Σβήνουν τα φώτα για το καθεστώς Πούτιν | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Σβήνουν τα φώτα για το καθεστώς Πούτιν

Η επερχόμενη ρωσική κατάρρευση
Περίληψη: 

Επί 18 χρόνια, ο Πούτιν μπορούσε να εκτονώσει την δυσαρέσκεια με τα τρία μέσα που όλες οι ελίτ χρησιμοποιούν για να παραμείνουν στην εξουσία. Αγόρασε λαϊκή υποστήριξη με τα έκτακτα έσοδα από την άνοδο των τιμών της ενέργειας. Ενίσχυσε τις δυνάμεις εξαναγκασμού και καταπίεσε την δυσαρέσκεια. Και, προβάλλοντας ανδροπρέπεια και σθένος και υποσχόμενος να ξαναφτιάξει την Ρωσία σύμφωνα με την δική του εικόνα, δημιούργησε τα ιδεολογικά κίνητρα υποστήριξης για τον ίδιο και το καθεστώς του.

Ο ALEXANDER J. MOTYL είναι καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Rutgers, στο Newark.

Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν συνηθίζει να φαίνεται ανίκητος. Σήμερα, ο ίδιος και το καθεστώς του φαίνονται εκνευρισμένοι, σε σύγχυση και απελπισμένοι. Ολοένα και περισσότερο, τόσο Ρώσοι όσο και Δυτικοί σχολιαστές θεωρούν ότι η Ρωσία μπορεί να είναι στα πρόθυρα βαθιάς αστάθειας [1], ενδεχομένως ακόμα και να καταρρεύσει [2].

Αυτή η αλλαγή αντίληψης αποτελεί έκπληξη. Πέρυσι, η Ρωσία [3] απολάμβανε την λάμψη της προσάρτησης της Κριμαίας και της επιθετικότητάς της στην Donbas. Η οικονομία, αν και στάσιμη, έμοιαζε σταθερή. Ο Πούτιν επικρατούσε επί των Δυτικών πολιτικών και των εσωτερικών επικριτών του. Η δημοτικότητά του ήταν στα ύψη. Τώρα μόνο η δημοτικότητά του παραμένει˙ όλα τα άλλα έχουν γυρίσει προς το χειρότερο. Η Κριμαία και η Donbass είναι οικονομικά κολαστήρια [4] και τεράστιοι οχετοί [5] για τους ρωσικούς πόρους. Ο πόλεμος με την Ουκρανία είναι σε αδιέξοδο. Οι τιμές της ενέργειας καταρρέουν και η ρωσική οικονομία βρίσκεται σε ύφεση. Τα κατασταλτικά οικονομικά μέτρα του Πούτιν κατά της Ουκρανίας [6], της Τουρκίας [7] και της Δύσης έχουν θίξει μόνο την ρωσική οικονομία περαιτέρω. Εν τω μεταξύ, η παρέμβαση της χώρας του στην Συρία [8] είναι έτοιμη να βαλτώσει.

Τα πράγματα είναι μάλλον πολύ χειρότερα για την Ρωσία από όσο υπονοεί αυτή η πρόχειρη παράθεση των αρνητικών τάσεων [9]. Η χώρα διέρχεται τρεις κρίσεις που επέφεραν η διακυβέρνηση Πούτιν, και οι περιπέτειες της εξωτερικής πολιτικής της Ρωσίας στην Ουκρανία και την Συρία μόνο τις επιδεινώνουν.

Πρώτον, η ρωσική οικονομία είναι σε ελεύθερη πτώση [10]. Το ότι οι τιμές του πετρελαίου και του φυσικού αερίου [11] είναι απίθανο να αυξηθούν πολύ σύντομα είναι αρκετά κακό. Πολύ χειρότερα, η εξαρτώμενη από την ενέργεια οικονομία της Ρωσίας δεν έχει μεταρρυθμιστεί [12], είναι μη ανταγωνιστική [13] και μη-εκσυγχρονισμένη [14] και θα παραμείνει έτσι για όσο διάστημα λειτουργεί ως μηχανή παραγωγής πλούτου για την πολιτική ελίτ της Ρωσίας. Δεύτερον, το πολιτικό σύστημα του Πούτιν αποσυντίθεται. Ο χαρακτηριστικός αυταρχικός συγκεντρωτισμός του υποτίθεται ότι θα δημιουργούσε μια ισχυρή «κάθετη δύναμη» που θα έβαζε τάξη στον διοικητικό μηχανισμό, θα τον απάλλασσε από την διαφθορά, και θα υπέτασσε τις περιφερειακές ρωσικές και μη-ρωσικές ελίτ στην θέληση της Μόσχας. Αντ’ αυτού, η υπερβολική συγκέντρωση έχει παραγάγει το αντίθετο αποτέλεσμα, κατακερματίζοντας την γραφειοκρατία, ενθαρρύνοντας τους γραφειοκράτες να επιδιώξουν τα δικά τους συμφέροντα, και επιτρέποντας στις περιφερειακές ελίτ να γίνονται όλο και πιο ανυπότακτες -με τον Ραμζάν Καντίροφ [15], τον ισχυρό άνδρα του Πούτιν στην Τσετσενία [16] να είναι το χαρακτηριστικό παράδειγμα. Τρίτον, ο ίδιος ο Πούτιν, ως ο ακρογωνιαίος λίθος του ρωσικού συστήματος, έχει περάσει σαφώς την ακμή του. Από την καταστροφική απόφασή του να αποτρέψει την Ουκρανία από την υπογραφή μιας συμφωνίας σύνδεσης με την Ευρωπαϊκή Ένωση [17] το 2013, έχει διαπράξει το ένα στρατηγικό σφάλμα μετά το άλλο. Η παλαιότερα ελκυστική ανδροπρεπής εικόνα του εξαντλείται, και οι πρόσφατες προσπάθειές του για την προώθηση της λατρείας της προσωπικότητάς του με την δημοσίευση ενός βιβλίου [18] με δηλώσεις του και ενός «ημερολογίου Πούτιν» [19] φαίνονται γελοίες και απελπισμένες.

29012016-1.jpg

Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν ποζάρει για μια «σέλφι» με τα μέλη του νεανικού στρατιωτικού πατριωτικού συλλόγου "Vympel" («Η σημαία»), στις 4 Νοεμβρίου 2015. NATALIA KOLESNIKOVA / REUTERS
------------------------------

Το πρόβλημα για τον Πούτιν -και για την Ρωσία- είναι ότι το πολιτικο-οικονομικό σύστημα αντιστέκεται στις αλλαγές [20]. Μια τέτοια δυσλειτουργική οικονομία είναι βιώσιμη μόνο εάν ελέγχεται από μια αυτο-εξυπηρετούμενη γραφειοκρατική κάστα [21] η οποία θέτει τα δικά της συμφέροντα πάνω από εκείνα της χώρας. Με την σειρά του, ένα βαθιά διεφθαρμένο σύστημα εξουσίας πρέπει να έχει έναν δικτάτορα στον πυρήνα του, κάποιον που να συντονίζει και να ισορροπεί τα συμφέροντα και τις ορέξεις των ελίτ. Η καινοτομία του Πούτιν είναι ότι έχει μετατρέψει τον εαυτό του σε μια λατρευτική προσωπικότητα της οποίας η νομιμοποίηση εξαρτάται από την φαινομενικά απεριόριστη νεότητα και το σθένος της. Τέτοιοι ηγέτες, όμως, γίνονται τελικά τα θύματα της δικής τους προσωπικής λατρείας και, όπως ο Στάλιν, ο Χίτλερ, ο Μάο και ο Μουσολίνι, δεν αφήνουν την εξουσία εθελοντικά. Η Ρωσία είναι έτσι παγιδευμένη ανάμεσα στην Σκύλλα της συστημικής παρακμής και την Χάρυβδη της συστημικής στάσης. Υπό αυτές τις συνθήκες, ο Πούτιν θα αξιοποιεί ολοένα και περισσότερο τον ρωσικό σωβινισμό, τον ιμπεριαλισμό και τον εθνοκεντρισμό για [να απολαμβάνει] νομιμοποίησης.

Δεδομένου ότι τίποτε από αυτό το χάος δεν θα επιλυθεί σύντομα, η Ρωσία φαίνεται έτοιμη να εισέλθει σε μια παρατεταμένη «περίοδο προβλημάτων», που μπορεί να κυμαίνεται από την κοινωνική αναταραχή ως την αλλαγή του καθεστώτος και μέχρι την κατάρρευση του κράτους. Μπορεί να είναι παράτολμο να προβλέψουμε το μέλλον της Ρωσίας, αλλά είναι σαφές ότι όσο περισσότερο παραμένει πλέον ο Πούτιν στην εξουσία, τόσο χειρότερα θα είναι τα πράγματα για την χώρα. Ο Πούτιν, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι σώζει την Ρωσία, έχει γίνει ο χειρότερος εχθρός της. Προς το παρόν, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ευρώπη και οι γείτονες της Ρωσίας πρέπει να προετοιμαστούν για το χειρότερο.

ΚΙΝΗΤΡΑ ΓΙΑ ΑΣΤΑΘΕΙΑ