Παρανοϊκός στην Πολωνία

Η εκπληκτική νίκη του κόμματος του Νόμου και της Δικαιοσύνης (PiS) στις βουλευτικές εκλογές της Πολωνίας της 25ης Οκτωβρίου έχει αφήσει τους αναλυτές να αναρωτιούνται ακριβώς πόσο ανήσυχοι θα πρέπει να είναι [1]. Το PiS κέρδισε την απόλυτη πλειοψηφία στην κάτω βουλή του κοινοβουλίου της Πολωνίας, την Δίαιτα (Sejm) -η πρώτη φορά που κάποιο κόμμα το έχει πράξει από το 1989. Δεδομένου ότι το PiS ελέγχει επίσης την προεδρία (ο υποψήφιος του κόμματος Andrzej Duda εξελέγη τον Αύγουστο [2]), έχει μια μοναδική ευκαιρία να προβεί σε νομοθετική επανάσταση στην Πολωνία.

Μετά από αυτό που συνέβη στην Ουγγαρία, όπου ένα παρόμοιο δεξιό λαϊκιστικό κόμμα [3] κέρδισε μια υπερ-πλειοψηφία και άλλαξε το σύνταγμα με τρόπους που μείωσαν την δημοκρατία [4], περιχαράκωσε την εξουσία του κυβερνώντος κόμματος, και αποδυνάμωσε το ΔΝΤ και τις ξένες τράπεζες [στην χώρα], πολλοί πιστεύουν ότι κάτι τέτοιο είναι δυνατόν [να συμβεί και] στην Πολωνία. Πράγματι, υπάρχουν πολλά πράγματα για να ανησυχεί κανείς.

Πρώτιστο μεταξύ αυτών είναι η κοσμοθεωρία του ηγέτη του PiS, Γιάροσλαβ Κατσίνσκι. Η καταγεγραμμένη καχυποψία του για αμφότερες την Μόσχα και τις Βρυξέλλες και το ιστορικό της ηγεσίας του στο κυνήγι μαγισσών εναντίον των εσωτερικών αντιπάλων [του] έχουν εγείρει σοβαρά ερωτηματικά σχετικά με τον προσανατολισμό της εξωτερικής πολιτικής της Πολωνίας [5] και την τήρηση των δημοκρατικών αρχών. Την τελευταία φορά που ο Κατσίνσκι ήταν στην εξουσία, την περίοδο 2006-07, ήρθε σε μετωπική με την Γερμανία και την ΕΕ πολεμώντας υπέρ μιας δυσανάλογης ψήφου για την Πολωνία [6] σε θεσμικά όργανα της ΕΕ˙ το επιχείρημά του ήταν ότι αν η Γερμανία δεν είχε σκοτώσει έξι εκατομμύρια Πολωνούς μεταξύ 1939 και 1945, η Πολωνία θα έχει πολύ μεγαλύτερο πληθυσμό. Αυτό το είδος της ρητορικής προσέβαλε τους Γερμανούς και καθυστέρησε τις διαπραγματεύσεις για την Συνθήκη της Νίκαιας, η οποία επεδίωκε να στρέψει την ΕΕ προς την κατεύθυνση της πλειοψηφίας [για την λήψη αποφάσεων] και όχι της ομοφωνίας, σε μια σειρά από ζητήματα.

Ο Γιάροσλαβ Κατσίνσκι βγαίνει από το παραβάν αφότου ψήφισε σε εκλογικό κέντρο στην Βαρσοβία, στις 25 Οκτωβρίου 2015. AGENCJA GAZETA/ SLAWOMIR KAMINSKI/ REUTERS
-----------------------

Στην Δύση, κάποια από την ρητορική που προωθείται από το κόμμα του Κατσίνσκι, το PiS, θα μπορούσε να θεωρηθεί ως [προερχόμενη] από ένα περιθωριακό κόμμα. Το κόμμα είναι στενά συνδεδεμένο με περιθωριακούς κλάδους της πολωνικής Καθολικής εκκλησίας και τον αμφιλεγόμενο ανεξάρτητο Καθολικό ραδιοφωνικό σταθμό Radio Maryja, ο οποίος έχει προωθήσει θεωρίες συνωμοσίας όπως την έννοια του εβραιο-κομμουνισμού, η οποία κατηγορεί ουσιαστικά τους Εβραίους για την επιβολή του κομμουνισμού στην Πολωνία. Οι ακροατές της εκπομπής αποτελούν ένα σημαντικό μέρος της βάσης των ψηφοφόρων του PiS, και ο Κατσίνσκι την έχει επανειλημμένα υπερασπιστεί.

Είναι δύσκολο να σκεφτεί κανείς ένα άλλο «συντηρητικό» κόμμα στην Ευρωπαϊκή Ένωση που να προωθεί τέτοιο εξτρεμιστικό εθνικιστικό λόγο. Ίσως αυτή είναι η αιτία που το PiS ανήλθε στην εξουσία φέτος, κατεβάζοντας πολύ πιο μετριοπαθείς υποψήφιους, τον Duda και την αναμενόμενη πρωθυπουργό Beata Szydlo, οι οποίοι είναι προσεκτικοί ώστε να είναι λιγότερο ακραίοι από τον Κατσίνσκι. Για παράδειγμα, όταν ο Κατσίνσκι ισχυρίστηκε ότι οι πρόσφυγες «φέρνουν όλα τα είδη των παρασίτων» [7] στην Ευρώπη, μιλώντας για «χολέρα στα ελληνικά νησιά» και «δυσεντερία στην Βιέννη», ο Duda απήχησε τις δηλώσεις του με λεπτότερους όρους, ζητώντας από την κυβέρνηση «να εξασφαλίσει ότι οι Πολωνοί είναι καλά προστατευμένοι από τους επιδημιολογικούς κινδύνους» αν επιλέξει να δεχθεί πρόσφυγες. Ενώ η γλώσσα είναι λιγότερο ερεθιστική, το νόημα είναι το ίδιο.

Μην ξεγελαστείτε, με 235 από τις 460 έδρες της κάτω βουλής του πολωνικού κοινοβουλίου, είναι ο Κατσίνσκι που θα κάνει κουμάντο. Η παρασκηνιακή δύναμή του φαινόταν ήδη στα επινίκια του PiS, όταν ο Κατσίνσκι προσέφερε μόνο επιφυλακτική στήριξη στην υποψήφια πρωθυπουργό, Beata Szydlo, σημειώνοντας ότι αυτή θα υπηρετήσει μια πλήρη τετραετή θητεία μόνο αν αποδείξει ότι είναι καλή στην δουλειά αυτή. Δεδομένης της αστάθειας των πολωνικών κοινοβουλίων από το 1989, οι αρχηγοί των κομμάτων συχνά προτιμούσαν να κινούν τα νήματα από τα παρασκήνια, διατηρώντας την δύναμη να κρατούν ή να αντικαθιστούν πρωθυπουργούς όταν ήταν πολιτικά σκόπιμο.

Όσον αφορά τις πολιτικές προτεραιότητες, ο Κατσίνσκι ίσως να βλέπει την πρόσφατη νίκη ως μια ευκαιρία για να εκδικηθεί το θάνατο του αδελφού του, τον πρώην πρόεδρο Λεχ Κατσίνσκι, ο οποίος πέθανε μαζί με 94 άλλους κορυφαίους Πολωνούς αξιωματούχους και την σύζυγό του σε αεροπορικό δυστύχημα το 2010. Ο Γιάροσλαβ Κατσίνσκι θεωρεί υπεύθυνη για την συντριβή σε ένα ρωσικό στρατιωτικό αεροδρόμιο στο Σμολένσκ μια ρωσική συνωμοσία για την δολοφονία του αδελφού του, ο οποίος πετούσε για να τιμήσει την 70η επέτειο από την σφαγή στο Katyn που διαπράχθηκε εις βάρος Πολωνών αξιωματικών από την σοβιετική μυστική αστυνομία. Είχε συγκαλυφθεί ως ένα ναζιστικό έγκλημα μέχρι που ο Μπόρις Γιέλτσιν παραδέχτηκε την σοβιετική ευθύνη, στην δεκαετία του 1990.

Ο Λεχ Κατσίνσκι σχεδίαζε να εκφωνήσει μια σκληρή ομιλία κατηγορώντας την Μόσχα για επιθετικές ενέργειες, όπως η τότε πρόσφατη εισβολή της στην Γεωργία [8], οπότε η θεωρία συνωμοσίας φαινόταν εύλογη. Παρ’ όλα αυτά, οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι κακές καιρικές συνθήκες, η συγκατάνευση σε μεθυσμένους συμβούλους και κάποιο σφάλμα του πιλότου ήταν οι πραγματικές αιτίες της τραγωδίας. Με την σειρά του, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν προσπάθησε να χρησιμοποιήσει την συντριβή για να δημιουργήσει μια προσέγγιση στις ρωσο-πολωνικές σχέσεις, προσφέροντας αυτό που φαινόταν σαν συλλυπητήρια από καρδιάς και επιδιώκοντας να σφυρηλατήσει συνεργασία σε μια σειρά από θέματα, όπως τα ταξίδια χωρίς βίζα στην Πολωνία για τους κατοίκους του Καλίνινγκραντ, του ρωσικού θύλακα στην Βαλτική.

Αλλά οι προσπάθειες της Ρωσίας ποτέ δεν ρίζωσαν. Ο Κατσίνσκι και το PiS έχουν έκτοτε προωθήσει την δική τους εκδοχή της συνωμοσίας στο Σμολένσκ. Το αεροπλάνο που συνετρίβη ήταν ένα ρωσικής κατασκευής Tupolev 154M που είχε ανακαινιστεί στην Ρωσία τέσσερα χρόνια πριν. Οι συνωμοσιολόγοι ισχυρίζονται επίσης ότι το ποσό των συντριμμιών στο πεδίο [της πτώσης] δεν ταιριάζει με μια συντριπτική προσγείωση και υποδεικνύουν ότι συνέβησαν αρκετές εκρήξεις επί του σκάφους λίγο πριν από την συντριβή σε ένα δάσος από σημύδες κοντά στο αεροδρόμιο. Δεδομένου ότι ο Κατσίνσκι είναι ο κύριος υποστηρικτής αυτής της θεωρίας, μπορεί να αναμένεται ότι οι σχέσεις μεταξύ της Πολωνίας και της Ρωσίας να επιδεινωθούν περαιτέρω τους επόμενους μήνες.

Ο γενικός δείκτης WSE φαίνεται στο Χρηματιστήριο Αξιών της Βαρσοβίας. Ο μετοχικός δείκτης αναφοράς WIG20 της Πολωνίας αντέστρεψε αρχικές απώλειες αφότου το κόμμα του Νόμου και της Δικαιοσύνης κέρδισε τις βουλευτικές εκλογές του Σαββατοκύριακου, στις 26 Οκτωβρίου 2015. KACPER PEMPEL / REUTERS
----------------------------

Τα καλά νέα είναι ότι η προφανής εμμονή του Κατσίνσκι με την Ρωσία θα μπορούσε να κρατήσει την Πολωνία σταθερά προσδεδεμένη στην Δύση. Ταυτόχρονα, ωστόσο, οι σχέσεις της Πολωνίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση είναι πιθανό να επιδεινωθούν. Η νέα κυβέρνηση του PiS θα επιδιώξει να ενισχύσει την εθνική κυριαρχία της Πολωνίας, τονίζοντας τις διμερείς σχέσεις με τα άλλα ευρωπαϊκά κράτη και με την δημιουργία επιρροής της Βαρσοβίας στην Ανατολική Ευρώπη, και όχι παίζοντας το ρόλο του καλού πολίτη στις Βρυξέλλες, όπως έκανε η προηγούμενη κυβέρνηση της Πλατφόρμας των Πολιτών. Υπό την Πλατφόρμα των Πολιτών, η Πολωνία καθιέρωσε μια εξαιρετική συμμαχία και βαθιά εμπιστοσύνη με την Γερμανία. Για την Πολωνία, αυτό σήμαινε να αποκτήσει πρόσβαση στον πυρήνα της διαδικασίας λήψης αποφάσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για την Γερμανία, η Πολωνία ήταν μια σταθερή σύμμαχος σε μια περίοδο σημαντικής αναταραχής στις ευρωπαϊκές υποθέσεις. Το PiS θα θέλει να υπερασπιστεί τα δικά του συμφέροντα τώρα, χωρίς προνομιακή συμμαχία με την Γερμανία. Η πολιτική αντιπαλότητα του Κατσίνσκι με τον πρόεδρο του Συμβουλίου της ΕΕ, Ντόναλντ Τουσκ, πρώην αρχηγό του αντιπάλου του PiS, κόμμα της Πλατφόρμας των Πολιτών, σίγουρα δεν βοηθά τα πράγματα.

Εκτός από την αύξηση της ανεξαρτησίας της Πολωνίας από την Μόσχα και τις Βρυξέλλες, το PiS θα επιδιώξει να μετατρέψει την Πολωνία σε ένα ακόμη πιο συντηρητικό Καθολικό κράτος. Η ταυτότητα της Πολωνίας, σύμφωνα με το PiS, είναι Καθολική και πρέπει να φυλάσσεται επιμελώς από τους κοσμικούς στις Βρυξέλλες -όπως ακριβώς και από τους Ορθόδοξους και τους Μουσουλμάνους εισβολείς από τα άλλα σύνορα. Και έτσι, αντίο στα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων, την εξωσωματική γονιμοποίηση, την άμβλωση σε περίπτωση πιθανής βλάβης της μητέρας, και άλλες φιλελεύθερες πολιτικές, τις οποίες υποσχέθηκε το PiS κατά την διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας. Αντίο, επίσης, στην ιδέα ότι η Πολωνία θα μπορούσε να στεγάσει 7.000 πρόσφυγες από τον πόλεμο στη Συρία [9] και άλλες συγκρούσεις.

Ένα ερωτηματικό που κρέμεται πάνω από το PiS είναι ο βαθμός στον οποίο το κόμμα θα μπορούσε να βλάψει τους θεσμούς της δημοκρατίας γεμίζοντας τους κρατικούς θεσμούς με πολιτικά διορισμένους, αλλάζοντας το σύνταγμα για την επίτευξη διαφόρων στόχων του, υπονομεύοντας την εισαγγελική ανεξαρτησία, και διορίζοντας το συνταγματικό δικαστήριο. Την τελευταία φορά που ήταν στην εξουσία, την περίοδο 2006-07, ο Κατσίνσκι επιδόθηκε σε ένα αποφασιστικό κυνήγι μαγισσών για να εντοπίσει και να απολύσει από τις κρατικές θέσεις εργασίας τυχόν συνεργάτες της πρώην κομμουνιστικής μυστικής αστυνομίας. Πολλοί θεώρησαν ότι η διαδικασία ήταν λανθασμένη και ότι είχε πολιτικά κίνητρα. Οι πολλές διαμάχες που προέκυψαν βοήθησαν να πέσει η κυβέρνηση.

Θα ήταν επικίνδυνο να υποτιμήσουμε τις πιθανότητες μιας τέτοιας αντιστροφής στην Πολωνία. Η ελπίδα είναι ότι η νέα φρουρά των [ηλικίας] 40-κάτι [ετών] στελεχών του PiS με βαθύτερες διεθνείς συνδέσεις και μια διαφορετική ευαισθησία θα περιορίσουν τον Κατσίνσκι και θα πιέσουν για μια πλατφόρμα πιο συμβατή με τα Δυτικά πρότυπα. Αλλά είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς πώς προηγουμένως άγνωστοι πολιτικοί διαλεγμένοι από τον Κατσίνσκι οι οποίοι μοιράζονται πολλές από τις απόψεις του, μπορεί να υπολογιστεί ότι θα αντισταθούν στον αρχηγό του κόμματος.

Μια άλλη ανατροπή στον ορίζοντα θα μπορούσε να είναι οικονομική. Η νέα κυβέρνηση του PiS έχει υποσχεθεί να διαχωριστεί αποφασιστικά από τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές που διέπουν την Πολωνία στα τελευταία 25 χρόνια. Μια αλλαγή αυτού του μεγέθους και αυτής της φύσης στην Πολωνία, τον μεγαλύτερο φιλελεύθερο μεταρρυθμιστή της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, έχει εκτεταμένη συμβολική σημασία.

Παρά το γεγονός ότι η οικονομία της Πολωνίας έχει γνωρίσει τεράστια ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια [10] και σύγκλιση με την Δύση, πολλοί Πολωνοί αισθάνονται ότι έχουν μείνει εκτός. Παρότι η Βαρσοβία και ορισμένες άλλες πόλεις έχουν συγκλίνει με τα Δυτικά πρότυπα διαβίωσης, η αγροτική Πολωνία έχει αφεθεί να λιμνάζει. Και παρ’ όλο που η οικονομία της Πολωνίας έχει βελτιωθεί [11], επί πλέον, η χώρα βρίσκεται δίπλα σε μερικές από τις πλουσιότερες χώρες του κόσμου όπου το βιοτικό επίπεδο είναι υψηλότερο. Ως εκ τούτου, πολλοί Πολωνοί συνεχίζουν να εργάζονται στο εξωτερικό.

Το PiS εκμεταλλεύτηκε την οικονομική δυσαρέσκεια, προσφέροντας αυτό που ισοδυναμεί με ένα πολύ αριστερό (ή, μάλλον, ένα Καθολικό σοσιαλιστικό) σύνολο οικονομικών πολιτικών. Το κόμμα υπόσχεται να αυξήσει τον κατώτατο μισθό˙ να καταργήσει τις συμβάσεις ορισμένου χρόνου και τις συμβάσεις ψεύτικης αυτοαπασχόλησης που οι επιχειρήσεις αναγκάζουν τους εργαζόμενους να υπογράψουν για να αποφύγουν την καταβολή του επιδομάτων˙ να καταργήσει την αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης, ιδιαίτερα για τις γυναίκες˙ να βελτιώσει τις οικογενειακές παροχές˙ να ενθαρρύνει για μεγαλύτερες οικογένειες μέσω πιο γενναιόδωρων κοινωνικών πληρωμών˙ να δαπανήσει περισσότερα χρήματα για τα παιδιά˙ να ακυρώσει την ιδιωτικοποίηση [των ταμείων] συντάξεων για τα καλά˙ να φορολογήσει το ενεργητικό των ξένων τραπεζών˙ να εφαρμόσει έναν ειδικό φόρο για μεγάλες ξένες αλυσίδες καταστημάτων λιανικής˙ και με κάποιο τρόπο να δημιουργήσει εγχωρίως περισσότερες θέσεις εργασίας για τους Πολωνούς, εν μέρει περιορίζοντας την ανεξαρτησία της κεντρικής τράπεζας και τονώνοντας την οικονομία.

Καμία από αυτές δεν είναι τρομερή ιδέα, αλλά θα θέσουν τέλος στην εποχή της νεοφιλελεύθερης οικονομικής πολιτικής. Οι Δυτικές τράπεζες είναι ήδη νευρικές ότι θα δουν μια αναστροφή παρόμοια με αυτήν που συνέβη στην Ουγγαρία [12], όταν χτυπήθηκαν με ένα νέο φόρο και άλλα μέτρα που μείωσαν τα περιθώρια κέρδους και περιέκοψαν το μερίδιό τους στην αγορά. Η προηγούμενη κυβέρνηση είχε ήδη ξεφύγει προς μια πιο κρατικιστική οικονομικής πολιτικής, αλλά χωρίς να στοχεύσει τους ξένους επενδυτές. Αυτή η πλατφόρμα του PiS [13] θα σηματοδοτήσει μια αποφασιστική στροφή. Η επίδραση αυτής της αλλαγής θα είναι πολύ σημαντική, δεδομένου ότι η Πολωνία ήταν από καιρό ένα μοντέλο για άλλες χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης.

Κάποιος μπορεί να ελπίζει ότι η κυβέρνηση Szydlo θα είναι μια πιο φιλική, πιο ήπια εθνικιστική κυβέρνηση, αλλά στο παρασκήνιο κρύβεται ο Κατσίνσκι, ο οποίος πιστεύει ότι οι πρόσφυγες από την Συρία μεταφέρουν ασθένειες και ότι οι Ρώσοι δολοφόνησαν τον αδελφό του και πιθανόν κυνηγούν και αυτόν, επίσης. Είναι αρκετά λογικός για να ξέρει ότι δεν μπορεί να επανεκλεγεί. Αλλά είναι ακόμα εκεί, διευθύνοντας την παράσταση. Και τι παράσταση θα είναι...

Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/poland/2015-11-01/paranoid-poland

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.theguardian.com/commentisfree/2015/oct/26/poland-election-sur...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/poland/2015-06-01/dudas-economic...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/hungary/2015-10-20/central-europ...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/hungary/2012-07-10/wrong-way-dow...
[5] https://www.foreignaffairs.com/interviews/2013-04-03/polish-model
[6] http://www.dw.com/en/polish-prime-minister-brings-world-war-two-into-eu-...
[7] http://www.aljazeera.com/news/2015/10/poland-president-refugees-epidemic...
[8] https://www.foreignaffairs.com/articles/russia-fsu/2009-10-11/clarity-ca...
[9] https://www.foreignaffairs.com/articles/western-europe/2015-09-14/truth-...
[10] https://www.foreignaffairs.com/articles/poland/2013-12-06/six-markets-wa...
[11] https://www.foreignaffairs.com/articles/poland/2014-04-21/polish-answer
[12] https://www.foreignaffairs.com/articles/hungary/2015-02-08/hungarian-putin
[13] http://www.theguardian.com/world/2015/oct/22/polish-elections-2015-a-gui...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition