Η γεωπολιτική των συνομιλιών στο Παρίσι | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η γεωπολιτική των συνομιλιών στο Παρίσι

Το δίκτυο των συμμαχιών πίσω από την συμφωνία για το κλίμα

Τα πρωτοσέλιδα παγκοσμίως σάλπισαν την είδηση ότι οι διαπραγματευτές στο Παρίσι έχουν καταλήξει σε συνολική συμφωνία για την αλλαγή του κλίματος [1]. Ωστόσο, κάτω από την διογκούμενη ρητορική υπήρχαν σκληρές πολιτικές που μπορούν να πουν πολλά για την μακροβιότητα της συμφωνίας.

Καθώς οι διαπραγματεύσεις για το κλίμα στο Παρίσι κινούντο προς τις τελικές τους μέρες, η εστίαση των αντιπροσώπων μετατοπίστηκε από τα τεχνικά [θέματα] στην πολιτική. Το κείμενο των διαπραγματεύσεων είχε απογυμνωθεί από τις πιο μπαρόκ περικοκλάδες του, και ό, τι είχε απομείνει αντανακλούσε βασικές διαφορές μεταξύ των χωρών.

Η πλοήγηση σε αυτή την φάση των συνομιλιών απαιτεί την κατανόηση των μεταβαλλόμενων συμμαχιών μεταξύ των σχεδόν 200 χωρών, δραματοποιημένων μέσα από τις σκληρές δημόσιες μάχες μέχρι και για το πώς να χαρακτηριστούν οι συνομιλίες στο Παρίσι. Η Ινδία [2] και η Νότια Αφρική [3] προσπάθησαν να σταθεροποιήσουν τις συμμαχίες των αναπτυσσομένων χωρών, κατηγορώντας τις Ηνωμένες Πολιτείες [4] για υπονόμευσης της θεμελιώδους αρχής της ισότητας των διαπραγματεύσεων. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρωπαϊκή Ένωση [5] συνομίλησαν για την ανάδυση ενός άτυπου «Συνασπισμού Υψηλών Φιλοδοξιών» μεταξύ των χωρών που καλύπτουν το παραδοσιακό χάσμα πλουσίων-φτωχών.

Με τον καθορισμό της αφήγησης των διαπραγματεύσεων ως μια πάλη είτε για «κλιματική ισοτιμία» είτε για «κλιματική φιλοδοξία», οι χώρες ελπίζουν να εστιάσουν την πολιτική και την μηντιακή πίεση σε εκείνους που, όπως ισχυρίζονται, εμποδίζουν την πρόοδο. Αυτό είναι κατανοητό από πλευράς τακτικής, αλλά αποκρύπτει το τι πραγματικά συμβαίνει.

Οι διαπραγματεύσεις για την αλλαγή του κλίματος πολύ συχνά περιγράφονται ως ένα είδος περιβαλλοντικού [6] ψυχρού πολέμου μεταξύ των ανεπτυγμένων και των αναπτυσσόμενων χωρών. Αλλά αυτή η δυναμική δεν έχει κρατήσει για πάνω από μια δεκαετία. Οι επιπτώσεις της αλλαγής του κλίματος, και οι λύσεις τους, είναι πάρα πολύ κεντρικές στον πυρήνα των εθνικών συμφερόντων των χωρών για να βασίσουν τις διαπραγματευτικές θέσεις τους μόνο σε κάποια αφηρημένη έννοια της «ιστορικής ευθύνης». Τα συμφέροντα των χωρών είναι επίσης πολύ διαφορετικά για να κάνουν μόνιμες συμμαχίες απλώς και μόνο βάσει των επιπέδων του κατά κεφαλήν εισοδήματος. Παραγωγοί πετρελαίου, έθνη με πολλά δάση, υψηλής τεχνολογίας εμπορικά κέντρα, και χώρες χαμηλού υψομέτρου ή χώρες με έρημο, έχουν όλοι διαφορετικά συμφέροντα να προστατεύσουν.

16122015-1.jpg

Περιβαλλοντολόγοι κρατούν πανό που γράφει «Δυναμώστε τη Δράση» σε μια διαδήλωση διαμαρτυρίας κοντά στον Πύργο του Άιφελ στο Παρίσι, στις 12 Δεκεμβρίου 2015. MAL LANGSDON / REUTERS
---------------------------------

Μια καλύτερη αναλογία για το Παρίσι, είναι η δόμηση της συμμαχίας των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων και οι περιοδικές συγκρούσεις στα τέλη του 19ου ένατου αιώνα. Όλες οι μεγάλες δυνάμεις είχαν ένα κοινό συμφέρον για την διατήρηση της σταθερότητας, αλλά πάλευαν να συμβιβάσουν τους μακροπρόθεσμους στόχους τους με τον πειρασμό της εξασφάλισης τακτικών πλεονεκτημάτων ισχύος ή εδάφους. Η κακοδιαχείριση αυτών των εντάσεων οδήγησε -ακούσια- στους καταστροφικούς πολέμους του 20ου αιώνα. Ο κοινές στρατηγικές προθέσεις δεν οδηγούν αυτόματα σε επιτυχημένη τακτική διπλωματία.

Οι «μεγάλες δυνάμεις» στην περίπτωση αυτή είναι η Κίνα [7], η Ινδία, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρωπαϊκή Ένωση. Την ημέρα των εγκαινίων των συνομιλιών στο Παρίσι, ηγέτες από όλες αυτές τις χώρες δεσμεύθηκαν για την επίτευξη δεσμευτικής συμφωνίας ώστε να κρατηθεί η υπερθέρμανση του πλανήτη αρκετά κάτω από 2 βαθμούς Κελσίου. Δεν υπήρχε κανένας λόγος να αμφιβάλλουμε την ειλικρίνειά τους. Με δεδομένη την ορμή των διμερών συνομιλιών μεταξύ των δυνάμεων αυτών που οδηγούσαν μέχρι την συνάντηση στο Παρίσι, το δημόσιο μπλοκάρισμα μιας συμφωνίας θα επέφερε σημαντικά γεωπολιτικά κόστη. Αλλά κάτω από την ευρεία στρατηγική βούληση βρίσκεται μια σειρά από τακτικές που βασίζονται σε εθνικά συμφέροντα και στο πώς αλληλεπιδρούν μεταξύ τους.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, τα πράγματα έχουν αλλάξει πολύ από τα χρόνια του Μπους [8], όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκονταν στα μαχαίρια, ενώ η Κίνα και η Ινδία συνεργάστηκαν στενά. Στην πορεία προς το Παρίσι, οι θέσεις των Ηνωμένων Πολιτειών και της ΕΕ έχουν έρθει πιο κοντά. Και οι δύο έχουν μεγάλες φιλοδοξίες για μια ισχυρή και διατηρήσιμη συμφωνία για το κλίμα που φέρνει εντός της τις μεγάλες αναπτυσσόμενες χώρες σε (σχετικά) ισότιμη βάση. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα [9] χρειάζεται μια τέτοια νίκη για να εξασφαλίσει την κληρονομιά του και να προστατεύσει την εγχώρια ενεργειακή πολιτική των Δημοκρατικών. Η ΕΕ την χρειάζεται για να δείξει στο κοινό της μια επιστροφή στα χρόνια της ηγεσίας για το κλίμα.

Η Κίνα, εν τω μεταξύ, ακολουθεί μια προσεκτική πορεία μεταξύ του να επωμιστεί τις ευθύνες μιας αναδυόμενης υπερδύναμης και του παραδοσιακού ρόλου της ως υπερασπιστή των αναπτυσσόμενων χωρών. Η Κίνα φοβάται μια υπερβολικά περιοριστική συμφωνία και μια διεισδυτική παρακολούθηση της εγχώριας προόδου της. Ακόμα περισσότερο, θέλει να αποφύγει την ευθύνη για οποιαδήποτε αποτυχία στο Παρίσι. Η Ινδία αισθάνθηκε ευάλωτη μήπως καταλήξει με μια συμφωνία που θα περιορίζει την μελλοντική [της] ανάπτυξη. Το Παρίσι υποχρεώνει τις χώρες να αναθεωρούν τις δράσεις για το κλίμα κάθε πέντε χρόνια, και η Ινδία γνωρίζει ότι θα είναι σύντομα κάτω από έντονη πίεση να ακολουθήσει την δέσμευση της Κίνας να θέσει ένα ανώτατο όριο στις εκπομπές [αερίων] [10].

Καμία από τις μεγάλες δυνάμεις δεν θα μπορούσε να διαμορφώσει αποφασιστικά την συμφωνία του Παρισιού δουλεύοντας μόνο με τους στενότερους συμμάχους της. Κάθε ζευγάρι αποτελεί μόνο το 30% των παγκόσμιων εκπομπών. Θα πρέπει όλοι να ευθυγραμμιστούν με τις άλλες ομάδες. Η μεγαλύτερη ομάδα είναι οι λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες (Least Developed Countries, LDC) και η (επικαλυπτόμενη) Ομάδα της Αφρικής. Αυτές οι δύο, ιστορικά επικεντρώνονταν στην προσπάθειά τους να κερδίσουν χρηματοδότηση που θα τις βοηθούσε να προσαρμοστούν στις επιπτώσεις από το κλίμα [11]. Ένας ισχυρός νέος παίκτης ήταν το Φόρουμ των Κλιματικά Ευάλωτων (Climate Vulnerable Forum, CVF), το οποίο φέρνει κοντά χώρες που κινδυνεύουν περισσότερο από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας και τα ακραία καιρικά φαινόμενα, από το μεσαίου εισοδήματος Μπαρμπάντος [12] μέχρι μεγάλες χώρες με χαμηλό εισόδημα, όπως το Bangladesh [13] και οι Φιλιππίνες [1]. Το CVF επίσης θέλει χρηματοδότηση, αλλά η κύρια προτεραιότητά του είναι να εξασφαλίσει δεσμευτική δράση για τον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής σε κάτω από 1,5 βαθμούς Κελσίου. Το CVF συμπληρώνει την πιο καθιερωμένη Ομάδα Μικρών Αναπτυσσόμενων Νησιωτικών Κρατών (Small Island Developing States, SIDS), η οποία έχει παρόμοιους στόχους αλλά λιγότερη πολιτική επιρροή, στην προσπάθειά τους να αποφύγουν μια χαμηλής φιλοδοξίας συναλλαγή μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων.

16122015-2.jpg

Το σύνθημα «Όχι Σχέδιο Β» προβάλλεται στο Πύργο του Άιφελ, στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Διάσκεψης για την Κλιματική Αλλαγή του 2015 (COP21) στο Le Bourget, κοντά στο Παρίσι, στις 11 Δεκεμβρίου 2015. CHARLES PLATIAU / REUTERS
------------------------------------

Αυτό το συνωστισμένο πεδίο οργανώνεται σε έναν βασικό τρίγωνο σχέσεων. Στη μια γωνία είναι η Κίνα και η Ινδία, που προσπαθούν να πείσουν τις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες της Αφρικής και ότι η συνεργασία παράγει μεγαλύτερη πίεση στις πλουσιότερες χώρες να δώσουν βοήθεια. Και έτσι μιλούν για «ισοτιμία» και «διαφοροποίηση». Μέσω αυτής της συμμαχίας, ήλπιζαν να αντισταθούν στις πιέσεις για αυστηρότερους κανόνες που θα περιορίζουν σταδιακά τις εκπομπές των αναπτυσσόμενων χωρών. Η δυναμική αυτή αναδείχθηκε και από την οργή σε μια πρόταση των ΗΠΑ ότι οι αναδυόμενες οικονομίες θα μπορούσαν –οικειοθελώς- να βοηθήσουν οικονομικά τις φτωχότερες χώρες. Η πρόταση επικρίθηκε ως μια επίθεση στην θεμελιώδη αρχή της ισότητας που κρύβεται πίσω από την Σύμβαση του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή (UNFCCC): Ότι οι αναπτυγμένες χώρες πρέπει να βοηθήσουν τις φτωχότερες χώρες, γιατί έχουν «ιστορική ευθύνη» [14] επειδή στο παρελθόν εξέπεμψαν περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα και έγιναν πλούσιες. Όμως, ο αντίκτυπος της διαμαρτυρίας τους μάλλον υπονομεύθηκε από το γεγονός ότι ο Ινδός πρωθυπουργός Narendra Modi και Κινέζος ηγέτης Xi Jinping είχαν ανακοινώσει πακέτα στήριξης των φτωχότερων χωρών λίγες μόνο μέρες πριν.

Στην άλλη γωνιά, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η ΕΕ έχουν ως στόχο να προσελκύσουν το CVF, την Ομάδα της Αφρικής, και την SIDS με την προοπτική μιας ισχυρής συμφωνίας για τη μείωση των εκπομπών που να καλύπτει όλες τις σημαντικές πηγές εκπομπών, όπου κάθε πέντε χρόνια οι χώρες θα πρέπει να υποβάλουν αυξημένους στόχους ώστε να οδηγήσουν τις μειώσεις των παγκόσμιων εκπομπών πιο κοντά στον 1,5 βαθμό Κελσίου. Υποσχέθηκαν επίσης ένα μεγαλύτερο μερίδιο χρηματοδότησης για να βοηθήσουν τις ευθυγραμμιζόμενες χώρες να αντιμετωπίσουν την κλιματική αλλαγή. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η ΕΕ ελπίζουν ότι αυτές οι προσφορές θα προλάβουν αιτήματα για απότομα αυξημένη χρηματοδότηση μετά το 2020 και θα αποδυναμώσουν επιχειρήματα για αποζημιώσεις λόγω βλαβών από το κλίμα.

Αυτός ο ανταγωνισμός για την αγάπη των ομάδων των αναπτυσσόμενων χωρών τις βάζει σε ισχυρή θέση. Υπάρχει πάντα ο πειρασμός να παίξουν και με τις δύο πλευρές, αλλά αυτό θα είναι ένα επικίνδυνο και δύσκολο παιχνίδι. Αυτές οι ομάδες είναι χαλαρά δεμένοι συνασπισμοί χωρών με πολύ διαφορετικές ισορροπίες συμφερόντων. Πολλές χώρες της Ομάδας της Αφρικής είναι επίσης μέλη του ΟΠΕΚ. Έτσι, μοιάζουν περισσότερο με την κατακερματισμένη Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία από όσο με την Γερμανία του καγκελάριου Όττο Βίσμαρκ. Οι χώρες έχουν διαφορετικές περιφερειακές δεσμεύσεις, και ο μεγάλος αριθμός των μελών κάνει την γρήγορη λήψη πολιτικών αποφάσεων πολύ δύσκολη. Υπό πίεση, έχουν την τάση να διασπώνται σε μικρότερες περιφερειακές ομάδες όπως οι χώρες της Ανατολικής Αφρικής. Οι επιμέρους χώρες υφίστανται επίσης έντονη διπλωματική πίεση για να αλλάξουν απόψεις από τις μεγάλες χώρες με τις οποίες έχουν ισχυρούς εμπορικούς δεσμούς.

Εάν οι ομάδες των αναπτυσσόμενων χωρών προσπαθούσαν να υπερεκτιμήσουν την αξία τους, ίσως να ανάγκαζαν τον σχηματισμό μιας συμμαχίας κατά μήκος της τελικής πλευράς του τριγώνου, εκείνης μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας. Αν αυτές οι δύο δυνάμεις υπαγόρευαν την τελική συμφωνία, προκειμένου να αποφύγουν την ολική αποτυχία, αυτό πιθανότατα θα οδηγούσε στο χειρότερο σενάριο των χαλαρών κανόνων μετριασμού και των χαμηλών οικονομικών δεσμεύσεων.

Καθώς οι διαπραγματεύσεις πλησίαζαν στο τέλος τους, υπήρχε ένας έντονος ρητορικός πόλεμος μεταξύ των μεγάλων χωρών που επιχειρούσαν να διεκδικήσουν το ηθικό έρεισμα για το αν η «κλιματική φιλοδοξία» ή η «κλιματική ισότητα» καθόρισαν τις διαπραγματεύσεις. Ωστόσο, κάτω από τον καπνό της μάχης, η τελική γεωμετρία των συμμαχιών αποδείχθηκε ότι κυριαρχήθηκε, τουλάχιστον προσωρινά, από τον λεγόμενο Συνασπισμό των Υψηλών Φιλοδοξιών. Παρά το γεγονός ότι πρόκειται για μια μάλλον εύθραυστη δομή, στο τέλος, προσέλκυσε πάνω από 100 χώρες, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών, της ΕΕ, της Βραζιλία [15], της SIDS και του CVF, να συσπειρώνονται γύρω από μια φιλόδοξη συμφωνία σκληρών κανόνων μετριασμού και μετρίως αυξημένων χρηματοδοτικών υποσχέσεων. Ήταν αυτή η συμμαχία που διαμόρφωσε την τελική συμφωνία, παρά τις κάποιες σκληρές διαπραγματεύσεις της τελευταίας στιγμής με την Κίνα για να αποδυναμωθεί η εποπτεία των κανόνων διαφάνειας.

Το πολιτικό φινάλε στο Παρίσι δείχνει ότι υπάρχει τώρα ένας πλειοψηφικός πυρήνας χωρών στο πλαίσιο της UNFCCC που βλέπουν το εθνικό τους συμφέρον ως την μεγιστοποίηση των παγκόσμιων προσπαθειών για τον έλεγχο της κλιματικής αλλαγής, ακόμη και σε βάρος της χρηματοδότησης της βοήθειας ή της αυστηρής «ισότητας» στην συμφωνία. Γι’ αυτούς, τα οφέλη από την αποφυγή της επικίνδυνης αλλαγής του κλίματος υπερτερούν σαφώς του κόστους της σταδιακής κατάργησης της χρήσης ορυκτών καυσίμων. Αυτές οι δυναμικές εθνικών συμφερόντων, όχι οι αφηρημένες αρχές, είναι τα πολιτικά θεμέλια -ισχυρά ή αδύναμα- στα οποία χτίστηκε η συμφωνία του Παρισιού. Μόνο ο χρόνος, καθώς και η εφαρμογή των δεσμεύσεων, θα δείξουν πόσο ανθεκτική είναι αυτή η νέα συμμαχία στην πράξη.

Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/2015-12-13/geopolitics-paris-talks

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/regions/philippines
[2] https://www.foreignaffairs.com/regions/india
[3] https://www.foreignaffairs.com/regions/south-africa
[4] https://www.foreignaffairs.com/regions/united-states
[5] https://www.foreignaffairs.com/topics/eu
[6] https://www.foreignaffairs.com/topics/environment
[7] https://www.foreignaffairs.com/regions/china
[8] https://www.foreignaffairs.com/topics/gw-bush-administration
[9] https://www.foreignaffairs.com/topics/obama-administration
[10] https://www.foreignaffairs.com/topics/pollution
[11] https://www.foreignaffairs.com/topics/climate-change
[12] https://www.foreignaffairs.com/regions/barbados
[13] https://www.foreignaffairs.com/regions/bangladesh
[14] https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=3&cad=rja&...
[15] https://www.foreignaffairs.com/regions/brazil

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition