Η συμφωνία με το Ιράν λειτούργησε

Έχει περάσει ένας χρόνος από τότε που διπλωμάτες από το Ιράν και τους P5+1 (Κίνα, Γαλλία, Ρωσία, Ηνωμένο Βασίλειο και Ηνωμένες Πολιτείες συν την Γερμανία) αψήφησαν την συμβατική σοφία και σύναψαν μια συμφωνία με στόχο τόσο το να εμποδιστεί το Ιράν να αποκτήσει την βόμβα όσο και το να εμποδιστεί να το βομβαρδίσουν. Εκείνη την εποχή, οι επικριτές της συμφωνίας ήταν εξοργισμένοι˙ ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Βενιαμίν Νετανιάχου την αποκάλεσε «ιστορικό λάθος» [1] που θα ανοίξει το δρόμο στο Ιράν να αποκτήσει την βόμβα [2]. Αλλά δεν έχει έρθει το τέλος του κόσμου. Το Ιράν δεν είναι ο ηγεμόνας της Μέσης Ανατολής, το Ισραήλ υπάρχει ακόμα στον χάρτη, και η Ουάσιγκτον και η Τεχεράνη εξακολουθούν να ορίζουν η μια την άλλη ως εχθρούς. Αυτές τις μέρες, φωνές όπως του Jonathan Greenblatt της Anti-Defamation League (Σύνδεσμος Αντι-Δυσφήμισης), επικρίνουν την συμφωνία για το γεγονός ότι άλλαξε πολύ λίγα [3].

Όμως, μια πιο προσεκτική εξέταση δείχνει ότι είχε μια βαθιά επίδραση στην γεωπολιτική δυναμική της περιοχής. Μόλις πριν από τέσσερα χρόνια, το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν αναφερόταν επανειλημμένα ως η υπ’ αριθμόν ένα απειλή για την εθνική ασφάλεια των Ηνωμένων Πολιτειών. Ανώτεροι αξιωματούχοι των ΗΠΑ έθεταν το ρίσκο μιας ισραηλινής επίθεσης στο Ιράν στο 50% [4], μια αντιπαράθεση στην οποία οι Ηνωμένες Πολιτείες γρήγορα θα εσύροντο [να συμμετάσχουν]. Ένας πόλεμος που θα ήταν ακόμα πιο αποσταθεροποιητικός από την εισβολή στο Ιράκ, δεν ήταν απλώς μια δυνατότητα˙ φαινόταν πιθανός.

Σήμερα, ωστόσο, η συζήτηση περί πολέμου έχει σταματήσει. Ακόμη και η επιθετική κυβέρνηση του Νετανιάχου έχει γίνει σιωπηλή επί του θέματος. Ο πρώην υπουργός Άμυνας, Moshe Yaalon, «γεράκι» από μόνος του, ανακοίνωσε πριν από λίγες εβδομάδες [5] ότι «σε αυτό το σημείο, και στο προβλεπτό μέλλον, το Ισραήλ δεν αντιμετωπίζει υπαρξιακή απειλή. Έτσι, είναι σωστό η ηγεσία της χώρας να σταματήσει να τρομάζει το σύνολο των πολιτών και να σταματήσει να τους δίνει την αίσθηση ότι βρισκόμαστε ενώπιον ενός δεύτερου Ολοκαυτώματος».

Επιπλέον, μέλη του Κογκρέσου των ΗΠΑ που επισκέφθηκαν πρόσφατα το Ισραήλ έχουν επίσης σημειώσει ότι οι Ισραηλινοί δεν μετατρέπουν πλέον κάθε κουβέντα σε μια συζήτηση για την ιρανική πυρηνική απειλή. «Δεν μπορώ να μετρήσω πόσες φορές εγώ και πολλά μέλη του Κογκρέσου ενημερωθήκαμε επειγόντως και με πάθος ότι η διαπραγμάτευση με την ιρανική απειλή ήταν ευσεβείς πόθοι και αποκορύφωμα τρέλας, έγραψε μετά από μια πρόσφατη επίσκεψη στο Ισραήλ ο Αντιπρόσωπος Keith Ellison (Δημοκρατικός από την Μινεσότα.) [6]. «Και τώρα; Τίποτα».

Η πυρηνική συμφωνία λοιπόν σταμάτησε την πορεία προς τον πόλεμο και την πρόοδο του Ιράν προς μια βόμβα. Και αυτό σίγουρα πληροί τις προϋποθέσεις ως μια σημαντική αλλαγή. Το να συνεχίσει να υποστηρίζεται ότι το Ισραήλ και η περιοχή δεν είναι ασφαλέστερη ως αποτέλεσμα της συμφωνίας θα είναι σαν να υποστηρίζεται ότι το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν δεν ήταν ποτέ μια απειλή εξ αρχής. Αυτή δεν είναι μια θέση που η κυβέρνηση του Λικούντ στο Ισραήλ μπορεί να στηρίξει με ειλικρίνεια.

Ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών John Kerry (αριστερά) και ο Ιρανός υπουργός Εξωτερικών Μοχάμεντ Τζαβάντ Ζαρίφ, σε διμερή συνάντηση στην Βιέννη, στις 17 Μαΐου του 2016. LEONHARD FOEGER / REUTERS
----------------------------------------------

Άλλες επικρίσεις για την συμφωνία επικεντρώθηκαν στις προβλέψεις ότι το Ιράν δεν θα τηρήσει την συμφωνία. Ωστόσο, ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας ανέφερε ότι το Ιράν τηρεί τις υποχρεώσεις που έχει από την συμφωνία [7]. Επίσης, δεν επιβεβαιώνονται οι προφητείες ότι οι περιφερειακές πολιτικές του Ιράν θα ριζοσπαστικοποιηθούν, ότι η συμφωνία, όπως έγραψε ο James Phillips του Ιδρύματος Heritage, θα «προβάλλει μια [αμερικανική] αδυναμία που θα μπορούσε να ενθαρρύνει περαιτέρω τους Ιρανούς σκληροπυρηνικούς». [8] Σίγουρα, η Ουάσιγκτον συνεχίζει να βλέπει πολλές από τις περιφερειακές δραστηριότητες του Ιράν ως αρνητικές και αποσταθεροποιητικές, αλλά οι δραστηριότητες αυτές δεν έχουν αυξηθεί ως αποτέλεσμα της πυρηνικής συμφωνίας. Η στάση της Χεζμπολάχ και της Τεχεράνης προς το Ισραήλ, για παράδειγμα, δεν έχει γίνει πιο επιθετική από ό, τι ήταν ήδη. Τυχόν αλλαγές που έχουν επέλθει, έχουν τις ρίζες τους στις περιφερειακές εξελίξεις -τον συριακό εμφύλιο πόλεμο ή την Σαουδαραβική επίθεση στην Υεμένη- παρά στην πυρηνική συμφωνία. Σημαντικές εξελίξεις στην Συρία, όπως η ευρύτερη είσοδος της Ρωσίας στον πόλεμο ή οι ελιγμοί του Ιράν στο έδαφος, έχουν διαχωριστεί από την πυρηνική συμφωνία και συνδέονται άμεσα με τις εξελίξεις επί του εδάφους στην Συρία.

Αν μη τι άλλο, όπως μου είπε τον περασμένο Δεκέμβριο η επικεφαλής της εξωτερικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Federica Mogherini, η συμφωνία άνοιξε τον δρόμο για την επανάληψη του διαλόγου για την Συρία, κάτι που προσφέρει μια αχτίδα ελπίδας για τον τερματισμό της σφαγής εκεί. «Αυτό που έχουμε τώρα στην Συρία -συνομιλίες που φέρνουν μαζί όλους τους διαφορετικούς δρώντες (και το έχουμε τώρα και όχι πέρσι)- είναι γιατί είχαμε την [πυρηνική] συμφωνία», μου είπε. Και τον περασμένο μήνα, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Τζον Κέρι δήλωσε ότι το Ιράν ήταν «χρήσιμο» στο Ιράκ [9] όπου τόσο οι Ηνωμένες Πολιτείες όσο και το Ιράν μάχονται το Ισλαμικό Κράτος (ISIS).

Είναι αδιαμφισβήτητο ότι εκτός από την πυρηνική συμφωνία, η σχέση μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και του Ιράν έχει μετατοπιστεί σημαντικά μετά την εξέλιξη αυτή. Τούτο έγινε σαφές τον Ιανουάριο, όταν δέκα Αμερικανοί ναύτες παρασύρθηκαν σε ιρανικά χωρικά ύδατα και συνελήφθησαν από την Ιρανική Επαναστατική Φρουρά- και στην συνέχεια ελευθερώθηκαν αμέσως. Ένα περιστατικό που στην προ-συμφωνίας εποχή πιθανότατα θα είχε πάρει μήνες, αν όχι χρόνια, για να επιλυθεί, τώρα διευθετήθηκε σε 16 ώρες. Η άμεση διπλωματία μεταξύ του Κέρι και του Ιρανού υπουργού Εξωτερικών, Τζαβάντ Ζαρίφ, σε συνδυασμό με την αμοιβαία επιθυμία να επιλύσουν το θέμα γρήγορα, έκαναν όλη την διαφορά. Οι δύο χώρες είχαν μπει σε μια πορεία που θα μπορούσε να μετατρέψει την σχέση τους, και οι δύο ήταν πολύ δεσμευμένοι σε αυτή την πορεία για να επιτρέψουν στο περιστατικό να φουντώσει. «Φοβόμουν ότι αυτό [η σύλληψη των ναυτικών] θα έθετε σε κίνδυνο τα πάντα, όχι μόνο την εφαρμογή [της Joint Comprehensive Plan of Action, JCPOA, η οποία συνήθως αναφέρεται ως «Συμφωνία με το Ιράν για τα πυρηνικά»]», παραδέχθηκε σε μένα ο Ζαρίφ.

Αλλά για να βελτιωθούν οι σχέσεις πέρα από την πυρηνική συμφωνία, τα μετριοπαθή στοιχεία και στις δύο πλευρές πρέπει να ενισχυθούν από την συμφωνία. Αυτός είναι ένας τομέας για τον οποίο ο σκεπτικισμός των επικριτών ίσως είναι δικαιολογημένος. Αντί να βλέπουμε ότι η κυβέρνηση του Ιρανού προέδρου Χασάν Ρουχανί απέκτησε δυναμική μετά την συμφωνία, η αντίδραση από τους Ιρανούς σκληροπυρηνικούς υπήρξε άγρια. Οι εν λόγω επίσημοι δεν μπόρεσαν να αποτρέψουν το Ιράν από την υπογραφή της συμφωνίας, αλλά μπορούσαν να δημιουργήσουν αρκετά προβλήματα για να σταματήσουν κάθε προσπάθεια να μεταφραστεί η πυρηνική συμφωνία σε ένα ευρύτερο άνοιγμα προς τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η ταχεία καταστολή κατά προσώπων και οντοτήτων που επιδιώκουν να χτίσουν γέφυρες μεταξύ του Ιράν και της Δύσης είχε το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα: Η εμπιστοσύνη ότι η πυρηνική συμφωνία θα εγκαινιάσει μια νέα εποχή για τις αμερικανο-ιρανικές σχέσεις βούλιαξε γρήγορα.

Επιπλέον, οι προκλήσεις για την ανακούφιση των κυρώσεων έχει δώσει στους σκληροπυρηνικούς αντιπάλους της συμφωνίας στο Ιράν μια ώθηση. Η κριτική τους επί της συμφωνίας -ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είναι αξιόπιστες- φαίνεται σαν να είναι σωστή αφού καμία σημαντική τράπεζα δεν ήταν πρόθυμη να εισέλθει στην ιρανική αγορά. Ο δισταγμός των τραπεζών, με την σειρά του, έχει τις ρίζες του κυρίως στον φόβο ότι μετά τις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ, η πολιτική δέσμευση της Ουάσιγκτον για την συμφωνία θα φθίνει.

Ούτε ο Ρεπουμπλικανός υποψήφιος Donald Trump, ούτε η υποψήφια των Δημοκρατικών Χίλαρι Κλίντον έχουν σηματοδοτήσει καμία επιθυμία να συνεχίσουν την πορεία της κυβέρνησης Ομπάμα με το Ιράν εν γένει. Η Κλίντον έχει υποσχεθεί να τηρήσει την συμφωνία, αλλά ούτε αυτή ούτε ο Trump έχουν καταστήσει απολύτως σαφές ότι θα προστατεύσουν την συμφωνία από νέες κυρώσεις του Κογκρέσου ή άλλα μέτρα που θα μπορούσαν να προκαλέσουν την κατάρρευση της συμφωνίας.

Η ομάδα της Κλίντον έχει αφήσει να εννοηθεί ότι η προτεραιότητά της θα είναι η αποκατάσταση των σχέσεων με το Ισραήλ και την Σαουδική Αραβία και η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης αυτών των συμμάχων ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα αντιμετωπίσουν το Ιράν στην περιοχή. Εν τω μεταξύ, η αβεβαιότητα γύρω από μια προεδρία Trump δεν χρειάζεται εξήγηση. Ως αποτέλεσμα, πολλές τράπεζες κρίνουν τον κίνδυνο του να εισέλθουν στην ιρανική αγορά ως πολύ υψηλό λόγω των πολιτικών προκλήσεων από την πλευρά των ΗΠΑ. Αυτό έχει αφήσει τους Ιρανούς χωρίς πολλά για να ανακουφιστούν από τις κυρώσεις, κάτι που με την σειρά του κοστίζει πολιτικά στον Rouhani.

Με άλλα λόγια, αν και η συμφωνία υπήρξε εξαιρετικά επιτυχής στο να καταφέρει σαφείς στόχους –την ανάσχεση, ακόμη και αντιστροφή, της πυρηνικής προόδου του Ιράν αποφεύγοντας έναν δαπανηρό και επικίνδυνο πόλεμο με την Τεχεράνη- η πραγματική αξία της στην επανεξισορρόπηση των αμερικανικών σχέσεων στον Περσικό Κόλπο και την δημιουργία ενός ευρύτερου ανοίγματος με το Ιράν μπορεί να ξοδευτεί μόλις ο Ομπάμα αφήσει την εξουσία. Αν ο διάδοχος του Ομπάμα επιστρέψει στους παλαιούς τρόπους των Ηνωμένων Πολιτειών στην Μέση Ανατολή, ενώ οι σκληροπυρηνικοί στην Τεχεράνη θα αναστέλλουν την προσέγγιση προς την Δύση, αυτές οι μοναδικές και ιστορικές ευκαιρίες θα πάνε χαμένες.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2016-07-11/iran-deal-worked

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.nytimes.com/2015/07/15/world/middleeast/iran-nuclear-deal-isr...
[2] https://www.washingtonpost.com/news/post-politics/wp/2015/03/03/full-tex...
[3] http://blog.adl.org/greenblatt/the-iranian-regime-has-not-changed
[4] http://investigations.nbcnews.com/_news/2012/02/02/10303860-panetta-repo...
[5] http://www.jpost.com/Israel-News/Yaalon-Israel-doesnt-face-any-existenti...
[6] http://www.huffingtonpost.com/rep-keith-ellison/the-quiet-triumph-of-dip...
[7] http://www.dailymail.co.uk/wires/afp/article-3612587/Iran-sticking-nucle...
[8] http://www.heritage.org/research/reports/2016/05/the-dangerous-regional-...
[9] http://www.cnn.com/2016/06/28/politics/john-kerry-iran-helpful-iraq-isis/

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition