Η επαναπροσέγγιση Ρωσίας και Τουρκίας

Η εξομάλυνση των σχέσεων της Τουρκίας με την Ρωσία στα τέλη Ιουνίου αποτέλεσε ένα σπάνιο δείγμα καλών ειδήσεων για την χώρα. Υπό την πίεση ενός κύματος τρομοκρατικών επιθέσεων από Κούρδους αντάρτες [2] και το αυτοαποκαλούμενο Ισλαμικό Κράτος ή ISIS [3], μιας μαζικής εισροής προσφύγων από την Συρία [4], αυξανόμενων οικονομικών προβλημάτων [5] επιδεινούμενων από τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας και αυξανόμενων τριβών με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις Ηνωμένες Πολιτείες, ο πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν φαίνεται να έχει αποφασίσει ότι η χώρα του δεν μπορούσε πλέον να αντέξει έναν ψυχρό πόλεμο με τη Μόσχα.

Με το να ζητήσει συγνώμη για την κατάρριψη του ρωσικού πολεμικού αεροπλάνου από την Τουρκία, τον Νοέμβριο του 2015, ο Ερντογάν άνοιξε τον δρόμο για την επανασύνδεση των οικονομικών δεσμών και την αυξημένη συνεργασία για την ασφάλεια μεταξύ των δύο χωρών. Η απολογία, ωστόσο, δεν θα μειώσει την αυξανόμενη επιρροή της Ρωσίας στην αυλή της Τουρκίας. Περισσότερο από την κατάρριψη, αυτή η ευρύτερη γεωπολιτική στροφή –που δείχνει την Ρωσία να γίνεται πιο ισχυρή στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας, του Καυκάσου, και της ευρύτερης Μέσης Ανατολής [6], συχνά εις βάρος της Άγκυρας- θέτει ένα τέλος στην βραχύβια στρατηγική εταιρική σχέση Ρωσίας- Τουρκίας που προέκυψε κατά την πρώτη δεκαετία αυτού του αιώνα.

Στα επόμενα χρόνια, η αυξανόμενη επιρροή της Ρωσίας στην αυλή της Τουρκίας θα συνεχίσει να περιορίζει τις ευκαιρίες για πραγματική εταιρική σχέση μεταξύ Άγκυρας και Μόσχας. Και παρ’όλο που η αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος κατά του Ερντογάν έχει δημιουργήσει την ευκαιρία για αυξημένη ρωσο-τουρκική συνεργασία βραχυπρόθεσμα λόγω της έντασης των σχέσεων της Άγκυρας με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη, έχει επίσης κάνει την Τουρκία πιο αδύναμη και, συνεπώς, πιο ευάλωτη σε ρωσικές πιέσεις. Οι εξελίξεις αυτές θα περιορίσουν περαιτέρω τις μακροπρόθεσμες προοπτικές για τα πάντα εκτός από μια εξαιρετικά άνιση εταιρική σχέση μεταξύ των δύο χωρών.

Ένα ρωσικό πολεμικό πλοίο πλέει στον Βόσπορο, τον Απρίλιο του 2016. MURAD SEZER / REUTERS
--------------------------------------------------

ΣΕ ΘΕΛΩ ΠΑΛΙ

Η πρώτη δεκαετία αυτού του αιώνα είδε μια στενή ρωσο-τουρκική συνεργασία που ανέτρεψε αιώνες αντιπαράθεσης. Οι στρατηγικές φιλοδοξίες των δύο χωρών άρχισαν να συγκλίνουν: Αμφότερες ήλπιζαν να διαδραματίσουν έναν μεγαλύτερο ρόλο στην παγκόσμια τάξη και γίνονταν όλο και πιο απογοητευμένες με αυτό που έβλεπαν ως άρνηση της Δύσης να τους δώσει μια αποφασιστική θέση. Και με αμφότερες τις οικονομίες τους να αγωνίζονται, η Άγκυρα και η Μόσχα άρχισαν να επικεντρώνονται στην οικονομική συνεργασία, εμβαθύνοντας τους εμπορικούς και επενδυτικούς τους δεσμούς. Μέχρι το 2015, η Ρωσία ήταν ο τρίτος μεγαλύτερη εμπορικός εταίρος της Τουρκίας [7], η τέταρτη μεγαλύτερη πηγή ξένων επενδύσεων και ο κύριος προμηθευτής φυσικού αερίου, και οι Ρώσοι τουρίστες είχαν γίνει ένα κοινό θέαμα στα τουρκικά θέρετρα.

Η απόφαση της Ρωσίας τον Νοέμβριο του 2015 να επιβάλει κυρώσεις στην Τουρκία για την κατάρριψη του πολεμικού αεροσκάφους της, έβλαψε σοβαρά την τουρκική οικονομία. Η Μόσχα επικέντρωσε τις κυρώσεις στους τρεις πυλώνες της διμερούς οικονομικής σχέσης: Την γεωργία, τις κατασκευές και τον τουρισμό. Μεταξύ άλλων μέτρων [8], η Ρωσία απαγόρευσε τις εισαγωγές πολλών τουρκικών τροφίμων, περιόρισε τις δραστηριότητες των τουρκικών κατασκευαστικών εταιρειών στην Ρωσία, έθεσε εκτός νόμου τις πτήσεις τσάρτερ μεταξύ των δύο χωρών και ακύρωσε μια συμφωνία για ταξίδια χωρίς βίζα που είχαν συνάψει η Μόσχα και η Άγκυρα το 2010. Ο ρωσικός γίγαντας φυσικού αερίου Gazprom έβαλε στο ράφι [9] τα σχέδιά του για την κατασκευή ενός νέου αγωγού κατά μήκος της Μαύρης Θάλασσας στην Τουρκία, και η Rosatom, μια κρατική πυρηνική εταιρεία, ανέστειλε τις εργασίες [10] σε έναν αντιδραστήρα που έχτιζε στην τουρκική πόλη Ακούγιου. Στο σύνολό τους, σύμφωνα με μια εκτίμηση από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD), οι κυρώσεις θα μείωναν το ΑΕΠ της Τουρκίας κατά 0,7% το 2016, αν παρέμεναν εν ισχύι για ολόκληρο το έτος.

Εξίσου επιβλαβείς για την Τουρκία ήταν οι συνέπειες της αντιπαράθεσης με την Ρωσία σχετικά με τις προσπάθειες της Άγκυρας να αντιμετωπίσει την κρίση στην Συρία. Αυτή η σύγκρουση έθεσε την Ρωσία (η οποία μαζί με το Ιράν και την σιιτική μαχητική ομάδα Χεζμπολάχ στηρίζει την κυβέρνηση του προέδρου της Συρίας, Μπασάρ αλ-Άσαντ) εναντίον της Τουρκίας, η οποία μαζί με μια σειρά από αραβικά κράτη του Κόλπου και Δυτικές χώρες υποστηρίζει διάφορες σουνιτικές ομάδες ανταρτών που επιδιώκουν την αποπομπή του Άσαντ. Στους μήνες μετά το περιστατικό της κατάρριψης του μαχητικού αεροσκάφους, η Μόσχα ενέτεινε τις δράσεις της κατά των τουρκικών συμφερόντων στην Συρία, χρησιμοποιώντας την πολεμική αεροπορία της για να επιτεθεί σε ομάδες ανταρτών που υποστηρίζονται από την Τουρκία. Με την σειρά τους, περισσότεροι Σύριοι εγκατέλειψαν τα σπίτια τους για την Τουρκία, η οποία φιλοξενεί σήμερα πάνω από τρία εκατομμύρια [4] προσφύγων.