Το χάσμα στο Αιγαίο | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το χάσμα στο Αιγαίο

Πώς να ρυθμιστούν τα σύνορα ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία

Με περίπου 2.400 νησιά και νησίδες να απλώνονται σε όλο το Αιγαίο, τα περισσότερα από αυτά ελληνικά και με το πιο κοντινό μόνο ένα μίλι από τις τουρκικές ακτές, η απόφαση για τα θαλάσσια σύνορα και την υφαλοκρηπίδα ποτέ δεν πρόκειται να είναι εύκολη.

Ωστόσο, το θέμα μόλις και μετά βίας ανέκυπτε μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1970, όταν ένας συνδυασμός της πετρελαϊκής κρίσης του 1973 και της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο το 1974 σήμαινε ότι το Αιγαίο δεν μπορούσε πλέον να αγνοηθεί. Σε απάντηση στην κρίση του πετρελαίου, η Τουρκία απέστειλε σκάφη σεισμικών ερευνών σε ύδατα που διεκδικεί η Ελλάδα. Και ως απάντηση στην εισβολή, η Ελλάδα ανέπτυξε στρατεύματα σε νησιά που η Τουρκία -και διεθνείς συνθήκες- επέμεναν ότι πρέπει να είναι αποστρατικοποιημένα.

Το 1995, οι εντάσεις αυξήθηκαν και πάλι όταν η Ελλάδα υπέγραψε την Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) [13]. Η Συνθήκη επιτρέπει στα κράτη να διεκδικήσουν χωρικά ύδατα μέχρι 12 μίλια από τις ακτές τους, διπλάσια από τα έξι μίλια που και οι δύο χώρες είχαν προηγουμένως αποδεχθεί.

Εάν η Ελλάδα επρόκειτο να επιβάλει ένα τέτοιο όριο των 12 μιλίων, θα αποκτούσε τον έλεγχο του 71,5% των υδάτων του Αιγαίου, αφήνοντας μόλις 8,5% για την Τουρκία και 20% για τις διεθνείς θαλάσσιες οδούς, σύμφωνα με μια έκθεση του 2011 από τη Διεθνή Ομάδα Κρίσεων (International Crisis Group).

Τα διεθνή ύδατα θα ήταν επίσης μη συνεχόμενα, πράγμα που σημαίνει ότι η διέλευση από το Αιγαίο για την συντριπτική πλειονότητα του θαλάσσιου εμπορίου της Τουρκίας, το οποίο περνά μέσα από την Κωνσταντινούπολη και την Σμύρνη, ενδέχεται να απαιτούσε την άδεια από τις ελληνικές Αρχές. Το 1995, η Τουρκία δήλωσε λοιπόν ότι οποιαδήποτε μονομερής επέκταση στα 12 μίλια από την Ελλάδα θα ήταν μια πράξη πολέμου. Αποκλιμακώνοντας γρήγορα, η Αθήνα ποτέ δεν επέβαλε κυριαρχία πάνω από τα έξι μίλια της, αν και εξακολουθεί να επιμένει ότι έχει 12.

Εν τω μεταξύ, και βάσει της UNCLOS, την οποία η Τουρκία δεν έχει υπογράψει, οι χώρες έχουν Αποκλειστικές Οικονομικές Ζώνες (ΑΟΖ) συνδεδεμένες με την ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα τους. Και η ΑΟΖ δίνει το δικαίωμα ο κάτοχός της να εκμεταλλευτεί όλους τους πόρους της κάτω από την επιφάνεια -συμπεριλαμβανομένων των ψαριών και, ενδεχομένως, του πετρελαίου και του φυσικού αερίου- αν και δεν υπάρχουν αδιάσειστα στοιχεία ότι υπάρχουν υδρογονάνθρακες κάτω από τον βυθό του Αιγαίου.

Η Ελλάδα υποστηρίζει ότι τα νησιά της έχουν δική τους ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα, ενώ η Τουρκία επιμένει ότι δεν έχουν. Αντ’ αυτού, υποστηρίζει η Άγκυρα, θα πρέπει να χαραχτεί μια διαχωριστική γραμμή στα μισά της απόστασης μεταξύ των ακτών των ηπειρωτικών εδαφών κάθε χώρας. Δεδομένου ότι τα ελληνικά νησιά είναι απλωμένα στο Αιγαίο, αυτό θα βάλει πολλά από αυτά στην υφαλοκρηπίδα της Τουρκίας και εντός της ΑΟΖ της. Αντίθετα, αν επικρατήσει το επιχείρημα της Ελλάδας, σχεδόν όλο το Αιγαίο θα γίνει μια ελληνική ΑΟΖ.

Ένα κομμάτι σε αυτή την διαμάχη είναι το ελληνικό νησί του Καστελόριζου, το οποίο βρίσκεται 78 μίλια ανατολικά της Ρόδου και 170 μίλια βόρεια της Κύπρου. Αν επικρατήσει η ελληνική επιχειρηματολογία, το μικρό νησί θα αποτελέσει μια γέφυρα που θα συνδέει την ελληνική και την κυπριακή ΑΟΖ, η οποία μπορεί να μοιάζει στην Άγκυρα σαν μια στερεή ελληνική ζώνη που θα κυκλώνει αμφότερες τις ακτές της στο Αιγαίο και την Μεσόγειο.

Εν τω μεταξύ, από το 1931, η Ελλάδα διεκδικεί επίσης όριο δέκα ναυτικών μιλίων στον αέρα˙ μεταγενέστερες διεθνείς συμβάσεις έχουν γενικά δηλώσει ότι ο εναέριος χώρος είναι ο ίδιος όπως στην θάλασσα. Η Τουρκία αμφισβητεί συστηματικά το αρχικό ελληνικό αίτημα πετώντας [μαχητικά αεροσκάφη] μέσα στην ζώνη των έξι έως δέκα μιλίων. Πράγματι, πρόσφατα, στις 16 Μαρτίου, η Αθήνα ανέφερε πέντε παραβιάσεις του εναέριου χώρου της από τουρκικά μαχητικά αεριωθούμενα σε μια μόνο μέρα. Η Τουρκία επίσης περιοδικά διέρχεται άμεσα επάνω από ελληνικά νησιά με πολεμικά αεροπλάνα, και η αναχαίτιση των εν λόγω αεροσκαφών οδήγησε σε αρκετούς θανάτους και συχνές παρ’ ολίγον συγκρούσεις.

30032016-5.jpg

Μια Σύρια πρόσφυγας ξεκουράζεται μετά την άφιξή της με άλλους πρόσφυγες και μετανάστες με το επιβατηγό οχηματαγωγό πλοίο «Ελευθέριος Βενιζέλος» από την Λέσβο στο λιμάνι του Πειραιά, την 1η Νοεμβρίου 2015. MICHALIS KARAGIANNIS / REUTERS
-----------------------------------

ΧΩΡΙΣ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗ

Σε διάφορες χρονικές στιγμές, τόσο η Τουρκία όσο και η Ελλάδα έχουν συμφωνήσει να παραπέμψουν τις διαφορές τους επί του Αιγαίου σε νομική διαιτησία (με γενικώς απογοητευτικά αποτελέσματα για τους Έλληνες). Περαιτέρω, από το 2010, το Συμβούλιο Υψηλού Επιπέδου Συνεργασίας Ελλάδας-Τουρκίας (High Level Cooperation Council, HLCC), το οποίο ιδρύθηκε το 2010 ως τμήμα της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής των «μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες» [14], συνεκλήθη τέσσερις φορές, με το Αιγαίο ως ένα από τα πολλά θέματα που συζητήθηκαν. Από το 1976, επίσης, και οι δύο χώρες έχουν αναλάβει επισήμως να διαπραγματευτούν μια διευθέτηση της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας στο πλαίσιο του Πρωτοκόλλου της Βέρνης.

Ωστόσο, οι διαπραγματεύσεις αυτές εξακολουθούν να είναι άκαρπες. Η πιο πρόσφατη HLCC, στις αρχές Μαρτίου, ανακοίνωσε μια σειρά νέων εμπορικών συμφωνιών, για παράδειγμα, αλλά δεν σηματοδότησε καμία κίνηση στο Αιγαίο.