Το «παρ’ ολίγον» της Αυστρίας

Στις 23 Μαΐου, ο Norbert Hofer, ο υποψήφιος από το αυστριακό ακροδεξιό Κόμμα της Ελευθερίας, έχασε τις προεδρικές εκλογές για μόνο 31.000 ψήφους. Η ισχυρή παρουσία του εξέπληξε τους παρατηρητές οι οποίοι πίστευαν ότι μια ευημερούσα δημοκρατία της ελεύθερης αγοράς όπως η Αυστρία, δεν θα μπορούσε να έρθει τόσο κοντά στην εκλογή ενός ακροδεξιού αρχηγού του κράτους. Θα ήταν ο πρώτος ακροδεξιός αρχηγός του κράτους που θα εκλεγόταν στην Ευρώπη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Παρά το γεγονός ότι ο Alexander Van der Bellen, ο 72χρονος πρώην επικεφαλής του αριστερού Πράσινου Κόμματος, θριάμβευσε στο τέλος, ήταν εντυπωσιακό το γεγονός ότι ο ίδιος, όπως και ο Hofer, ήταν κάτι σαν υποψήφιος διαμαρτυρίας. Κι αυτός, επίσης, αποκήρυξε έντονα τα κεντρώα κυβερνώντα κόμματα της Αυστρίας, τα οποία έχουν μοιραστεί την εξουσία για έξι δεκαετίες, κάνοντας [προεκλογική] εκστρατεία ενάντια στο ισχυρό σύστημα πατρωνίας που όπως ισχυρίστηκε είχε διαφθείρει την αυστριακή δημοκρατία κατά την διάρκεια των ετών.

Η τακτική των Van der Bellen και Hofer λειτούργησε καλά. Στον πρώτο γύρο των εκλογών, που πραγματοποιήθηκε στις 24 Απριλίου, οι υποψήφιοι από τα μεγάλα κόμματα, οι Χριστιανοδημοκράτες και οι Σοσιαλδημοκράτες, κέρδισαν μόνο το 22% των ψήφων. Αυτό οδήγησε σε έναν έντονο ανταγωνισμό μεταξύ των διαφόρων ακροδεξιών και «πράσινων» υποψηφίων, με πολλούς μετριοπαθείς Αυστριακούς να συσπειρώνονται γύρω από τον Van der Bellen για να εμποδίσουν την πορεία του Κόμματος της Ελευθερίας προς το προεδρικό μέγαρο.

Η άνοδος του Κόμματος της Ελευθερίας ταιριάζει, κατά κάποιο τρόπο, με την ευρύτερη τάση του αυξανόμενου λαϊκισμού της δεξιάς στην Ευρώπη, ο οποίος τροφοδοτήθηκε σε μεγάλο βαθμό από την εισροή προσφύγων στην ήπειρο. Αλλά οι ακριβείς ρίζες, και μερικές φορές τα μηνύματα, αυτών των ακροδεξιών κομμάτων είναι εντελώς διαφορετικά. Το πολωνικό κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη, για παράδειγμα, εμφανίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 2000, δύο δεκαετίες μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, κατά την αρχική έκρηξη του δεξιού εθνικισμού στην κεντρική Ευρώπη που ενίσχυσε επίσης το κίνημα Fidesz του Βίκτορ Όρμπαν στην Ουγγαρία κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1990 και στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Το κόμμα «Εναλλακτική για την Γερμανία», εν τω μεταξύ, προέκυψε τα τελευταία χρόνια ως ένα κόμμα ενάντιο στο ευρώ και στους μετανάστες. Και το δανέζικο Λαϊκό Κόμμα και το ολλανδικό Κόμμα για την Ελευθερία διακηρύσσουν ότι η απρόσκοπτη μετανάστευση θα καταστρέψει το γενναιόδωρο κράτος πρόνοιας. Πιο ακραίες ομάδες που διακηρύττουν ένα ανοιχτά ρατσιστικό μήνυμα περιλαμβάνουν το ουγγρικό κόμμα Jobbik και το κίνημα της Χρυσής Αυγής στην Ελλάδα.

Το αυστριακό Κόμμα της Ελευθερίας ίσως μοιάζει πιο πολύ με το Εθνικό Μέτωπο της Γαλλίας, υπό την έννοια ότι έχει επιδιώξει τα τελευταία χρόνια να σπάσει την κυριαρχία των μεγάλων κυβερνώντων κομμάτων κάνοντας την ατζέντα του πιο ελκυστική στους μετριοπαθείς ψηφοφόρους. Στο απόγειό του, αφότου η χώρα ανέκτησε την κυριαρχία της το 1955, το Κόμμα της Ελευθερίας έμενε στο περιθώριο της αυστριακής πολιτικής. Οι πρώην ναζί αξιωματικοί που ίδρυσαν το κόμμα το 1956 ασπάζονταν το είδος της ρατσιστικής, παν-γερμανικής ιδεολογίας που προωθούσε ο γεννηθείς στην Αυστρία Αδόλφος Χίτλερ. Στα τέλη της δεκαετίας του 1990, υπό τον -χαρισματικό στην τηλεόραση- ηγέτη του, Jörg Haider, το κόμμα απέρριψε τα αντισημιτικά θέματά του, επιτέθηκε στα κόμματα για την διαφθορά, πήρε περισσότερη υποστήριξη, και τελικά βρήκε τον δρόμο του σε κυβερνήσεις συνασπισμού με δύο από τα μεγάλα κόμματα. Το 2001, η είσοδός του στον ομοσπονδιακό κυβερνητικό συνασπισμό με τους Αυστριακούς Χριστιανοδημοκράτες με επικεφαλής τον καγκελάριο Βόλφγκανγκ Σούσελ οδήγησε σε προσωρινό αποκλεισμό από τις άλλες κυβερνήσεις της ΕΕ που είχαν αντιρρήσεις στο να δουν ένα ακροδεξιό κόμμα να μπαίνει στην κυβέρνηση.

Μετά το θάνατο του Χάιντερ σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα το 2008, το Κόμμα της Ελευθερίας μετατόπισε περαιτέρω την εστίασή του προς την διατήρηση των συντηρητικών Καθολικών αξιών της Αυστρίας και την προστασία της ευημερίας και των επιχειρηματικών δεσμών που μοιράζεται [η Αυστρία] με την γειτονική γερμανική περιοχή της Βαυαρίας -για παράδειγμα, συνηγορώντας υπέρ της βοήθειας σε αγρότες και σε μικρές επιχειρήσεις-προκειμένου να συσσωρεύσει υποστήριξη στην εκλογική του βάση στις αγροτικές περιοχές. Επίσης, άρχισε να υποβαθμίζει την αντισημιτική προέλευσή του και απάντησε στον δημόσιο συναγερμό σχετικά με την μετανάστευση των Μουσουλμάνων υποθάλποντας τα ισλαμοφοβικά ένστικτα. Ο Hofer δήλωσε επανειλημμένα κατά την διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας ότι η Ευρώπη πρέπει να αποκρούσει την «μουσουλμανική εισβολή» διότι η πρόσφατη εισροή προσφύγων από την Συρία θα καταβάλλει την κοινωνική δομή της Αυστρίας.

Τέτοιες δηλώσεις αποδείχθηκαν ιδιαίτερα δημοφιλείς, δεδομένης της δημόσιας αποδοκιμασίας του τρόπου που ο σοσιαλδημοκράτης καγκελάριος Werner Faymann και οι χριστιανοδημοκράτες κυβερνώντες συνεργάτες του ανταποκρίθηκαν στην κρίση των προσφύγων συμπαρατασσόμενοι με την Γερμανίδα καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ στην έκκλησή της να δεχθεί δεκάδες χιλιάδες απελπισμένους Σύριους που έρχονταν στην Ευρώπη από την Τουρκία. Μετά από περισσότερο από ένα εκατομμύριο πρόσφυγες που ταξίδεψαν μέσω της χώρας το 2015, η πλειοψηφία των οποίων ήταν στον δρόμο τους προς την Γερμανία ή τις σκανδιναβικές χώρες, η δημόσια ανησυχία αυξήθηκε έντονα για το πότε το κύμα θα τελειώσει επιτέλους. Το Κόμμα της Ελευθερίας έλαβε μια απότομη ώθηση της στήριξής του στις δημοσκοπήσεις, και σε μια ταχεία αντιστροφή πορείας , τα παραδοσιακά κόμματα επέβαλαν αυστηρούς μεταναστευτικούς περιορισμούς για να εμποδίσουν την άφιξη νέων μεταναστών.

Αλλά η αμφιταλαντευόμενη προσέγγιση των κεντρώων κομμάτων στην προσφυγική κρίση κατέστρεψε σαφώς την εμπιστοσύνη των ψηφοφόρων. Μετά το τρομακτικό αποτέλεσμα του πρώτου γύρου των προεδρικών εκλογών, ο Faymann ανακήρυξε το αποτέλεσμα ως σαφή ψήφο μη εμπιστοσύνης και υπέβαλε την παραίτησή του. Παρά το ότι ο σοσιαλδημοκράτης διάδοχός του ορκίστηκε να συνεχίσει με τον ίδιο μεγάλο συνασπισμό που βρίσκεται στην εξουσία από το 2007, είναι σαφές ότι το αυστριακό κοινό έχει απογοητευτεί. Και δεν είναι μόνο η κρίση των προσφύγων που ελέγχεται [από το κοινό], αλλά είναι και η παράδοση να μοιράζονται κρατικές θέσεις εργασίας σε υποστηρικτές, γνωστοί ως Proporz. Πρόκειται για ένα σκοτεινό αυστριακό σύστημα πολιτικής πατρωνίας που επέτρεπε στα παραδοσιακά κόμματα να διανέμουν άνετες κυβερνητικές θέσεις στους υποστηρικτές τους, κάτι που το κοινό έχει φθάσει να βλέπει ως μια μορφή εγγενούς διαφθοράς.

Το κοινό έχει επίσης γίνει όλο και πιο απογοητευμένο με την αποτυχία των Χριστιανοδημοκρατών και των Σοσιαλδημοκρατών στην αντιμετώπιση πιεστικών μεταναστευτικών και ενεργειακών ζητημάτων και να αναπτύξουν νέα και εμπνευσμένα οράματα για το μέλλον της χώρας. Αλλά τα μεγάλα κυβερνητικά κόμματα της Αυστρίας δεν είναι τα μόνα που αντιμετωπίζουν μια κρίση ταυτότητας. Η σύγκλιση των μεγάλων πολιτικών ομάδων της Ευρώπης, κυρίως των κεντροδεξιών Χριστιανοδημοκρατών και των κεντροαριστερών Σοσιαλδημοκρατών, έχει αφήσει το κοινό χωρίς άλλες εναλλακτικές λύσεις εκτός από την άκρα δεξιά και την άκρα αριστερά.

Οι αυστριακές γενικές εκλογές ήταν ένα μόλις βήμα κοντά στην άκρα δεξιά, στις 29 Σεπτεμβρίου 2013. DOMINIC EBENBICHLER / REUTERS
-----------------------------------------------

Στην Γερμανία, οι κυβερνώντες Χριστιανοδημοκράτες υπό την καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ σχεδόν δεν ξεχωρίζουν από τους Σοσιαλδημοκράτες, τουλάχιστον στους ψηφοφόρους. Η κεντροδεξιά περιλαμβάνει τώρα πολλές από τις ίδιες θέσεις που σχετίζονται με την κεντροαριστερά: Ισότητα των φύλων, εκτεταμένες κοινωνικές παροχές και προστασία των εργαζομένων. Στο ίδιο πνεύμα, οι Σοσιαλδημοκράτες έχουν προσπαθήσει να φτάσουν πέρα από την βάση τους στην εργατική τάξη, με την υιοθέτηση θέσεων πιο φιλικών προς την αγορά οι οποίες σχετίζονται με την κεντροδεξιά. Εν τη απουσία πραγματικού πολιτικού διαλόγου -ακόμη και καθώς οι ίδιοι οι πολίτες είναι διχασμένοι για την μετανάστευση, την ασφάλεια απέναντι σε μια πιο επιθετική Ρωσία, και τον εκσυγχρονισμό της οικονομίας- έχει ανοίξει την πόρτα σε ένα κύμα δημόσιας στήριξης στα κόμματα διαμαρτυρίας στα δεξιά και στα αριστερά.

Δεξιές ομάδες σε όλη την ήπειρο έχουν επίσης αξιοποιήσει τους φόβους για τις επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης, ιδιαίτερα στις πλούσιες ευρωπαϊκές χώρες που είναι προικισμένες με γενναιόδωρα προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας. Το πιο αποτελεσματικό μήνυμα του Κόμματος της Ελευθερίας, από την άποψη του δελεασμού ψηφοφόρων που ήταν κάποτε πιστοί υποστηρικτές των κεντρώων κυβερνητικών ομάδων, ήταν το να προειδοποιήσει ότι η εισροή των προσφύγων θα έθετε σε κίνδυνο τα ωφελήματα του κράτους πρόνοιας -καθολική υγειονομική περίθαλψη, στήριξη για τα παιδιά και δωρεάν εκπαίδευση για όλους.

Η ειρωνεία είναι ότι πολλές κυβερνητικές μελέτες δείχνουν ότι μια σταθερή ροή μεταναστών σε πολλές δυτικοευρωπαϊκές χώρες, όπως η Αυστρία και η Γερμανία, θα βοηθήσει στην διατήρηση ακριβώς αυτών των προγραμμάτων και των εξαιρετικά υψηλών προτύπων διαβίωσης που απολαμβάνουν σήμερα οι πολίτες τους. Το Υπουργείο Εσωτερικών της Γερμανίας κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η χώρα θα απαιτήσει την ενσωμάτωση περισσότερων από 400.000 μετανάστες ετησίως στις επόμενες δύο δεκαετίες για να αντισταθμίσει τα χαμηλά ποσοστά γεννήσεων και θα βοηθήσουν στην διατήρηση των γενναιόδωρων προγραμμάτων συνταξιοδότησης και υγειονομικής περίθαλψης. Περισσότερες από τρεις δεκαετίες χαμηλών ποσοστών γεννήσεων έχουν αφήσει αυτές τις χώρες με συρρικνωμένη βάση ενηλίκων σε ηλικία εργασίας οι οποίοι θα πρέπει να πληρώνουν όλο και υψηλότερους φόρους για να επιδοτούν τις συντάξεις και τις ανάγκες φροντίδας της υγείας ενός μεγάλου γηρασμένου πληθυσμού. Και παρά τους συναισθηματικούς ισχυρισμούς των δεξιών ομάδων ότι οι πρόσφυγες θα αιμορραγήσουν το κράτος πρόνοιας τελειωτικά, κυβερνητικές μελέτες έχουν δείξει ότι, στην πραγματικότητα, οι πληθυσμοί των μεταναστών στην Αυστρία και την Γερμανία πληρώνουν περισσότερα σε φόρους εισοδήματος και λοιπούς φόρους από όσα καρπώνονται από κοινωνικές παροχές, σε αντίθεση με την αντίληψη του κοινού.

Αυτό που έδειξαν οι πρόσφατες αυστριακές προεδρικές εκλογές είναι ότι τα κύρια πολιτικά κόμματα χρειάζονται απεγνωσμένα να επανακτήσουν την αξιοπιστία τους. Αυτό συνεπάγεται την ανάληψη πρωτοβουλίας για την ανάπτυξη ενός εναλλακτικού συνόλου πολιτικών που να ανταποκρίνονται σε θέματα όπως η μετανάστευση και η παγκοσμιοποίηση αντί για την θέσπιση αντιδραστικών πολιτικών και την αντήχηση των ξενοφοβικών φόβων των ομάδων της δεξιάς. Το πιο σημαντικό, είναι επιτακτική ανάγκη τα παραδοσιακά κόμματα στην Αυστρία και την Γερμανία να βρουν έναν τρόπο να εκπαιδεύσουν το κοινό σχετικά με την πραγματικότητα της δημογραφικής παρακμής. Πρέπει να οδηγήσουν σε κάθε σπίτι το μήνυμα ότι η μελλοντική ευημερία των πολιτών τους θα εξαρτηθεί από την απορρόφηση υψηλότερου αριθμού μεταναστών, παρά από την απομάκρυνσή τους.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/austria/2016-06-10/austrias-clos...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition