Ο «πραγματικός» χάρτης της Αφρικής | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ο «πραγματικός» χάρτης της Αφρικής

Επαναχαράσσοντας τα αποικιακά σύνορα

Σκεφτόμαστε συχνά έναν χάρτη ως μια ρεαλιστική αναπαράσταση του κόσμου, αλλά στην πραγματικότητα είναι ακριβώς το αντίθετο: Μια τακτοποιημένη και ιδεαλιστική χάραξη των συνόρων σε ό, τι είναι συχνά ακατάστατοι τόποι χωρίς ορατές οριοθετήσεις στο έδαφος. Ένας χάρτης μπορεί να απεικονίσει την κρατική κυριαρχία σε περιοχές με λίγη ως και καμία πραγματική διακυβέρνηση. Πουθενά δεν είναι μεγαλύτερο το χάσμα μεταξύ της πραγματικότητας και της χαρτογραφικής απεικόνισης από όσο σε περιοχές της Αφρικής.

Ο χάρτης της Αφρικής που υπάρχει σήμερα είναι σε μεγάλο βαθμό κληρονομιά της αποικιοκρατίας του 19ου αιώνα [2]. Μερικά από αυτά τα σύνορα αμφισβητούνται και μεγάλα τμήματά τους δεν έχουν ακόμη επισημοποιηθεί. Μέχρι σήμερα η Αφρικανική Ένωση έχει ένα «Πρόγραμμα Συνόρων» που είναι επιφορτισμένο με την αποσαφήνιση του πού βρίσκονται τα σύνορα και με την πρόληψη και την επίλυση των διαφορών σχετικά με αυτά. Τέτοιες διαφορές περιλαμβάνουν αψιμαχίες στα νησιά Bakassi μεταξύ του Καμερούν και της Νιγηρίας˙ μια σύντομη σύγκρουση μεταξύ Μπουρκίνα Φάσο και Μάλι για την ζώνη Agacher˙ και ένας διετή πόλεμος μεταξύ Αιθιοπίας και Ερυθραίας [3] για την τοποθεσία δύο χωριών που στοίχισε 70.000 ζωές. Ωστόσο, δεν υπάρχει συνήθως καμία αμφιβολία ως προς το ποια κράτη –οποιαδήποτε κράτη- υπάρχουν και στις δύο πλευρές των συνόρων αυτών.

Ωστόσο, η συνεχιζόμενη χρήση των τυφλών απεικονίσεων των παλαιών αποικιακών συνόρων μάς αναγκάζει να παρερμηνεύουμε την πραγματικότητα επί του εδάφους σε πολλά αφρικανικά κράτη, και υπερεκτιμά την εμπειρική αποτελεσματικότητά τους. Ο επίσημος χάρτης κάνει το σχέδιο του έθνους-κράτους στην Αφρική φαίνεται ομοιόμορφα επιτυχημένο και σταθερό. Αλλά είναι καιρός για έναν χάρτη που να απεικονίζει την πραγματική γεωγραφική κατανομή της ισχύος των αφρικανικών κρατών.

Για να δημιουργήσω έναν τέτοιο χάρτη, έχω επινοήσει μια απλή μέθοδο προσδιορισμού της κρατικής ισχύος, που ορίζεται ως ένα ελάχιστο επίπεδο τάξης και ασφάλειας και την πραγματική άσκηση της εξουσίας ενός κράτους η οποία περιλαμβάνει την ανάλυση ταξιδιωτικών οδηγιών που εκδόθηκαν από το γαλλικό Υπουργείο Εξωτερικών. Αυτές οι οδηγίες περιλαμβάνουν χάρτες που κωδικοποιούν τα εδάφη κάθε χώρας στον κόσμο, με έως και τέσσερα χρώματα, συμβολίζοντας τα επίπεδα ασφαλείας -από πράσινο, όπου οι επισκέπτες καλούνται να ασκήσουν «κανονική επαγρύπνηση» μέχρι το κόκκινο, όπου η παρουσία τους είναι «απολύτως άνευ εγκρίσεως».

12112015-1.jpg

Χάρτης των ευρωπαϊκών κτήσεων στην Αφρική, 1904.
-----------------------------

Στον παρακάτω χάρτη, μετέτρεψα κάθε κόκκινη περιοχή σε γκρι και θεώρησα κάθε μη-γκρίζα ζώνη (που φαίνεται χωρίς χρώμα) ότι είναι υπό κρατικό έλεγχο, και οι γκρίζες ότι δεν είναι υπό κρατικό έλεγχο. Φυσικά, μια περιοχή που είναι επικίνδυνη για έναν Γάλλο πολίτη δεν σημαίνει απαραίτητα ότι είναι το ίδιο και για τους ντόπιους. Αλλά υποδηλώνει αδυναμία της πολιτείας να ασκεί πλήρη κυριαρχία στην συγκεκριμένη περιοχή. Με την τεχνική βοήθεια του προσωπικού των Υπηρεσιών Πληροφορικής στο Κολέγιο Πομόνα, λοιπόν, επανασχεδίασα τα όρια των αφρικανικών χωρών ώστε να αντανακλούν μόνο το μέρος του εδάφους τους επί του οποίου ασκείται ο έλεγχος του κράτους. Ο παρακάτω χάρτης παρουσιάζει το τελικό αποτέλεσμα, τον «πραγματικό» χάρτη της Αφρικής.

12112015-2.jpg

Τυπικός χάρτης

12112015-3.jpg

«Πραγματικός» χάρτης

---------------------------------------
(Maps by Warren Roberts)

Ο νέος χάρτης παρέχει μερικές ενδιαφέρουσες ιδέες σχετικά με την κατάσταση που επικρατεί σε ολόκληρη την ήπειρο. Για παράδειγμα, μεγάλα τμήματα της αφρικανικής γης είναι έξω από τα όρια που μπορούν να προσεγγίσουν τα κράτη που φαινομενικά τα ελέγχουν. Σε αυτόν τον «ρεαλιστικό» χάρτη, μερικά από τα 54 επίσημα αφρικανικά κράτη είναι γειτονικά μεταξύ τους, αλλά άλλα χωρίζονται από μεγάλα τμήματα απάτριδων περιοχών, μερικές από τις οποίες είναι περισσότερο από χίλια μίλια μακρές. Σύμφωνα με την καταμέτρησή μου, από τα 11,7 εκατομμύρια τετραγωνικά μίλια της συνολικής επιφάνειας της αφρικανικής ηπείρου, περίπου 4 εκατομμύρια, ή περίπου το 34%, είναι έξω από κρατικό έλεγχο. Στην πραγματικότητα, ένα άτομο μπορεί να ταξιδέψει από την Μαυριτανία μέχρι την Αίγυπτο (εφόσον επιβιώσει στο ταξίδι), χωρίς να συναντήσει καμιά αποτελεσματική κρατική εξουσία.

Ο χάρτης εγείρει επίσης ερωτήματα σχετικά με το αν ορισμένες από αυτές τις χώρες -ακόμη και εκείνες με νόμιμες κυβερνήσεις που αναγνωρίζονται από άλλες χώρες- πραγματικά υπάρχουν με οποιοδήποτε ουσιαστικό τρόπο. Δείτε την Λιβύη και την Σομαλία, δύο κράτη που είναι εντελώς γκρι. Η Λιβύη παλεύει μετά την πτώση του καθεστώτος Καντάφι το 2011 [4] και ίσως ακόμη να μπορεί να ανακάμψει. Η Σομαλία, από την άλλη πλευρά, δεν είναι ένα πραγματικό κράτος από το 1990.

Η Νιγηρία είναι μια άλλη περίπτωση. Η Boko Haram έχει πολλά να κάνει με την απώλεια ελέγχου της Νιγηρίας [5] στο βόρειο έδαφός της, αν και το πραγματικό εύρος των δράσεων της ομάδας είναι γενικά περιορισμένο στα βορειοανατολικά. Το Δέλτα του Νίγηρα παραμένει επίσης ένα καυτό σημείο, αφήνοντας την χώρα με λίγο περισσότερα από δύο μικρά ασυνεχή τμήματα που γενικά αντιστοιχούν με την Yorubaland στην δύση και την Igboland στην ανατολή.

Το Τσαντ, αντίθετα, ξεχωρίζει ως ένα ανθεκτικό νησί σε μια θάλασσα ανυπαρξίας κράτους στην Σαχάρα. Κάποτε πληττόμενη από φατριαστικούς εμφύλιους πολέμους, η χώρα έχει εξελιχθεί σε έναν δυναμικό περιφερειακό ηγεμόνα. Αυτό μπορεί να έχει να κάνει με την μιλιταριστική χρήση των πετρελαϊκών εσόδων από τον πρόεδρο Ιντρίς Ντεμπί [6], τα οποία έδωσαν ώθηση στην οικονομία της χώρας αναπτύσσοντάς την κατά μέσο όρο 7,8% ετησίως από το 2005.

12112015-4.jpg

Η έρημος Σαχάρα, στις 26 Φεβρουαρίου 2011. JUAN MEDINA/REUTERS
---------------------------

Στην Ανατολική Αφρική, είναι η Αιθιοπία που ξεχωρίζει. Αυτό το 2.000 ετών παλαιό και ουδέποτε αποικισμένο κράτος αντέχει παρά τον εχθρικό περίγυρό του. Αν και ακτιβιστές υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχουν αμφισβητήσει την υποστήριξη των ΗΠΑ στο καθεστώς της Αιθιοπίας -όπως φαίνεται και από την αμφιλεγόμενη επίσκεψη του προέδρου των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα τον περασμένο Ιούλιο στην χώρα- ο χάρτης ξεκαθαρίζει αυτό το σκεπτικό. Απλούστατα, δεν υπάρχει άλλος πιθανός σύμμαχος που να στέκεται ακόμα στην περιοχή.

Σε αμφότερες την Δυτική και την Ανατολική Αφρική, η κρατική πρόσβαση τείνει να είναι ασθενέστερη εκεί όπου έχει εξαπλωθεί το ριζοσπαστικό Ισλάμ. Σχεδόν όλοι οι πιο αμφισβητούμενοι εδαφικοί χώροι, όπως το Μάλι, ο Νίγηρας, η βόρεια Νιγηρία στα δυτικά και η Σομαλία στα ανατολικά έχουν μουσουλμανικές πλειοψηφίες και έχουν υποστεί ισλαμιστικές εξεγέρσεις: Η «Αλ Κάιντα στο Ισλαμικό Μαγκρέμπ» στο Μάλι και τον Νίγηρα˙ η Boko Haram στην Νιγηρία˙ και η αλ Σαμπάμπ στην Σομαλία.

Το μοτίβο των αποτυχημένων κρατών της Δυτικής και της Ανατολικής Αφρικής αντιστοιχεί επίσης σε μεγάλο βαθμό με τις διαδρομές που έχουν φέρει χιλιάδες μετανάστες στις ακτές της Ευρώπης τα τελευταία χρόνια. Η εδαφική κατάρρευση των κρατών αυτών θα μπορούσε όχι μόνο να είναι η αιτία της μετανάστευσής τους, αλλά και αυτό που την κάνει να μπορεί να πραγματοποιηθεί.

Στην Κεντρική Αφρική, η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό έχει ακόμη να επαναβεβαιώσει την πραγματική της εξουσία στις ανατολικές περιοχές της σχεδόν 15 χρόνια μετά την έναρξη της υποτιθέμενης μετάβασή της μετά τον πόλεμο. Παρά την ανάπτυξη των δυνάμεων του ΟΗΕ, δεκάδες πολιτοφυλακές συνεχίζουν να περιφέρονται στις ανατολικές επαρχίες της.

Αντίθετα, δεν υπάρχει ούτε ένας κόκκος γκρι στη Νότια Αφρική. Ακόμη και με την Ζιμπάμπουε σε σχετικό χάος, η περιοχή είναι σχεδόν εντελώς χωρίς γκρι στον χάρτη. Στην Αγκόλα ή τη Νότια Αφρική, αυτό μπορεί να αντανακλά τον πραγματικό έλεγχο˙ ενώ σε άλλες, όπως η Ζάμπια, αυτό μπορεί να σημαίνει έλλειψη αμφισβήτησης προς το κράτος, παρά την πιο αδύναμη ισχύ του. Ανεξάρτητα της όποιας αξίας του, αυτό το μοτίβο συσχετίζεται με τα υψηλότερα κατά κεφαλήν εισοδήματα και τις μεγαλύτερες δημοκρατικές βαθμολογίες σε αυτή την περιοχή.

Παραδόξως, ένα από τα πιο ενδιαφέροντα μαθήματα από αυτόν τον ρεαλιστικό χάρτη της Αφρικής είναι το πόσο έχει αλλάξει από το παρελθόν. Η ήπειρος ίσως να είχε πολύ λιγότερες γκρίζες ζώνες πριν από δύο ή τρεις δεκαετίες. Από την άλλη πλευρά, θα υπήρχαν πιο πολλές γκρίζες ζώνες κατά μήκος των ακτών της Δυτικής Αφρικής πριν από περίπου πέντε χρόνια. Εκείνη την εποχή, οι επαναστάτες προέλαυναν στο Αμπιτζάν στην Ακτή Ελεφαντοστού μετά από δέκα χρόνια εμφυλίου πολέμου και η Γουινέα-Μπισάου είχε γίνει ναρκω-κράτος. Αυτή ήταν επίσης σίγουρα η περίπτωση κατά την δεκαετία του 1990 καθώς οι εμφύλιοι πόλεμοι μαίνονταν στην Λιβερία και την Σιέρα Λεόνε. Το Τσαντ και η Αγκόλα θα ήταν πολύ μικρότερα κράτη από ό, τι είναι σήμερα δεδομένου ότι τα περισσότερα από τα εδάφη τους θα ήταν γκρι. Πιο καταφανώς, η Ρουάντα και η Ουγκάντα, που πλέον είναι καθαροί θύλακες στην σε μεγάλο βαθμό γκρίζα περιοχή του χάρτη, ήταν κάποτε πιο γκρίζες από οποιεσδήποτε άλλες χώρες.

Με άλλα λόγια, ο εδαφικός έλεγχος και η κρατική ανασυγκρότηση είναι δυνατόν να συμβούν, τουλάχιστον για ορισμένους. Αλλά είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι ισχυρότερες χώρες πλέον (όπως η Αγκόλα, το Τσαντ, η Ρουάντα και η Ουγκάντα) βελτιώθηκαν σε μεγάλο βαθμό από μόνες τους με σχετικά λίγη εξωτερική παρέμβαση. Τελικά, ο βιώσιμος κρατικός σχηματισμός στην Αφρική θα πρέπει πιθανότατα να είναι μια εσωτερική διαδικασία.

Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved. T

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/2015-11-08/real-map-africa

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.pierre-englebert.com
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/africa/1937-01-01/british-and-fr...
[3] https://www.foreignaffairs.com/reviews/capsule-review/2001-09-01/brother...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/libya/2012-09-16/after-qaddafi
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/nigeria/2015-04-01/after-boko-haram
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/2014-07-24/empty-acronyms

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition