Τα έγγραφα του Παναμά και ο Τομά Πικετί | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Τα έγγραφα του Παναμά και ο Τομά Πικετί

Πώς η διαρροή μπορεί να μεταμορφώσει την πολιτική
Περίληψη: 

Ο Piketty θέλει να χαρτογραφήσει τον κόσμο του κρυφού πλούτου και να τον αποσταθεροποιήσει. Πιστεύει ότι οι απλοί άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν τον βαθμό του πλούτου επειδή δεν είναι σε θέση να τον κατανοήσουν. Υπάρχει επομένως επιτακτική ανάγκη να δημιουργηθούν νέες πληροφορίες που θα βοηθήσουν τους ανθρώπους να καταλάβουν πόσο σημαντικός είναι ο πλούτος και ποιος τον έχει.

Ο Henry Farrell είναι αναπληρωτής καθηγητής Πολιτικών Επιστημών και Διεθνών Υποθέσεων στην Σχολή Διεθνών Υποθέσεων Elliott στο Πανεπιστήμιο George Washington. Μπορείτε να τον ακολουθείτε στο Twitter @henryfarrell [1].

Τα έγγραφα του Παναμά [2] -η τεράστια συλλογή από έγγραφα που διέρρευσαν από την Mossack Fonseca [3], ένα παναμαϊκό δικηγορικό γραφείο που βοηθά στην σύσταση υπεράκτιων εταιρειών-κελύφη- έχουν ήδη δημιουργήσει πολιτικές συνέπειες. Ο πρωθυπουργός της Ισλανδίας, Σίγκμουντουρ Νταβίντ Γκουνλάουγκσον, παραιτήθηκε [4] μετά την διαρροή που αποκάλυψε ότι του ανήκει εν μέρει μια υπεράκτια εταιρεία. Ο Ντέιβιντ Κάμερον, ο Βρετανός πρωθυπουργός, αντιμετωπίζει επικρίσεις [5] για μια υπεράκτια εταιρεία που είχε συστήσει ο πατέρας του. Στην Βραζιλία, πολλοί από τους ανθρώπους που συνδέονται με το εξελισσόμενο σκάνδαλο διαφθοράς της χώρας φαίνεται να έχουν δημιουργήσει υπεράκτιες εταιρείες-κελύφη που έχουν συσταθεί από την Mossack Fonseca. Και στην Ρωσία [6], ο Sergei Roldugin, ένας τσελίστας ο οποίος είναι στενός φίλος του Βλαντιμίρ Πούτιν, φαίνεται να ελέγχει περιουσιακά στοιχεία άνω των 100 εκατομμυρίων δολαρίων [7]. Ο Roldugin υποστήριξε [8] ότι αυτή η περιουσία είναι το προϊόν δωρεών από Ρώσους επιχειρηματίες για να τον βοηθήσουν να αγοράσει ακριβά μουσικά όργανα για φτωχούς μαθητές. Προφανώς, η κλασική μουσική έχει μερικούς πολύ γενναιόδωρους φίλους μέσα στην ρωσική επιχειρηματική ελίτ.

Με μια πρώτη ματιά, η διαρροή των Panama Papers μοιάζει πολύ με άλλες μεγάλες διαρροές, όπως είναι τα διαβαθμισμένα έγγραφα που ο [και πλέον η] στρατιώτης του Στρατού των ΗΠΑ Chelsea Manning [9] έδωσε στο WikiLeaks ή οι πληροφορίες που αποκάλυψε ο πρώην συμβασιούχος της NSA, Edward Snowden [10], σχετικά με διεθνείς παρακολουθήσεις. Όπως εκείνες οι διαρροές, τα έγγραφα του Παναμά ανέδειξαν την υποκρισία [11] επιφανών πολιτικών και αξιωματούχων. Η διαρροή υπενθυμίζει, επίσης, μια σειρά από λιγότερο λαμπερές διαρροές δεδομένων σχετικά με τους πελάτες μυστικοπαθών τραπεζών στην Ελβετία [12] και το Λιχτενστάιν [13], οι οποίες άσκησαν πίεση στις κυβερνήσεις για την πάταξη των φορολογικών παραδείσων και επέτρεψαν σε μερικές Αρχές να κυνηγήσουν υποθέσεις εναντίον φοροφυγάδων. Παρά το γεγονός ότι ίσως λίγοι θυμούνται, το WikiLeaks ξεκίνησε [14] με μια παρόμοια διαρροή από την ελβετική τράπεζα Julius Baer.

Ωστόσο, η καλύτερη σύγκριση -και ο καλύτερος οδηγός για το τι μπορεί να συμβεί στην συνέχεια- δεν είναι με τον Snowden ή τον Julian Assange, αλλά με τον Thomas Piketty, τον διάσημο Γάλλο οικονομολόγο. Το βιβλίο του Piketty, Capital in the 21st Century (Το κεφάλαιο τον 21ο αιώνα) [15], έχει ερμηνευθεί ως μια οικονομική ιστορία, ως μια μεγάλη οικονομική θεωρία και μια ζοφερή πολιτική πρόγνωση. Ωστόσο, λίγοι έχουν δώσει προσοχή στις τελευταίες του σελίδες, όπου ο Piketty καθορίζει το πολιτικό στοίχημα που κρύβεται πίσω από το ερευνητικό του πρόγραμμα: Ότι οι άνθρωποι απλά δεν γνωρίζουν την πλήρη έκταση της οικονομικής ανισότητας, και ότι η πολιτική θα μεταμορφωθεί αν ποτέ την μάθουν.

Η έρευνα του Piketty και το πολιτικό του πρόγραμμα υποκινούνται από μια πεποίθηση ότι η πραγματική έκταση της οικονομικής ανισότητας είναι αόρατη. Τα καθημερινά στατιστικά στοιχεία απλά δεν μπορούν να συλλάβουν τον βαθμό στον οποίο οι πλούσιοι είναι διαφορετικοί από τους απλούς ανθρώπους. Δεν έχουν σχεδιαστεί για αυτό. Οι συνήθεις τεχνικές μέτρησης της ανισότητας, με το να συγκρίνουν το εισόδημα ή την περιουσία στο κορυφαίο 10% του πληθυσμού με το υπόλοιπο, δεν συλλαμβάνει το πόσο πολύ πλουσιότερη είναι η κορυφή του 1% από το κορυφαίο 10%, ή πόσο πολύ πλουσιότερη είναι η κορυφή του 0,1% από εκείνους που είναι απλά στο 1%. Όπως παρατήρησε ο Αμερικανός πολιτικός σχολιαστής Chris Hayes στο Twilight of the Elites: America After Meritocracy (Το λυκόφως των ελίτ: Η Αμερική μετά την αξιοκρατία), η ανισότητα είναι σαν μια [γεωμετρική] σπείρα γιατί γίνεται όλο και πιο βαθειά και παράξενη όσο περισσότερο την διερευνά κάποιος. Ένας λόγος για τον οποίο η έρευνα του Piketty έχει επηρεάσει άλλους οικονομολόγους είναι ότι βρίσκει έξυπνους τρόπους, όπως είναι η χρήση των κεφαλαίων από κληροδοτήματα σε πανεπιστήμια ως υποκατάστατο για κρυφές περιουσίες, για να μετρήσει τις συνέπειες της ανισότητας παρά τα ατελή δεδομένα.

Αλλά το πρόβλημα πηγαίνει πέρα από τα ατελή σύνολα δεδομένων. Οι πραγματικά πλούσιοι έχουν τα μέσα και τα κίνητρα για να κρύψουν τον εντυπωσιακό πλούτο τους. Ο συνεργάτης του Piketty, ο οικονομολόγος του Berkeley, Gabriel Zucman, εκτιμά ότι 7,6 τρισεκατομμύρια δολάρια είναι κρυμμένα σε υπεράκτιες διευθετήσεις. Η αγορά ακινήτων του Λονδίνου [16] έχει αναδιαμορφωθεί από ολιγάρχες από την Ρωσία και αλλού, οι οποίοι χρησιμοποιούν εταιρείες-κελύφη για να παρκάρουν τα κεφάλαιά τους σε ένα ασφαλές και προβλέψιμο οικονομικό σύστημα. Ακτιβιστές οργανώνουν χολιγουντιανού στυλ επισκέψεις με λεωφορείο στα σπίτια των νέων κλεπτοκρατών.

26042016-1.jpg

Ένας ακτιβιστής δείχνει πλαστά χαρτονομίσματα κατά την διάρκεια διαδήλωσης έξω από την έδρα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, μετά τις αποκαλύψεις των εγγράφων του Παναμά, στις Βρυξέλλες, τον Απρίλιο του 2016. YVES HERMAN / REUTERS
-------------------------------------------------------

Όπως υποστηρίζει ο οικονομολόγος Μπράνκο Μιλάνοβιτς στο νέο του βιβλίο, Global Inequality (Η παγκόσμια ανισότητα) [17], αυτές οι τάσεις αναμορφώνουν την οικονομική και πολιτική ανάπτυξη. Κάποτε συνηθιζόταν η οικονομική ελίτ να έχει συμφέρον στην οικοδόμηση του κράτους δικαίου στην εκάστοτε χώρα, έστω και μόνο για να προστατεύσει την δική της περιουσία. Τώρα μπορεί απλώς να μεταφέρει τα λάφυρα στο Λονδίνο ή τη Νέα Υόρκη, όπου «κανείς δεν θα ρωτήσει από πού προέρχονται τα χρήματα», γράφει ο Μιλάνοβιτς. Η χρηματοοικονομική παγκοσμιοποίηση χτίζει έναν κόσμο παρόμοιο με εκείνο που απεικονίζεται στο άγρια σατιρικό μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας του William Gibson, The Peripheral (Το περιφερειακό), στον οποίο οι πραγματικά πλούσιοι δεν είναι υπόλογοι σε κανέναν παρά μόνο στον εαυτό τους.