Μοχλεύοντας την έξοδο

Σήμερα είναι η μέρα του δημοψηφίσματος [1] στο Ηνωμένο Βασίλειο, και οι πολιτικοί και ειδήμονες από όλες τις πλευρές της συζήτησης προσπαθούν να πουν τις τελευταίες δηλώσεις τους. Εκείνοι που πιστεύουν ότι η χώρα θα πρέπει να επιλέξει να παραμείνει στην ΕΕ επαναλαμβάνουν όλα τα πολυφορεμένα οικονομικά επιχειρήματά τους˙ εκείνοι υπέρ της εξόδου [2] για άλλη μια φορά δίνουν έμφαση στην κυριαρχία και τον έλεγχο των συνόρων. Αμφότεροι απεικονίζουν τους εαυτούς τους ως ότι κάνουν την θετική συζήτηση σε μια εποχή πολιτικού αρνητισμού.

Όλα αυτά έχουν βάσεις στην επαναδιαπραγμάτευση της σχέσης του Ηνωμένου Βασιλείου με την ΕΕ [3], που έκανε ο Βρετανός πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον [4] στις Βρυξέλλες νωρίτερα φέτος. Πήγε στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με πέντε βασικά αιτήματα. Εκείνη την εποχή, οι δημοσκοπήσεις έδειχναν ότι περίπου τα δύο τρίτα των Βρετανών ενηλίκων θα ψήφιζαν για να παραμείνουν στην ΕΕ, εφόσον ο Cameron κέρδιζε στα αιτήματα αυτά (τα οποία περιελάμβαναν και μια προσπάθεια εξαίρεσης από την δέσμευση για μια «διαρκώς στενότερη ένωση»). Μόνο το 26% ήταν πρόθυμοι να φύγουν ανεξάρτητα από όλα αυτά [5].

Ο Βρετανός πρωθυπουργός, Ντέιβιντ Κάμερον, σε μια συνάντηση με τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Ντόναλντ Τουσκ, και τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Jean Claude Juncker, κατά την διάρκεια μιας συνόδου κορυφής ηγετών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις Βρυξέλλες. Φεβρουάριος 2016. DAN KITWOOD / POOL / REUTERS
------------------------------------

Ήταν, συνεπώς ζωτικής σημασίας για τον πρωθυπουργό και τους υποστηρικτές του να επιμένει ότι ήρθε από την διαμάχη με εκείνα που είχε πει ότι θα είχε αποκομίσει. Αλλά ακόμα και αυτό είναι πολυσυζητημένο. Και μια λεπτομέρεια που το στρατόπεδο του «εντός» έχει την πρόθεση να παραβλέψει, δεν είναι μόνο η καθόλου φιλόδοξη φύση της αρχικής επαναδιαπραγμάτευσης αλλά και το γεγονός ότι η τελική συμφωνία δεν έχει ακόμη επικυρωθεί από τα άλλα κράτη-μέλη. Με άλλα λόγια, ακόμη και αν το βρετανικό κοινό ψηφίσει «RemaΙΝ» την Πέμπτη, δεν υπάρχει ακόμη καμία βεβαιότητα ότι οι Ευρωπαίοι εταίροι του Ηνωμένου Βασιλείου [6] θα τηρήσουν την συμφωνία από την πλευρά τους.

Ίσως είναι αναπόφευκτο ότι, σε μια καμπάνια που βασίζεται σε μια επιλογή τύπου μαύρο-άσπρο, οι δύο πλευρές θα πρέπει να υποβαθμίσουν τις τυχόν γκρίζες ζώνες. Στο κάτω-κάτω, έτσι το σχεδίασε ο ίδιος ο Cameron. Καθιστώντας την ψήφο είτε εγκριτική της νέας συμφωνίας του είτε εγκριτική της εξ ολοκλήρου εξόδου από την ΕΕ, ο πρωθυπουργός προφανώς ήλπιζε να ξεκαθαρίσει, αν όχι να απλοποιήσει, το θέμα. Είχε κεφαλαιοποιήσει στην ελπίδα ότι πολλοί από εκείνους που είναι εξαιρετικά επικριτικοί για την ΕΕ θα απέφευγαν την ιδέα να την εγκαταλείψουν εντελώς. Ωστόσο, τις τελευταίες εβδομάδες, μια σειρά από δημοσκοπήσεις έχουν δείξει με συνέπεια ότι το «εκτός» βρίσκεται μπροστά από το «εντός» και η Ντάουνινγκ Στριτ περιέπεσε σε μερικό πανικό. Τις ώρες πριν από την ψηφοφορία, η εκστρατεία υπέρ του «εντός» γκρίνιαζε για το ότι δεν υπάρχει περιθώριο οπισθοχώρησης από μια ψήφο για να έξοδο από την ΕΕ.

Ωστόσο, πολλοί από τους παρατηρητές στις Βρυξέλλες αμφιβάλλουν. Η ΕΕ δεν ήταν ποτέ καλή στο παραδίδει εξουσία, και έχει διακριθεί στο να αγνοεί τους ψηφοφόρους. Οι αναγνώστες θα θυμούνται το 2005, όταν κλήθηκε το γαλλικό και το ολλανδικό κοινό να ψηφίσουν για να επικυρώσουν ένα νέο σύνταγμα της ΕΕ που οδηγούσε σε περαιτέρω ολοκλήρωση. Και τα δύο εκλογικά σώματα αρνήθηκαν την προσφορά, απλώς και μόνο για να προχωρήσει η ΕΕ ούτως ή άλλως. Ομοίως, στην Ιρλανδία, η ΕΕ περιέπεσε στην συνήθειά της να ζητά από το κοινό να ψηφίσει και μετά να ψηφίσει και πάλι (ή απλά να αγνοεί το αποτέλεσμα) όταν το εκλογικό σώμα έδινε την λανθασμένη απάντηση.

Από την αρχή της συζήτησης για το Brexit, υπήρχαν εκείνοι -συμπεριλαμβανομένου του πρώην δημάρχου του Λονδίνου, Μπόρις Τζόνσον [7], που στηρίζει το «εκτός»- οι οποίοι πρότειναν ότι μια ψήφος υπέρ της εξόδου ίσως να μην είναι όντως μια ψήφος πλήρους εξόδου, αλλά ένα σήμα προς τις Βρυξέλλες ότι το Ηνωμένο Βασίλειο απαιτεί μια βαθύτερη επαναδιαπραγμάτευση που να οδηγεί σε πιο ουσιαστικές επιλογές και άλλη ειδική μεταχείριση. Αυτή η γραμμή σκέψης σαρώθηκε γρήγορα τόσο από τον πρωθυπουργό, ο οποίος χρειαζόταν να φαίνεται η ψηφοφορία ως τελική, όσο και από την εκστρατεία του «εκτός», η οποία δεν θα μπορούσε να φαίνεται σαν να ήθελε να φύγει μόνο «στο περίπου».

Αλλά μετά την Πέμπτη, μπορεί κάλλιστα να διερευνηθούν όλες αυτές οι γκρίζες ζώνες. Παρά το γεγονός ότι μια σημαντική νίκη του «RemaΙΝ» (μια νίκη με ένα περιθώριο 10% ή περισσότερο) θα μπορούσε κάλλιστα να ικανοποιήσει την χώρα ότι το θέμα τελείωσε, θα μπορούσε επίσης να ικανοποιήσει τους εταίρους της ΕΕ ότι η περαιτέρω βρετανική απείθεια είναι και αδικαιολόγητη και ασόβαρη. Εάν το 60% των πολιτών που ψήφισαν αναφέρει ότι επιθυμεί να παραμείνει στην ΕΕ, τότε οι μελλοντικές βρετανικές κυβερνήσεις από κάθε πολιτική πλευρά δύσκολα θα είναι σε θέση να συνεχίσουν να παίζουν το παραδοσιακό χαρτί τους, το οποίο έχουν χρησιμοποιήσει με επιτυχία, απειλώντας τους συναδέλφους τους Ευρωπαίους με μια αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου. Στο κάτω-κάτω, εάν ο Cameron ή οποιοσδήποτε άλλος μελλοντικός πρωθυπουργός προειδοποιεί για βαθύ ευρωσκεπτικισμό στο βρετανικό κοινό, οι Βρυξέλλες απλώς θα δείχνουν το πρόσφατο δημοψήφισμα. Και έτσι όποια βρετανική επιρροή υπάρχει θα χαθεί.

Ο David Cameron και ο George Osborne στο Blackpool της Αγγλίας, τον Οκτώβριο του 2007. TOBY MELVILLE / REUTERS
---------------------------------------------

Εάν η ψηφοφορία έχει μικρά περιθώρια (ένα 52% υπέρ του «εντός», για παράδειγμα), τότε εύλογα οι Βρετανοί θα μπορούσαν ακόμα να αισθάνονται ότι το θέμα της ΕΕ δεν έχει τελειώσει και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή –διαισθανόμενη τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις- μπορεί να είναι πιο πρόθυμη να χαλιναγωγήσει τις επεκτατικές της τάσεις. Οι ευρωκράτες μπορεί να αγνόησαν το ολλανδικό, το γαλλικό και το ιρλανδικό εκλογικό σώμα στο παρελθόν (για να μην αναφέρουμε τους Έλληνες [8]), αλλά είναι πιθανό ότι ένα αποτέλεσμα στην κόψη του ξυραφιού θα δώσει στους μελλοντικούς Βρετανούς διαπραγματευτές ένα χρήσιμο αποτρεπτικό εργαλείο.

Το Ηνωμένο Βασίλειο θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τη νέα επιρροή του για να πιέσει για οποιοδήποτε αριθμό μεταρρυθμίσεων, από τις αλλαγές στην αλιεία της ΕΕ και την αγροτική πολιτική μέχρι τις ποσοστώσεις των μεταναστών, τα πιο τοξικά θέματα για τα οποία σήμερα η ΕΕ χάνει την δημόσια υποστήριξή της. (Αντίθετα, ένα Ηνωμένο Βασίλειο που έχει ψηφίσει 60-40 υπέρ του «RemaΙΝ» θα το βρει εξαιρετικά δύσκολο να αποφύγει τις όποιες μεταναστευτικές υποχρεώσεις του επιβάλλει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή). Το ίδιο ισχύει και για μια κοινή οικονομική υποχρέωση, όταν, όπως αναμένεται, η Ελλάδα αποτύχει στον επόμενο γύρο της αποπληρωμής του χρέους της [9] τον επόμενο μήνα. Μια ένωση στην οποία το Ηνωμένο Βασίλειο ψηφίζει συντριπτικά να παραμείνει δεν είναι μια Ευρώπη στην οποία το Ηνωμένο Βασίλειο μπορεί εύκολα να επιλέγει αυτά που του αρέσουν. Η χώρα θα έχει υποχρεώσεις που -δικαίως- πρέπει να τηρεί.

Όλες αυτές οι επιλογές έχουν, σε κάποιο βαθμό, προκύψει στην δημόσια συζήτηση. Εκείνη που έχει εντελώς εξαφανιστεί είναι το τι θα συμβεί αν οι Βρετανοί ψηφοφόροι επιλέξουν να φύγουν. Σε αντίθεση με την επιμονή του πρωθυπουργού ότι το «εκτός» σημαίνει μια αποχώρηση, είναι απολύτως πιθανό ότι μετά από μια τέτοια ψηφοφορία, η ΕΕ θα περιπέσει σε κατάσταση πανικού. Θα μπορούσε κάλλιστα να παρέμβει με την προσφορά μιας ουσιαστικής επαναδιαπραγμάτευσης. Μια ανασκευή της νέας συμφωνίας θα εξαρτηθεί τόσο από το τι προσφέρουν τα άλλα μέλη της ΕΕ, όσο και το ποιος θα κατοικεί την Downing Street τέτοια ώρα την επόμενη εβδομάδα. Αν η χώρα ψηφίσει «εκτός», ακόμη και οι στενότεροι σύμμαχοι του Κάμερον παραδέχονται ότι θα πρέπει να κάνει κι αυτός την δική του έξοδο. Ο υπουργός Οικονομικών και δεξί του χέρι, ο George Osborne, θα αφήσει σχεδόν σίγουρα την θέση του, επίσης. Το σύνολο της χώρας -και μάλιστα και της ηπείρου- θα είναι σε άγνωστο έδαφος. Ίσως να ήταν πάντα έτσι. Αλλά για το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ευρώπη [10], το μόνο ερώτημα είναι ποιο είδος απρόβλεπτου θα επιλέξουμε.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/united-kingdom/2016-06-22/levera...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-kingdom/2016-02-28/should...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-kingdom/2016-06-21/brexit...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-kingdom/2016-06-21/britai...
[4] http://www.nytimes.com/2016/06/22/world/europe/david-cameron-brexit-euro...
[5] http://www.comres.co.uk/polls/open-europe-eu-renegotiation-survey/
[6] https://www.foreignaffairs.com/reviews/2015-12-14/european-disunion
[7] http://www.bbc.com/news/uk-politics-eu-referendum-36582567
[8] https://www.foreignaffairs.com/articles/greece/2015-01-29/austerity-vs-d...
[9] https://www.foreignaffairs.com/articles/greece/2016-05-03/greeces-next-b...
[10] https://www.foreignaffairs.com/anthologies/2015-06-24/europe-s-monetary-...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition