Καθόλου ήσυχα στο Ανατολικό Μέτωπο του ΝΑΤΟ

Σε μια συνέντευξή του πριν από την συνταξιοδότησή του [1], την 1η Μαΐου, ο κορυφαίος αξιωματικός του στρατού του ΝΑΤΟ, στρατηγός Philip Breedlove, προειδοποίησε ότι ο ρωσικός στρατός δεν θα μπορούσε να είναι τριάμισι μέτρα ψηλός, αλλά ήταν «σίγουρα κοντά στα δυόμισι». Οι σχεδιαστές του πολέμου στο ΝΑΤΟ έχουν δίκιο να ανησυχούν για την ρωσική στρατιωτική απειλή στην ανατολική πλευρά του. Ευτυχώς, η συμμαχία μπορεί να είναι σε ισχυρότερη θέση από ό, τι νομίζει -και παρ'όλο που οι ηγέτες της ίσως να μην το συνειδητοποιούν, αυτό που είναι σημαντικό είναι ότι σχεδόν σίγουρα το συνειδητοποιούν ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν και οι στρατηγοί του.

Οι προσπάθειες του ΝΑΤΟ να οικοδομήσει μια ισχυρότερη αποτρεπτική και αμυντική στάση στα ανατολικά είναι απαραίτητες και εδώ και καιρό καθυστερημένες. Αλλά μπορεί να μην είναι αρκετές για να αποκλιμακώσουν την αντιπαράθεση μεταξύ της συμμαχίας και της Ρωσίας και να μειώσουν τον κίνδυνο της άμεσης σύγκρουσης. Δύο χρόνια αφότου το ΝΑΤΟ δρομολόγησε σχέδια για να ενισχύσει τις άμυνες στο ανατολικό μέτωπό του, μια ενδιάμεση διόρθωση είναι απαραίτητη για να μειωθεί ο κίνδυνος της σύγκρουσης με την Ρωσία.

Η αντίληψη του ΝΑΤΟ για την ρωσική απειλή έχει αλλάξει δραματικά από τότε που η Μόσχα καταβρόχθισε την Κριμαία. Ενώ κάποτε θεωρείτο ότι είχε λιγότερους άνδρες και λιγότερα όπλα [2] από το ΝΑΤΟ, η Ρωσία θεωρείται πλέον από πολλούς παρατηρητές ως μια ανώτερη στρατιωτική δύναμη, έτοιμη να ανατρέψει μια συμμαχία που έχει «λιγότερους άνδρες, λιγότερα όπλα και είναι υπερκερασμένη» (outnumbered, outranged, and outgunned) [3] στην ανατολική πλευρά της. Από την πλευρά της Δύσης, η Ρωσία είναι μια ρεβιζιονιστική, νεο-ιμπεριαλιστική και επεκτατική δύναμη αποφασισμένη να ανατρέψει την μετά τον Ψυχρό Πόλεμο ευρωπαϊκή τάξη ασφάλειας, να καταστρέψει την συνοχή του ΝΑΤΟ, και να αποκαταστήσει την σφαίρα επιρροής της σε ολόκληρη την πρώην Σοβιετική Ένωση. Ως μια στρατιωτική συμμαχία με μια συλλογική δέσμευση ασφαλείας στον πυρήνα της, το ΝΑΤΟ θα πρέπει να ενισχύσει την εκτεθειμένη ανατολική πλευρά του με μια πιο επίμονη παρουσία των βαρύτερων δυνάμεών του για να καθησυχάσει τις χώρες αυτές με την αποφασιστικότητα και την ικανότητα του ΝΑΤΟ να κάνει τηρήσει την δέσμευσή του επί του άρθρου 5. Οι στρατιωτικές οργανώσεις είναι επιρρεπείς στο να προγραμματίζουν συντηρητικά, και το ΝΑΤΟ στηρίζει τα σχέδιά του στο χειρότερο δυνατό σενάριο.

Από την θέση του Πούτιν, ωστόσο, «ο συσχετισμός των δυνάμεων», για να χρησιμοποιήσουμε μια παλιά σοβιετική φράση, ίσως είναι εντελώς διαφορετικός. Από την πλευρά του Κρεμλίνου, το ΝΑΤΟ στην απόφασή του να εξαπλωθεί ανατολικά, έχει επιβληθεί μέσα σε παραδοσιακά χωράφια της Ρωσίας. Εν τω μεταξύ, η Μόσχα πιστεύει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες προσπαθούν να ανατρέψουν το καθεστώς του Πούτιν με την προώθηση της δημοκρατίας μέσα και γύρω από την χώρα. Οι εκτιμήσεις της Ρωσίας για την στρατιωτική ισορροπία με το ΝΑΤΟ διαπνέεται από μια βαθιά αίσθηση κατωτερότητας από την άποψη των συμβατικών Prompt Global Strike δυνατοτήτων (δυνατότητες ταχέων χτυπημάτων παγκσμίως), των πυρηνικών όπλων, των πυραυλικών αμυνών, των κυβερνο-όπλων, και ακόμη και τις πολυ-διαφημισμένες υβριδικές μορφές πολέμου. Το ρωσικό γενικό επιτελείο, όπως και οι στρατιωτικοί σχεδιαστές του ΝΑΤΟ, βασίζει τα σχέδιά του επίσης στο χειρότερο δυνατό σκεπτικό.

ΝΑΤΟϊκές και αμερικανικές σημαίες κυματίζουν καθώς ένα μαχητικό F-22 Raptor της Πολεμικής Αεροπορίας των ΗΠΑ πετά πάνω από την στρατιωτική αεροπορική βάση Siauliai, στην Λιθουανία, στις 27 Απριλίου 2016. INTS KALNINS / REUTERS
--------------------------------------------

Με άλλα λόγια, υπάρχουν πολλά σκεπτικά που εξελίσσονται. Το ΝΑΤΟ και η Ρωσία είναι παγιδευμένοι σε ένα κλασικό δίλημμα ασφάλειας [4]: Η κάθε πλευρά βλέπει τις προσπάθειες της άλλης πλευράς για την βελτίωση της ασφάλειας ως σαν να γίνονται εις βάρος της. Εν τω μεταξύ, η κάθε πλευρά ερμηνεύει τα δικά της μέτρα ως αμυντικά. Και έτσι, οι δύο πλευρές οικοδομούν τις δυνάμεις τους κατά μήκος των κοινών συνόρων τους, η κάθε μια υποθέτοντας ότι θα έχει αποτρεπτικό αποτέλεσμα για την άλλη και έτσι σταθεροποιούν το αδιέξοδο. Στην πραγματικότητα, συμβαίνει το αντίθετο. Η κατάσταση έχει γίνει λιγότερο και όχι περισσότερο σταθερή, και οι εντάσεις θα συνεχίσουν να αυξάνονται εκτός κι αν και οι δύο πλευρές βρουν τρόπους για να κατέβουν από την σκάλα της κλιμάκωσης στην οποία βρίσκονται επάνω.

Με λίγα λόγια, τα στοιχήματα σχετικά με το να γίνει μια νέα κανονική κατάσταση η τρέχουσα αντιπαράθεση, δεν αποτελούν μια καλή επιλογή, λαμβάνοντας υπόψη τα διακυβεύματα και για τις δύο πλευρές και το πόσο εύθραυστη πιθανώς θα είναι αυτή η κανονικότητα. Ούτε βοηθά το ότι η κάθε πλευρά κάνει εσφαλμένη ανάγνωση των προθέσεων και των δυνατοτήτων της άλλης. Η ρωσική απειλή για την ανατολική πλευρά της συμμαχίας δεν είναι πιθανώς τόσο σοβαρή όπως συνήθως υποτίθεται. Και από την πλευρά της, η Μόσχα συχνά παραποιεί σκόπιμα την απειλή του ΝΑΤΟ προς την ρωσική ασφάλεια για εσωτερικούς πολιτικούς σκοπούς.

Η παράνοια σχετικά με τις προθέσεις του ΝΑΤΟ τυφλώνει το Κρεμλίνο σε διάφορους βασικούς παράγοντες: Το ΝΑΤΟ είναι μια αμυντική συμμαχία. Είναι αδιανόητο ότι οι κυβερνήσεις όλων των μελών του ΝΑΤΟ θα εγκρίνουν μια εσκεμμένη και απρόκλητη επίθεση κατά της Ρωσίας (όπως θα απαιτείτο από το καταστατικό της συμμαχίας). Περαιτέρω, με αρκετό χρόνο, το ΝΑΤΟ θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα ισχυρό αποτρεπτικό εναντίον της Ρωσίας, αλλά μια επίθεση εναντίον της θα απαιτούσε μια σημαντικά μεγαλύτερη επένδυση σε βελτιώσεις στην ισχύ και τους πόρους από ό, τι η συμμαχία σχεδιάζει επί του παρόντος. Παρά το γεγονός ότι τα συμβατικά χτυπήματα ακρίβειας, τα πυρηνικά, η πυραυλική άμυνα και οι δυνατότητες κυβερνο-όπλων της συμμαχίας αποτελούν ένα τρομερό αποτρεπτικό, απλά δεν μπορούν να εξαφανίσουν τις στρατηγικές δυνάμεις της Ρωσίας σε ένα αφοπλιστικό πρώτο χτύπημα.

Ωστόσο, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι οι προθέσεις, και όχι μόνο οι ικανότητες, έχουν σημασία. Είναι λογικό να υποθέσουμε ότι το Κρεμλίνο θα προτιμούσε να ενσωματωθούν οι χώρες της Βαλτικής στην σφαίρα επιρροής του, αντί να αντιμετωπίσει τα στρατεύματα του ΝΑΤΟ που έχουν αναπτυχθεί στο έδαφός τους περίπου 100 μίλια από την Αγία Πετρούπολη. Ωστόσο, η συμπεριφορά της Ρωσίας κατά την τελευταία δεκαετία -από τότε που άρχισε να ανακτά τις στρατιωτικές της δυνατότητες- δείχνει ότι το Κρεμλίνο είναι ευαίσθητο στο πιθανό κόστος των ενεργειών του και έχει μια υγιή δόση σεβασμού για τις εγγυήσεις ασφαλείας του ΝΑΤΟ. Στην πραγματικότητα, μερικοί Δυτικοί αναλυτές έχουν πέσει στην παγίδα να βγάζουν συμπεράσματα για τις ρωσικές προθέσεις προς την περιοχή της Βαλτικής από τις επιθέσεις της εναντίον της Γεωργίας και της Ουκρανίας. Αυτού του είδους η γραμμική σκέψη, όμως, παραβλέπει σημαντικές διαφορές στο πώς βλέπει η Μόσχα τις δύο περιοχές και τον τρόπο με τον οποίο λαμβάνει αποφάσεις.

Κατ' αρχάς, το Κρεμλίνο παίρνει πολύ σοβαρά την εγγύηση της ασφάλειας του ΝΑΤΟ με το άρθρο 5. Για τι άλλο θα πήγαινε σε πόλεμο κατά της Γεωργίας και της Ουκρανίας για να εμποδίσει το ΝΑΤΟ από το να φέρει τις δύο χώρες στην συμμαχία, καταστρέφοντας ένα τέταρτο του αιώνα καλόπιστων σχέσεων ασφαλείας με την Δύση; Η ουκρανική ένταξη στο ΝΑΤΟ θα μπορούσε να σηματοδοτεί ένα σημαντικό στρατηγικό πλήγμα για την Ρωσία και μια ταπεινωτική πολιτική ήττα για τον Πούτιν. Αντίθετα, οι χώρες της Βαλτικής βρίσκονται ήδη στο ΝΑΤΟ. Το Κρεμλίνο αντιτάχθηκε στην συμμετοχή τους το 2004, αλλά δεν χρησιμοποίησε βία για να την αποτρέψει, σε μεγάλο βαθμό επειδή η ρωσική δομή εθνικής ασφάλειας δεν είδε την απώλεια ως απειλή για τα ρωσικά συμφέροντα ασφαλείας -αλλά και επειδή ο ρωσικός στρατός ήταν σε κακή κατάσταση μετά από χρόνια εγκατάλειψης. Στην πραγματικότητα, το Κρεμλίνο θεωρεί ότι ήδη οι χώρες της Βαλτικής «χάθηκαν». Δεν μπορεί να αντέξει να συμβεί το ίδιο και με την Ουκρανία.

Δεύτερον, η ανησυχία του ΝΑΤΟ με την τάξη της μάχης στο ανατολικό μέτωπο παραβλέπει το γεγονός ότι η απόφαση της Ρωσίας να διεξάγει πόλεμο εναντίον των κρατών της Βαλτικής θα ήταν μια πολιτική επιλογή, όχι μια επιλογή που γίνεται από τους στρατηγούς της Ρωσίας με βάση τον αριθμό των τανκς, των στρατιωτών και των αεροσκαφών κατά μήκος των συνόρων της Ρωσίας με το ΝΑΤΟ. Η πρωταρχική ανησυχία της ρωσικής ελίτ είναι η επιβίωση του συστήματος που έχει δημιουργήσει και στο οποίο είναι τόσο πολύ επενδεδυμένη, και έχει έναν βαθύ φόβο για την πολιτική αστάθεια και για τα αμερικανικά σχέδια για αλλαγή καθεστώτος. Θα ήταν εξαιρετικά επικίνδυνο για το Κρεμλίνο να στοιχηματίσει ότι οι ρωσικές δυνάμεις θα μπορούσαν να επιτεθούν στην πιο ισχυρή στρατιωτική συμμαχία στην ιστορία του κόσμου και να επικρατήσουν, επειδή οι συνέπειες της ήττας -ή ακόμη και της νίκης- σε αυτό το παιχνίδι θα ήταν καταστροφικές για την ρωσική ελίτ και την χώρα στο σύνολό της. Ο Πούτιν θα ήθελε αναμφίβολα να καταστρέψει την συνοχή του ΝΑΤΟ. Αλλά έχει λιγότερο επικίνδυνους και πολύ φθηνότερους τρόπους να σπείρει την διχόνοια μέσα σε μια συμμαχία που δεν είναι, σε καμία περίπτωση, πλήρως αρμονική σχετικά με τις στρατιωτικές προτεραιότητες και τις προτεραιότητες επί της ασφαλείας της, συμπεριλαμβανομένου του πώς να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις στα ανατολικά.

Σημαίες κυματίζουν μεσίστιες στην έδρα του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες μετά τις πρόσφατες βομβιστικές επιθέσεις στις Βρυξέλλες, στις 23 Μαρτίου 2016. FRANCOIS LENOIR / REUTERS
----------------------------------------------

Τρίτον, παρ' όλη την περιβόητη μη προβλεψιμότητα του Πούτιν και την τάση του για ανάληψη κινδύνου, ο ίδιος έχει επιδείξει προσοχή όταν κρίνει ότι το κόστος και οι κίνδυνοι της ρωσικής επιθετικότητας είναι πολύ υψηλά. Ο Πούτιν ήταν προσεκτικός για να μην περάσει τις κόκκινες γραμμές του ΝΑΤΟ. Οι αντίπαλοι της Ρωσίας στην Γεωργία και την Ουκρανία ήταν αδύναμοι και δεν προστατεύονταν από την εγγύηση ασφαλείας του ΝΑΤΟ. Στην Συρία, ο ρωσικός στρατός κάλυψε ένα κενό, έχοντας την πεποίθηση ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους δεν είχαν καμία πρόθεση να παρέμβουν στο [συριακό] έδαφος. Με λίγα λόγια, είναι εξαιρετικά επικίνδυνο να συναχθούν συμπεράσματα σχετικά με την τάση του Πούτιν να διεξάγει πόλεμο εναντίον του ΝΑΤΟ -και σχετικά με τις δυνατότητες των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων είτε για συμβατικές επιχειρήσεις είτε για την αμυντική εκστρατεία που θα έπρεπε να ξεκινήσει στις ημέρες μετά από μια ρωσική επίθεση- με βάση τις πρόσφατες επιχειρήσεις.

Παρ' όλα αυτά, η δυναμική μεταξύ του ΝΑΤΟ και της Ρωσίας αποτελεί μια συνταγή για την αύξηση των εντάσεων, των ακούσιων συνεπειών, και έναν αυξανόμενο κίνδυνο τυχαίας σύγκρουσης που προκύπτουν από την κλιμάκωση ενός στρατιωτικού περιστατικού. Επιπλέον, τα στρατιωτικά βήματα που έχουν ληφθεί για την ενίσχυση της αποτροπής και της άμυνας θα μπορούσαν να κάνουν πιο δύσκολο το έργο της αποκλιμάκωσης μιας κρίσης. Η επίσκεψη ενός συμμαχικού πλοίου στο λιμάνι του Γκντανσκ για να σηματοδοτήσει την αλληλεγγύη και την δέσμευση του ΝΑΤΟ στην συλλογική άμυνα, έφερε το ΝΑΤΟ 80 μίλια μακριά από το Καλίνινγκραντ. Το «κλείδωμα» ενός πλοίου των ΗΠΑ από ρωσικό μαχητικό αεροσκάφος στην Βαλτική Θάλασσα πιθανότατα προοριζόταν ως μια προειδοποίηση, αλλά αντ' αυτού ερμηνεύτηκε ως ένδειξη επιθετικών προθέσεων της Ρωσίας. Περισσότερα ΝΑΤΟϊκά τάγματα, τανκς και κανόνια πυροβολικού κατά μήκος των ρωσικών συνόρων μπορεί να έχουν αποτρεπτικό αποτέλεσμα για την Μόσχα, αλλά θα μπορούσαν επίσης να προκαλέσουν το Κρεμλίνο να ανεβάσει τα στοιχήματα εναντίον ευάλωτων γειτόνων -όπως έπραξε πρόσφατα με μια πιο ισχυρή στρατιωτική συγκέντρωση ισχυρότερων δυνάμεων στα, και κοντά στα, δυτικά σύνορα της Ρωσίας. Περαιτέρω, η ανάπτυξη περισσότερων ΝΑΤΟϊκών πολυεθνικών ταγμάτων στις χώρες της Βαλτικής δεν θα μειώσει την ευπάθειά τους στον ρωσικό ανορθόδοξο πόλεμο -για παράδειγμα, την υπονόμευση, τον οικονομικό καταναγκασμό και τις μυστικές επιχειρήσεις πληροφοριών- που είναι ένα πολύ πιο πιθανό σενάριο από μια απροκάλυπτη συμβατική στρατιωτική επίθεση.

Για να βγει από τον φαύλο κύκλο της κλιμάκωσης, το ΝΑΤΟ ίσως χρειαστεί να πάει πέρα από την στενή, στρατιωτικο-κεντρική προσέγγιση για την ενίσχυση της αποτροπής και της άμυνας στην ανατολική πλευρά του. Όπως συνέστησε ο στρατηγός Breedlove, η συμμαχία πρέπει να ανοίξει εκ νέου μια «γραμμή επικοινωνίας» με το Κρεμλίνο. Και οι δύο πλευρές πρέπει επίσης να δείξουν περισσότερο αμοιβαία και επαληθεύσιμη αυτοσυγκράτηση στις στρατιωτικές τους δραστηριότητες και στις ασκήσεις κατά μήκος των κοινών συνόρων τους. Προς τον σκοπό αυτό, το ΝΑΤΟ και η Ρωσία θα πρέπει να ξεκινήσουν σοβαρές διερευνητικές συζητήσεις σχετικά με την διαπραγμάτευση νέων μέτρων ελέγχου των εξοπλισμών και την οικοδόμηση εμπιστοσύνης για τον περιορισμό και την μείωση του κινδύνου του πολέμου στην Ευρώπη. Καθώς τόσο το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Ηγεσίας (European Leadership Network) όσο και η πρόσφατη έκθεση της Επιτροπής Βαθέων Περικοπών (Deep Cuts Commission) [5] έχουν σημειώσει [6], η αυξημένη «στρατός προς στρατό» επικοινωνία, η ανταλλαγή πληροφοριών και τα μέτρα διαφάνειας θα μπορούσαν να βοηθήσουν να μειωθεί ο κίνδυνος μιας ακούσιας σύγκρουσης ΝΑΤΟ-Ρωσίας -για παράδειγμα, αυξάνοντας τις αμοιβαίες επιθεωρήσεις, επεκτείνοντας τις πληροφορίες που μπορούν να συλλέγονται από εναέριες πτήσεις παρατήρησης στο πλαίσιο της Συνθήκης Ανοικτών Ουρανών, αυξάνοντας την ανταλλαγή δεδομένων σχετικά με τις μετακινήσεις δυνάμεων, και με την εφαρμογή νέων μηχανισμών μείωσης ρίσκου για την πρόληψη επικίνδυνων στρατιωτικών επεισοδίων- όλα χρήζουν περαιτέρω μελέτης.

Το ΝΑΤΟ έχει μια πλούσια ιστορική κληρονομιά να στέκεται ενάντια στην Σοβιετική Ένωση με αμυντικές προετοιμασίες ενώ κρατούσε ανοιχτή την πόρτα στην διπλωματία για να διατηρήσει την ειρήνη. Το 1967, η Έκθεση Harmel της συμμαχίας επιβεβαίωσε τις βασικές αρχές του ΝΑΤΟ και δημιούργησε τα θεμέλια για μια πιο συνεργατική προσέγγιση για την ασφάλεια με βάση την αποτροπή και τον διάλογο με την Σοβιετική Ένωση. Είκοσι χρόνια αργότερα, η ΝΑΤΟϊκή εμπειρία της επιτυχούς ανάπτυξης μέσου βεληνεκούς πυρηνικών πυραύλων στην Ευρώπη ενώ γινόταν διαπραγμάτευση μιας συμφωνίας ελέγχου των εξοπλισμών, εξακολουθεί να είναι σχετική. Το ΝΑΤΟ και η Ρωσία ίσως να ή ίσως να μην «κλειδωθούν» σε έναν νέο Ψυχρό Πόλεμο, αλλά είναι σε πορεία σύγκρουσης. Και οι δύο πρέπει να δανειστούν μια σελίδα (ή δύο) από το εγχειρίδιο του Ψυχρού Πολέμου για να αποτρέψουν μια σύγκρουση στην Ευρώπη. Η σύνοδος κορυφής του ΝΑΤΟ στην Βαρσοβία στις 8 και 9 Ιουλίου θα είναι η κατάλληλη στιγμή για την συμμαχία να καλέσει την Ρωσία ώστε να αρχίσουν να κινούνται μαζί σε αυτή την πετρώδη αλλά αναγκαία πορεία.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/russian-federation/2016-06-29/no...

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.wsj.com/articles/natos-breedlove-calls-for-sharper-focus-on-r...
[2] http://www.rand.org/blog/2014/04/russia-is-outmanned-and-outgunned.html
[3] http://www.rand.org/blog/2016/04/outnumbered-outranged-and-outgunned-how...
[4] http://www.amazon.com/Political-realism-political-idealism-John/dp/B0007...
[5] https://www.armscontrol.org/reports/2016/Third-Report-of-the-Deep-Cuts-C...
[6] http://www.europeanleadershipnetwork.org/medialibrary/2014/08/07/8172a96...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition