Ο Πούτιν στέκεται ακόμα | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ο Πούτιν στέκεται ακόμα

Οι ελίτ που κρατούν τον πρόεδρο στην εξουσία
Περίληψη: 

Η πραγματική απειλή για την παραμονή του Πούτιν στην εξουσία δεν απορρέει από την κοινωνική δυσαρέσκεια. Αντ’ αυτού, η σημερινή ρωσική κυβέρνηση επιβιώνει γιατί έχει κατευνάσει με επιτυχία τις ελίτ που έχουν γίνει πάμπλουτες και ισχυρές χάρη στον παρεοκρατικό καπιταλισμό του Πούτιν.

Ο DAVID SZAKONYI είναι επίκουρος καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο George Washington.

Κατά τα τελευταία δύο χρόνια, δεν έχει υπάρξει καμία έλλειψη [1] από προβλέψεις [2] ότι το καθεστώς του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν θα καταρρεύσει σύντομα κάτω από το συντριπτικό βάρος της πτώσης των τιμών του πετρελαίου και των Δυτικών κυρώσεων. Στο κάτω-κάτω, η οικονομία της Ρωσίας ήταν αδύναμη ακόμη και πριν από την έναρξη των διαδηλώσεων υπέρ της δημοκρατίας στην Ουκρανία το 2013. Η προσάρτηση της Κριμαίας στις αρχές του 2014 και η διαμάχη με την Δύση που ακολούθησε μπορεί να ενίσχυσε την δημοτικότητα του Πούτιν εγχωρίως, αλλά όπως λέει το επιχείρημα, παράχωσε την χώρα σε ένα ακόμα βαθύτερο οικονομικό κενό. Χωρίς φρόνιμες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις για την προώθηση των επενδύσεων και της ανάπτυξης, η οροφή θα απλά θα καταρρεύσει από εκτεταμένες διαμαρτυρίες, και σύντομα.

Αλλά αυτή η ανάγνωση είναι θεμελιωδώς ελαττωματική. Η πραγματική απειλή για την παραμονή του Πούτιν στην εξουσία δεν απορρέει από την κοινωνική δυσαρέσκεια, είτε προέρχεται από την Μόσχα και την λεγόμενη δημιουργική τάξη της Αγίας Πετρούπολης είτε από την κατώτερη τάξη, η οποία έχει περαιτέρω αποδυναμωθεί από την οικονομική ύφεση. Αντ’ αυτού, η σημερινή ρωσική κυβέρνηση επιβιώνει γιατί έχει κατευνάσει με επιτυχία τις ελίτ που έχουν γίνει πάμπλουτες και ισχυρές χάρη στον παρεοκρατικό καπιταλισμό του Πούτιν. Αυτή η ομάδα των ανθρώπων του εσωτερικού κύκλου είτε γνώριζαν τον Πούτιν κατά την πρώιμη πολιτική του καριέρα στην Αγία Πετρούπολη είτε εργάζονταν στις «δομές ισχύος» (γνωστές και ως siloviki) εντός του στρατού, της αστυνομίας, ή της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Ασφαλείας, της διαδόχου της KGB. Κατά την τελευταία δεκαετία, έχουν συσσωρεύσει απίστευτες περιουσίες, επωφελούμενοι από την εθνικοποίηση εταιρειών πετρελαίου και φυσικού αερίου, όπως η Yukos το 2004, καθώς και από συμφωνίες του εσωτερικού κύκλου όπως η παροχή τραπεζικών και άλλων υπηρεσιών προς την κυβέρνηση.

Αυτή η μεταφορά του πλούτου στα χέρια μιας τέτοιας μικρής ομάδας ελίτ έχει δημιουργήσει ένα σύστημα αμοιβαίας εξάρτησης με τον Πούτιν: Αυτός ενορχήστρωσε την άνοδό τους, αλλά δεν μπορεί να κυβερνήσει την χώρα ή να διατηρήσει την οικονομική ανάπτυξη, χωρίς την υποστήριξή τους. Το στράγγισμα των εσόδων από το πετρέλαιο και η περιορισμένη πρόσβαση προς την Δύση απείλησαν να ανατρέψουν αυτή την σχέση και να κλονίσουν την στήριξη αυτών των ελίτ προς την σημερινή κυβέρνηση. Το 2015, η κρίση μετέτρεψε σχεδόν δύο δωδεκάδες ανθρώπους από δισεκατομμυριούχους [3] σε εκατομμυριούχους, πάνω από το ένα πέμπτο των 111 [ζάμπλουτων] στην αρχή του έτους. (Συγκριτικά, πολλοί δισεκατομμυριούχοι σε όλο τον κόσμο ήταν αρκετά προστατευμένοι από την οικονομική κρίση του 2009 [4] και μέχρι που είδαν αύξηση του πλούτου τους). Και όμως ο Πούτιν εξακολουθεί να είναι στην εξουσία.

Ο λόγος που αυτή η ομάδα ελίτ συνεχίζει να υποστηρίζει τον Πούτιν είναι ότι ήταν [ο Πούτιν] σε θέση να αναδιανείμει τον πλούτο σε αυτόν τον εσωτερικό κύκλο, ένα «εργαλείο» που ενορχήστρωσε ο ίδιος κατά την διάρκεια αυτής της τελευταίας οικονομικής κρίσης. Είναι αλήθεια ότι η σκληρή στάση προς την Δύση και η στρατιωτική επέμβαση στην Συρία ανάδειξαν το πολιτικό ανάστημα του Πούτιν, αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι η έμπειρη χειραγώγησή του επί των οικονομικών πολιτικών σε εθνικό επίπεδο έχει απομακρύνει πιθανές αποστασίες. Κατ’ αρχήν, η κυβέρνηση ψήφισε νόμους και κανονισμούς που έχουν σχεδιαστεί να μην επανεκκινήσουν την οικονομία της Ρωσίας, αλλά να αποζημιώσουν τους ανθρώπους του στενού κύκλου για τις απώλειές τους λόγω της κρίσης.

Πάρτε, για παράδειγμα, την χρήση των συμβάσεων προμηθειών του δημοσίου, οι οποίες βοηθούν να κατευθύνονται τεράστια ποσά χρημάτων σε πολιτικά διαπλεκόμενες εταιρείες. Παρά το πέρασμα ενός νέου ομοσπονδιακού νόμου το 2014 με στόχο την προώθηση της διαφάνειας και την αύξηση των ερευνών από διάφορες οργανώσεις κατά της διαφθοράς, ελάχιστα πράγματα έχουν αλλάξει σε σχέση με το πώς λειτουργεί η διαδικασία σύναψης δημοσίων συμβάσεων. Οι μεγάλης κλίμακας προσφορές είναι γραμμένες σαφώς έτσι ώστε μόνο οι προτιμώμενοι προμηθευτές να έχουν δικαίωμα συμμετοχής. Το 2015, ο Πούτιν απένειμε στο ταίρι του στο τζούντο, Arkady Rotenberg [5], μια συμφωνία τεσσάρων δισεκατομμυρίων δολαρίων για να χτίσει την πολυαναμενόμενη διπλής χρήσης σιδηροδρομική γέφυρα στο Στενό του Κερτς. Έβαλε επίσης τους συντρόφους του υπεύθυνους σε αρκετά έργα υγροποιημένου φυσικού αερίου [6] και κατασκευής αγωγών πετρελαίου [7] προς την Κίνα. Συχνά, οι εργασίες για έργα υποδομής παραδίδονται στα μέλη της οικογένειας [8] αξιωματούχων υψηλού επιπέδου. Επιπλέον, οι κρατικές εταιρείες έχουν πιέσει επιτυχώς για να εξαιρεθούν από αυτές τις μεταρρυθμίσεις και να συνεχίζουν να υπόκεινται σε έναν ξεχωριστό και πολύ λιγότερο αυστηρό ομοσπονδιακό νόμο.

01082016-1.jpg

Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν ανταλλάσσει χειραψία με τον δισεκατομμυριούχο Alisher Usmanov κατά την διάρκεια συνάντησης στο Κρεμλίνο στην Μόσχα, στις 30 Ιουνίου 2015. ALEKSEY NIKOLSKYI / KREMLIN VIA REUTERS
-----------------------------------