Ζωή χωρίς τον Τσέχοφ και τον Τολστόι

Στις 26 Απριλίου 1986, το παγκοσμίως χειρότερο ατύχημα πυρηνικού αντιδραστήρα συνέβη στο Τσερνομπίλ [2], στην Ουκρανία, που μόλυνε ως και το 75% της Ευρώπης. Η βραβευμένη με Νόμπελ συγγραφέας Svetlana Alexievich πήρε συνεντεύξεις από εκατοντάδες ανθρώπους που επηρεάστηκαν από την πυρηνική κατάρρευση [3]. Οι άνθρωποι από τους οποίους πήρε τις συνεντεύξεις της περιλαμβάνουν πυροσβέστες, εκκαθαριστές (ο όρος που δίνεται στα μέλη της ομάδας καθαρισμού του Τσερνομπίλ που διακινδύνευσαν την ζωή τους μέσα στον μολυσμένο αντιδραστήρα), πολιτικοί, γιατροί, φυσικοί επιστήμονες και απλοί πολίτες κατά την δεκαετία που ακολούθησε το ατύχημα. Οι ισχυρές αφηγήσεις της Alexievich είναι υφασμένες μαζί για να παρέχουν μια γεύση για το πώς άλλαξε ανεπανόρθωτα ο τρόπος ζωής από την κατάρρευση, και παρέχει εικόνες των επιζώντων που συνέχισαν να ζουν στα χρόνια που ακολούθησαν. Το παρακάτω κείμενο είναι ένα απόσπασμα από το βιβλίο της, Voices from Chernobyl: The Oral History of a Nuclear Disaster (Φωνές από το Τσερνομπίλ: Η προφορική ιστορία της πυρηνικής καταστροφής) [4].

.

Σε τι μπορώ να προσευχηθώ; Ρωτήστε με: Σε τι μπορώ να προσευχηθώ; Δεν προσεύχομαι στην εκκλησία. Προσεύχομαι για τον εαυτό μου. Θέλω να αγαπώ! Όντως αγαπώ. Προσεύχομαι για την αγάπη μου! Αλλά για μένα -[Σταματά στην μέση της φράσης. Μπορώ να δω ότι δεν θέλει να μιλήσει]. Υποτίθεται ότι πρέπει να θυμάμαι; Μήπως να το σπρώξω μακριά μου, για κάθε περίπτωση; Ποτέ δεν διάβασα τέτοια βιβλία. Ποτέ δεν είδα τέτοια ταινίες. Στις ταινίες είδα τον πόλεμο. Η γιαγιά και ο παππούς μου θυμούνται ότι ποτέ δεν είχαν παιδική ηλικία, είχαν τον πόλεμο. Η παιδική τους ηλικία είναι ο πόλεμος, και η δική μου είναι το Τσερνομπίλ. Από εκεί κατάγομαι. Είσαι συγγραφέας, αλλά κανένα βιβλίο δεν με βοήθησε να καταλάβω. Ούτε και το θέατρο, ούτε και οι ταινίες. Καταλαβαίνω χωρίς αυτά, όμως. Μόνη μου. Ζούμε όλοι μέσα από αυτό με τον εαυτό μας, δεν ξέρουμε τι άλλο να κάνουμε. Δεν μπορώ να το καταλάβω με το μυαλό μου. Η μητέρα μου ειδικά αισθανόταν σε σύγχυση. Δίδασκε ρωσική λογοτεχνία, και μου δίδασκε πάντα να ζω με τα βιβλία. Αλλά δεν υπάρχουν βιβλία για το θέμα αυτό.

Περιέπεσε σε σύγχυση. Δεν ήξερε πώς να το κάνει χωρίς βιβλία. Χωρίς τον Τσέχοφ και τον Τολστόι. Υποτίθεται πως πρέπει να θυμάμαι; Θέλω να θυμάμαι, και επίσης δεν θέλω. [Είτε ακούει τον εαυτό της, είτε επιχειρηματολογεί με τον εαυτό της]. Εάν οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν τίποτα, αν οι συγγραφείς δεν ξέρουν τίποτα, τότε θα τους βοηθήσουμε με τις δικές μας ζωές και τους θανάτους μας. Αυτό είναι που σκέπτεται η μητέρα μου. Αλλά δεν θέλω να το σκέφτομαι αυτό, θέλω να είμαι ευτυχισμένη. Γιατί δεν μπορώ να είμαι ευτυχισμένη;

Ζούσαμε στο Pripyat, κοντά στον πυρηνικό σταθμό, εκεί είναι όπου γεννήθηκα και μεγάλωσα. Σε ένα μεγάλο προκατασκευασμένο κτίριο, στον πέμπτο όροφο. Τα παράθυρα έβλεπαν στον σταθμό. Τον Απρίλιο του 26 –ήταν δύο ημέρες- αυτές ήταν οι δύο τελευταίες ημέρες στην πόλη μας. Τώρα δεν βρίσκεται πια εκεί. Αυτό που απέμεινε δεν είναι η πόλη μας. Εκείνη τη μέρα ένας γείτονας καθόταν στο μπαλκόνι, βλέποντας την φωτιά μέσα από τα κιάλια. Ενώ εμείς -τα κορίτσια και τα αγόρια- τρέχαμε στον σταθμό με τα ποδήλατα μας, και όσοι δεν είχαν ποδήλατα ζήλευαν. Κανείς δεν φώναξε σε εμάς να μην πάμε. Κανένας! Ούτε οι γονείς μας, ούτε οι δάσκαλοί μας. Κατά την ώρα του γεύματος δεν υπήρχαν καθόλου ψαράδες στο ποτάμι, είχαν έρθει πίσω μαύροι, δεν μπορείς να γίνεις τόσο μαύρος ούτε σε ένα μήνα στο Σότσι. Ήταν πυρηνικό μαύρισμα! Ο καπνός πάνω από τον σταθμό δεν ήταν μαύρος ή κίτρινος, ήταν μπλε. Αλλά κανείς δεν μας φώναξε. Οι άνθρωποι ήταν συνηθισμένοι στους στρατιωτικούς κινδύνους: Μια έκρηξη εδώ, μια έκρηξη εκεί. Εφόσον εδώ έχεις μια συνηθισμένη φωτιά, σβήσε την με απλούς πυροσβέστες. Τα αγόρια αστειεύονταν: «Κάντε μια σειρά για το νεκροταφείο, όποιος είναι ψηλότερος πεθαίνει πρώτος». Ήμουν μικρή.

Στεφάνια με κεριά επιπλέουν στον ποταμό Πριπγιάτ κατά την διάρκεια του φεστιβάλ Ivan Kupala στην πόλη Turov, περίπου 270 χλμ. (167 μίλια) νότια του Μινσκ, στις 6 Ιουλίου 2012. VASILY FEDOSENKO / REUTERS
-------------------------

Δεν θυμάμαι τον φόβο, αλλά θυμάμαι πολλά παράξενα πράγματα. Η φίλη μου μού είπε ότι αυτή και η μητέρα της πέρασαν την νύχτα θάβοντας τα χρήματά τους και τα χρυσά αντικείμενά τους, και φοβούνταν ότι θα ξεχάσουν το σημείο. Στην γιαγιά μου, όταν είχε συνταξιοδοτηθεί, είχε δοθεί ένα σαμοβάρι από την Tula, και για κάποιο λόγο αυτό που την ανησυχούσε περισσότερο ήταν το σαμοβάρι, καθώς επίσης και τα μετάλλια του παππού. Και η παλιά ραπτομηχανή Singer. «Εκκενωθήκαμε». Ο πατέρας μου έφερε αυτή την λέξη σπίτι από την δουλειά του. Ήταν σαν τα πολεμικά βιβλία. Ήμασταν ήδη στο λεωφορείο όταν ο πατέρας μου θυμήθηκε ότι είχε αφήσει κάτι. Τρέχει στο σπίτι, επανέρχεται με δύο από τα καινούργια πουκάμισά του ακόμα στις κρεμάστρες τους. Αυτό ήταν παράξενο. Οι στρατιώτες ήταν κάπως σαν εξωγήινοι, περπατούσαν στους δρόμους με τον προστατευτικό εξοπλισμό και τις μάσκες τους. «Τι πρόκειται να μας συμβεί;» τους ρωτούσαν οι άνθρωποι. «Γιατί μας ρωτάτε;» απαντούσαν απότομα. «Τα λευκά [αυτοκίνητα] Volga είναι εκεί, εκεί είναι τα αφεντικά, ρωτήστε τους».

Πηγαίναμε με το λεωφορείο, ο ουρανός ήταν πολύ μπλε. Που πάμε; Έχουμε πασχαλινά γλυκά και χρωματιστά αυγά στις σακούλες και τα καλάθια μας. Εάν αυτό είναι πόλεμος, δεν είναι όπως τον φανταζόμουν από τα βιβλία που είχα διαβάσει. Θα έπρεπε να υπάρχουν εκρήξεις από εδώ, από εκεί, βομβαρδισμοί. Κινούμασταν αργά, ζώα κτηνοτροφίας ήταν στο δρόμο. Άνθρωποι κυνηγούσαν αγελάδες και άλογα στους δρόμους. Μύριζε σκόνη και γάλα. Οι οδηγοί έβριζαν και φώναζαν στους βοσκούς: «Γιατί είστε στο δρόμο με αυτά; Ξεσηκώνετε ραδιενεργό σκόνη! Γιατί δεν τα πάτε μέσα από τα λιβάδια;». Και εκείνοι έβριζαν σε απάντηση, ότι θα ήταν κρίμα να ποδοπατήσουν όλη την σίκαλη και το γρασίδι. Κανείς δεν σκεπτόταν ότι ποτέ δεν θα γυρίζαμε πίσω. Τίποτα σαν αυτό δεν είχε συμβεί ποτέ. Το κεφάλι μου γύριζε λίγο και ο λαιμός μου με γαργαλούσε. Οι ηλικιωμένες γυναίκες δεν έκλαιγαν, αλλά οι νέες το έκαναν. Η μητέρα μου έκλαιγε.

Φτάσαμε στο Μινσκ. Αλλά έπρεπε να πληρώσουμε τις θέσεις στο τρένο στην τριπλή από την συνήθη τιμή. Η εισπράκτορας έφερε τσάι σε όλους, αλλά σε μας είπε, «Δώστε μου τα φλιτζάνια σας». Δεν το καταλάβαμε αμέσως –είχαν ξεμείνει από κούπες; Όχι! Μας φοβούνταν. «Από που είστε;». «Τσερνομπίλ». Και τότε μας απέφευγαν. Σε ένα μήνα επιτράπηκε στους γονείς μου να πάνε στο διαμέρισμα. Πήραν μια ζεστή κουβέρτα, το φθινοπωρινό παλτό μου και την συλλογή από τα γράμματα του Τσέχοφ, τα αγαπημένα της μαμάς μου. Η γιαγιά –η γιαγιά μας- δεν μπορούσε να καταλάβει γιατί δεν πήραν τα δοχεία μαρμελάδας φράουλας που είχε φτιάξει- ήταν σε βάζα, στο κάτω-κάτω, ήταν σφραγισμένα. Βρήκαν ένα «λεκέ» στην κουβέρτα. Η μητέρα μου τον έπλυνε, τον σκούπισε με την ηλεκτρική σκούπα, τίποτα δεν βοήθησε. Την έδωσαν στο καθαριστήριο, αποδείχθηκε ότι το σημείο «έλαμπε». Το έκοψαν με το ψαλίδι τους. Ήταν η ίδια κουβέρτα και το ίδιο το παλτό μου, αλλά εγώ δεν μπορούσα να κοιμηθώ κάτω από την κουβέρτα πια ή να φορέσω το παλτό. Δεν ήταν ότι φοβόμουν αυτά τα πράγματα -τα μισούσα! Αυτά τα πράγματα θα μπορούσαν να με έχουν σκοτώσει! Αισθάνθηκα αυτή την εχθρότητα - δεν την κατάλαβα στην πραγματικότητα.

Εργάτες μπαίνουν στο εργοστάσιο πυρηνικής ενέργειας στο Τσερνομπίλ εβδομάδες μετά την έκρηξη στο τέταρτο αντιδραστήρα του, στον οικισμό Πριπγιάτ, περίπου 18 χιλιόμετρα (11 μίλια) βορειοδυτικά της πόλης Τσερνομπίλ, το 1986. REUTERS
-----------------------

Όλοι μιλούσαν για το ατύχημα: Στο σπίτι, στο σχολείο, στο λεωφορείο, στον δρόμο. Οι άνθρωποι το συνέκριναν με την Χιροσίμα. Αλλά κανείς δεν το πίστευε. Πώς μπορείς να πιστεύεις σε κάτι ακατανόητο; Ανεξάρτητα από το πόσο σκληρά προσπαθείς, εξακολουθεί να μην έχει νόημα. Θυμάμαι –φεύγαμε, ο ουρανός ήταν πολύ μπλε. Και η γιαγιά -δεν μπορούσε να συνηθίσει στον νέο τόπο. Αναπολούσε το παλαιό σπίτι μας. Λίγο πριν πεθάνει, είπε, «θέλω λίγο λάπαθο!». Δεν επιτρεπόταν να το τρώμε για πολλά χρόνια, ήταν το πράγμα που απορρόφησε την περισσότερη ακτινοβολία.

Την θάψαμε στο παλιό χωριό της, στο Dubrovniki. Ήταν στη Ζώνη, οπότε δεν υπήρχε συρματόπλεγμα και στρατιώτες με αυτόματα όπλα να το φρουρούν. Άφηναν, όμως, μόνο τους ενήλικες –τους γονείς μου και τους συγγενείς. Αλλά δεν με άφησαν. «Τα παιδιά δεν επιτρέπεται». Κατάλαβα τότε ότι ποτέ δεν θα μπορέσω να επισκεφθώ την γιαγιά μου. Κατάλαβα. Πού μπορείς να διαβάσεις γι’ αυτό; Πού έχει συμβεί ποτέ αυτό; Η μαμά μου το παραδέχτηκε: «Ξέρεις, μισώ τα λουλούδια και τα δέντρα». Άρχισε να φοβάται τον εαυτό της. Στο νεκροταφείο, στο γρασίδι, βάζουν κάτω ένα τραπεζομάντιλο και τοποθετούν κάποια τρόφιμα και βότκα σε αυτό, για το πέρασμα. Οι στρατιώτες έφεραν το δοσίμετρο και πέταξαν τα πάντα. Το γρασίδι, τα λουλούδια, τα πάντα έκαναν «κλικ». Πού πήγαμε την γιαγιά μας;

Φωτογραφίες παιδιών και μια μάσκα αερίου σε ένα νηπιαγωγείο στην πόλη φάντασμα Pripyat, στις 13 Απριλίου 2006. GLEB GARANICH / REUTERS
----------------------

Φοβάμαι. Φοβάμαι να αγαπώ. Έχω έναν αρραβωνιαστικό, έχουμε ήδη κάνει εγγραφή στο ληξιαρχείο. Έχετε ποτέ ακούσει για τους Hibakusha της Χιροσίμα; Αυτούς που επέζησαν μετά την βόμβα; Μπορούν να παντρευτούν μόνο μεταξύ τους. Κανείς δεν γράφει γι’ αυτό εδώ, κανείς δεν μιλάει γι' αυτό, αλλά υπάρχουμε. ΟΙ Hibakusha του Τσερνομπίλ. Με πήγε στο σπίτι στη μαμά του, είναι μια πολύ καλή μαμά. Εργάζεται σε ένα εργοστάσιο ως οικονομολόγος, και είναι πολύ δραστήρια, πηγαίνει σε όλες τις αντι-κομμουνιστικές συναντήσεις. Οπότε αυτή η πολύ καλή μαμά, όταν ανακάλυψε ότι είμαι από μια οικογένεια του Τσερνομπίλ, πρόσφυγας, ρώτησε: «Μα, καλή μου, θα είσαι σε θέση να αποκτήσεις παιδιά;». Και έχουμε ήδη εγγραφεί! Αυτός με ικετεύει: «Θα φύγω από το σπίτι. Θα νοικιάσω ένα διαμέρισμα». Αλλά το μόνο που μπορώ να ακούσω είναι: «Καλή μου, για κάποιους ανθρώπους είναι αμαρτία να γεννήσουν». Είναι αμαρτία να αγαπούν.

Πριν από αυτόν, είχα έναν άλλο φίλο. Ήταν ένας καλλιτέχνης. Θέλαμε επίσης να παντρευτούμε. Όλα ήταν μια χαρά μέχρι που συνέβη αυτό το πράγμα. Πήγα στο στούντιό του και τον άκουσα να φωνάζει στο τηλέφωνο: «Είσαι τυχερός! Δεν έχεις ιδέα πόσο τυχερός είσαι!». Είναι συνήθως τόσο ήρεμος, ακόμα και φλεγματικός, χωρίς ούτε ένα θαυμαστικό στην ομιλία του. Και τότε αυτό! Οπότε τι ήταν αυτό; Αποδείχθηκε ότι ο φίλος του ζούσε σε μια φοιτητική εστία, και κοίταξε μέσα στο επόμενο δωμάτιο, και υπήρχε ένα κορίτσι που είχε κρεμαστεί εκεί. Κρέμασε τον εαυτό της με κάποια καλσόν. Την κατέβασε. Και ο φίλος μου ήταν ακριβώς δίπλα του, ανατριχιάζοντας:! «Δεν έχετε ιδέα τι έχει δει! Από τι πέρασε μόλις! Την μετέφερε στα χέρια του -άγγιξε το πρόσωπό της. Είχε λευκό αφρό στα χείλη της. Ίσως αν βιαστούμε μπορεί να προλάβουμε». Δεν ανέφερε το νεκρό κορίτσι, δεν λυπόταν γι’ αυτήν ούτε για ένα δευτερόλεπτο. Ήθελε απλώς να το δει και να το θυμάται, έτσι ώστε να μπορεί να το ανακαλέσει αργότερα. Και άρχισα να θυμάμαι πώς συνήθιζε να με ρωτά ποιο ήταν το χρώμα της φωτιάς στον σταθμό, και αν είχα δει γάτες και σκύλους που είχαν πυροβοληθεί, αν κείτονταν στον δρόμο. Έκλαιγαν οι άνθρωποι; Μήπως είδα πώς πέθαναν; Μετά από αυτό… δεν μπορούσα να είμαι μαζί του πια. Δεν μπορούσα να του απαντήσω. [Μετά από μια παύση.] Δεν ξέρω αν θα’ θελα να σας συναντήσω ξανά. Νομίζω ότι με κοιτάτε με τον ίδιο τρόπο που το έκανε εκείνος. Απλά με παρατηρείτε και θυμάστε. Όπως σαν να υπάρχει ένα πείραμα σε εξέλιξη. Δεν μπορώ να απαλλαγώ από αυτό το συναίσθημα. Ποτέ δεν θα το ξεπεράσω αυτό.

Ξέρεις ότι μπορεί να είναι αμαρτία να γεννήσεις; Δεν είχα ακούσει αυτά τα λόγια ποτέ πριν.

- Katya P.

Απόσπασμα από το Voices from Chernobyl: The Oral History of a Nuclear Disaster από την Svetlana Alexievich, μεταφρασμένο από τον Keith Gessen, εκδοθέν το 2006 από την Picador. Copyright 2005. Αρχικά δημοσιεύθηκε στις ΗΠΑ από τον οίκο Dalkey Archive Press. Δημοσιεύθηκε σε συνεννόηση με την Picador. Όλα τα δικαιώματα διατηρούνται.

Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/belarus/2015-10-22/life-without-...

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.amazon.com/All-Sad-Young-Literary-Men/dp/0143114778/ref=sr_1_...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/chechnya/1986-12-01/learning-che...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/russian-federation/1993-06-01/le...
[4] http://www.amazon.com/gp/search?ie=UTF8&tag=foreaffamaga-20&index=books&...
[5] http://us.macmillan.com/books/9780312425845

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition