του στο φυσικό περιβάλλον. Από τότε, η τεχνική έχει προσαρμοστεί σε μεγάλο βαθμό σε άλλους τομείς: Στην αξιολόγηση των ζημιών κάποιου θύματος για να καθοριστεί μια ποινική καταδίκη ή για να καθοριστεί το επίπεδο της διαφάνειας στις δημόσιες Υπηρεσίες ή εταιρείες. Μια ποικιλία από άλλες χρήσεις έχουν προταθεί, όπως οι καταγραφές φυλετικών επιπτώσεων για την μέτρηση της προκατάληψης στο σύστημα ποινικής δικαιοσύνης ή οι καταγραφές των επιπτώσεων στο κοινωνικό κεφάλαιο για να αξιολογηθεί το αποτέλεσμα, για παράδειγμα, ενός οικιστικού προγράμματος στην κοινωνική συνοχή σε μια κοινότητα.

Ένα αγόρι από το Αφγανιστάν κλαίει κατά την διάρκεια της κηδείας των μελών της οικογένειάς του στην επαρχία Λογκάρ, στις 27 Μαρτίου 2013. Reuters
--------------------------------

Η αξιολόγηση των επιπτώσεων των συγκρούσεων θα αντιμετωπίσει αυτά τα ζητήματα με την εξαγωγή χρήσιμων δεδομένων από πολλές από τις πιο ολοκληρωμένες στρατιωτικές αναλύσεις. Αλλά θα πρέπει επίσης να τοποθετηθούν οι αναλύσεις σε ένα ευρύτερο πλαίσιο: Τους τρόπους με τους οποίους ο πόλεμος έχει αλλάξει την κοινωνία, την πολιτική, τον βιοπορισμό, τις διακοινοτικές σχέσεις, τους πόρους, τις υποδομές, και ούτω καθεξής.

Ανάμεσα στα πολλά στοιχεία μιας αξιολόγησης θα είναι μια σειρά από μεταπολεμικές έρευνες που θα κρίνουν τις αντιλήψεις του πληγέντος πληθυσμού για το τι συνέβη κατά την διάρκεια του πολέμου και γιατί -για παράδειγμα, πώς μια σύγκρουση επηρεάζει τον βιοπορισμό, καθώς και την πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη, την ασφαλή στέγαση, και το καθαρό νερό και την υγιεινή. Εκτός από τα στοιχεία για τους θανάτους και τους τραυματισμούς, αυτή η ματιά στην μεταπολεμική ποιότητα ζωής θα παράσχει ένα χρήσιμο μέτρο των τοπικών αισθημάτων, ειδικά αν η εθνική κυβέρνηση μπορεί να μην είναι σε θέση να το πράξει ή να μην θέλει να μοιραστεί τις πληροφορίες αυτές δημοσίως.

Οι έρευνες θα πρέπει, φυσικά, να συμπληρωθούν με την μελέτη των εμπειρικών επιπτώσεων του πολέμου στις υποδομές, την κοινωνία και την οικονομία στο σύνολό τους: Κατεστραμμένα συστήματα νερού, μείωση του αριθμού των μαθητών, αύξηση της ανεργίας, αριθμός των λειτουργούντων νοσοκομείων, αριθμός γάμων, ποσοστό γονιμότητας και εσωτερική μετανάστευση, για να αναφέρουμε μερικά. Θα πρέπει επίσης να μετρηθούν κάποιοι πολιτικοί δείκτες˙ για παράδειγμα, η ελευθερία του Τύπου και η κατάσταση των μειονοτήτων, τα οποία έχουν ήδη αναφερθεί από το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ, θα πρέπει να ενταχθούν στην συνολική αξιολόγηση.

Ένας οργανισμός όπως το Αμερικανικό Γραφείο Κυβερνητικών Υπολογισμών θα μπορούσε να πρωτοστατήσει στην διενέργεια αυτών των εκτιμήσεων. Θα χρειαζόταν η βοήθεια επί τόπου Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων και ακαδημαϊκοί ειδικοί, καθώς και ο συντονισμός των προσπαθειών με άλλες ομοσπονδιακές Υπηρεσίες, ξένες κυβερνήσεις και διεθνείς Οργανισμούς. Η εκτίμηση, η οποία θα πρέπει να υποβληθεί σε έλεγχο από μια επιτροπή αναθεώρησης αποτελούμενη από ανεξάρτητους εμπειρογνώμονες, θα πρέπει να γίνεται κατά τα τελικά στάδια ενός πολέμου ή, καλύτερα, το συντομότερο μετά την λήξη του.

Ένας Αμερικανός στρατιώτης προστατεύει τον εαυτό του από την ώθηση του στροφείου ενός ελικοπτέρου Blackhawk που τον άφησε για μια αποστολή με την αφγανική αστυνομία, στο Αφγανιστάν, στις 20 Δεκέμβρη του 2014. LUCAS JACKSON / REUTERS
-----------------------

Το Ιράκ είναι ένα βασικό παράδειγμα για το πώς η αξιολόγηση των επιπτώσεων θα μπορούσε να βοηθήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες να εκτιμήσουν καλύτερα την στρατηγική τους ως προς τις ένοπλες συγκρούσεις. Αν και υπήρχαν μια σειρά από δημοσκοπήσεις που μετρούσαν την στάση των Ιρακινών απέναντι στις Ηνωμένες Πολιτείες κατά την διάρκεια του πολέμου 2003-2011, ο στρατός δεν έκανε καλή χρήση τους. Αυτές οι έρευνες, μαζί με τις έρευνες θνησιμότητας, θα μπορούσαν να έχουν κρούσει τον κώδωνα για την σημασία της καταστροφικής βίας στην χώρα και να γίνουν η βάση για την λήψη σημαντικών αποφάσεων πολιτικής [1] -για παράδειγμα, να προτιμάται η προστασία των αμάχων, κάτι που οι Συμβάσεις της Γενεύης, δηλαδή οι διεθνείς συνθήκες που περιγράφουν τους ανθρωπιστικούς κανόνες κατά την διάρκεια του πολέμου, υποχρεώνουν να κάνει μια κατοχική δύναμη.

Κατά την διάρκεια της σύγκρουσης, οι Ιρακινοί κατηγορούσαν συνεχώς τις Ηνωμένες Πολιτείες για το χάος. Κατά την διάρκεια της χειρότερης βίας, περίπου το 80% των Ιρακινών αισθάνονταν κατ’ αυτόν τον τρόπο. Ακόμα και καθώς ο πόλεμος είχε υποχωρήσει τον Αύγουστο του 2008, όπως αποκάλυψε μια εκτεταμένη έρευνα που διεξήχθη από το ABC News και άλλους, οι Ιρακινοί ήταν αντίθετοι με την παρουσία των ΗΠΑ, και το 70% κατήγγειλαν τον ρόλο των Ηνωμένων Πολιτειών στην χώρα τους ως «πολύ κακό». Περίπου το 55% των Ιρακινών έκριναν ότι η ασφάλεια ήταν χειρότερη από ό, τι πριν από τον πόλεμο, και ένα παρόμοιο ποσοστό ενέκρινε επιθέσεις κατά των υπό αμερικανική ηγεσία συμμαχικών δυνάμεων. Πιο πρόσφατα, την άνοιξη του 2014, το 73% των Ιρακινών έβλεπαν τις Ηνωμένες Πολιτείες ως μια πηγή αστάθειας στο Ιράκ.

Αυτές οι βαθιές δυσαρέσκειες έχουν σχέση, φυσικά, με την φοβερή καταστροφή που έκανε την χώρα «ερείπια που καπνίζουν», για να δανειστώ μια φράση από τον ιστορικό Juan Cole. Όπως προσδιόρισαν οι μελετητές Joseph Stiglitz και Linda Bilmes, το οικονομικό κόστος για το Ιράκ ανέρχεται σε τρισεκατομμύρια δολάρια [2]. Είναι αυτή η καταστροφή που, σε συνδυασμό με την κακή, σεχταριστική θολή διακυβέρνηση, οδήγησε εν μέρει στην άνοδο του αυτοαποκαλούμενου Ισλαμικού Κράτους (επίσης γνωστού ως ISIS). Η αξιολόγηση των επιπτώσεων των συγκρούσεων θα μπορούσε να γεμίσει αυτό το κενό πληροφόρησης, παρέχοντας στοιχεία για μια σειρά από δείκτες όπως η ζημιά της σύγκρουσης στην τοπική οικονομία, στον κοινωνικό ιστό και την τοπική πολιτική από την γειτονιά μέχρι ολόκληρο το κράτος. Η ενεργητική παρακολούθηση, συμπεριλαμβανομένης της έρευνας σε νοικοκυριά, βοηθά να τεκμηριωθεί το πώς η καθημερινή ζωή έχει μεταβληθεί από τον πόλεμο και, όταν πολλαπλασιάζεται επί εκατομμύρια, πώς επηρεάζει μια ολόκληρη χώρα και μπορεί να οδηγήσει σε δυσαρέσκειες που τροφοδοτούν τον εξτρεμισμό.

Παρά το γεγονός ότι οι πολιτικοί ίσως να αποφύγουν την εκτίμηση των επιπτώσεων διότι θα μπορούσε να προκαλέσει κατηγορίες και κριτική, δεν είναι αυτός ο σκοπός της. Ο σκοπός είναι να οδηγήσει το έθνος και τους νομοθέτες να εξετάσουν με αυστηρότητα το ανθρώπινο κόστος του πολέμου. Ήδη, είναι πολύ εύκολο για τις Ηνωμένες Πολιτείες να βάλουν στην άκρη τα αποτρόπαια αποτελέσματα της σύγκρουσης και, αντ’ αυτού, να ανανεώσουν τις ελπίδες για μια γρήγορη νίκη. Αλλά με τις σωστές πληροφορίες, η Ουάσιγκτον μπορεί επιτέλους να αρχίσει να προσεγγίζει τον πόλεμο σαν το ολέθριο και σοβαρότατο πράγμα που είναι -και να θυμάται ότι οι συνέπειές του, στο εσωτερικό και στο εξωτερικό, δεν τελειώνουν απλά με την κατάπαυση του πυρός.

Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2015-10-08/human-cos...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/iraq/2006-03-01/intelligence-pol...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/iraq/2015-09-22/iraq-pieces

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition