Ο εθισμός της Βενεζουέλας

Ξεχάστε τα πάντα σχετικά με την οικονομική κρίση της Βενεζουέλας. Ναι, οι ριζοσπαστικοί αριστεροί πολιτικοί έχουν κυβερνήσει την Βενεζουέλα για σχεδόν δύο δεκαετίες και έχουν ρίξει την οικονομία στο έδαφος [1]. Ναι, οι Βενεζουελάνοι πρέπει τώρα να περιμένουν στην ουρά για ώρες για να αγοράσουν τρόφιμα και καταναλωτικά αγαθά όπως χαρτί τουαλέτας, και οι περισσότεροι δεν έχουν πρόσβαση σε βασικά φάρμακα. Ναι, το νόμισμα είναι άνευ αξίας [2] και ο πληθωρισμός είναι ο υψηλότερος στον κόσμο. Και ναι, η βία και οι λεηλασίες έχουν γίνει γεγονότα της καθημερινής ζωής.

Αλλά η Βενεζουέλα είχε φτάσει σε αυτά και πριν -ξανά και ξανά. Τα έθνη, όπως και τα άτομα, μπορεί να εθιστούν σε υπερβολικές δαπάνες, ιδιαίτερα όταν το να ξοδεύουν είναι εύκολο. Και με τα πλουσιότερα αποθέματα πετρελαίου στον κόσμο, η ικανότητα της Βενεζουέλας να ξοδεύει περιορίζεται μόνο από το πόσο γρήγορα μπορεί να αντλεί και από την τιμή στην οποία πωλείται κάθε βαρέλι. Καθώς η χώρα τους βρίσκεται αντιμέτωπη με μια νέα οικονομική καταστροφή, οι Βενεζουελάνοι θα πρέπει να παραδεχτούν την πικρή αλήθεια: Η χώρα τους έχει έναν επικίνδυνο εθισμό στο να ξοδεύει αλόγιστα τον πετρελαϊκό πλούτο της [3].

Η ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΟΥ ΜΟΤΙΒΟΥ

Η ιστορία της Βενεζουέλας έχει ένα γνωστό μοτίβο: Λαϊκιστές ηγέτες [4] υπόσχονται στους πολίτες οικονομικά θαύματα για να εκλεγούν, και μόλις αναλαμβάνουν την εξουσία ξοδεύουν απερίσκεπτα τα χρήματα από το πετρέλαιο για να μείνουν εκεί. Ωστόσο, μετά από κάθε αποτυχημένο οικονομικό πείραμα, οι πολιτικοί υπόσχονται ένα άλλο. Ο τσαβισμός, το αριστερό κίνημα που δημιουργήθηκε από τον πρώην πρόεδρο Ούγκο Τσάβες, ίσως να είναι υπεύθυνος για το σημερινό χάος. Αλλά ο τσαβισμός είναι μόνο ένα επεισόδιο σε μια μακρά ιστορία ανεύθυνων κυβερνήσεων που έχουν προβεί σε υπερβολικές δαπάνες, όταν οι τιμές του πετρελαίου ήταν υψηλές και δεν αποταμίευσαν τίποτα για τους δύσκολους καιρούς.

Μια πηγή του προβλήματος είναι ότι η χιονοστιβάδα των χρημάτων οδηγεί αναπόφευκτα στην διαφθορά, την αναποτελεσματικότητα και την σπατάλη. Κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1950, η Βενεζουελάνος δικτάτορας Marcos Pérez Jiménez υποσχέθηκε να εκσυγχρονίσει την χώρα εν μία νυκτί. Αλλά η κυβέρνησή του έγινε τόσο διεφθαρμένη και σπάταλη που το περιοδικό Popular Mechanics χαρακτήρισε περίφημα ένα από τα αγαπημένα έργα υποδομών [της τότε κυβέρνησης] –έναν δρόμο που συνδέει την πρωτεύουσα Καράκας με την ακτή- ως τον «πιο δαπανηρό αυτοκινητόδρομο στον κόσμο», με μια τιμή 5,6 εκατομμύρια δολάρια ανά μίλι (ή 50,6 εκατ. δολάρια ανά μίλι σε τιμές 2016).

Στην δεκαετία του 1970, ο πρόεδρος Carlos Andrés Pérez, επίσης, υποσχέθηκε να μετατρέψει γρήγορα την Βενεζουέλα σε ανεπτυγμένη χώρα, με προβλέψιμα αποτελέσματα. Στην κορύφωση του πετρελαϊκού μπουμ το 1974, σε ένα όργιο σπατάλης, διέταξε την πρόσληψη συνοδών και χειριστών για κάθε μπάνιο και ασανσέρ στα κυβερνητικά κτίρια. Η χώρα κατέληξε απένταρη και χρεωμένη όταν οι τιμές του πετρελαίου έπεσαν μια δεκαετία αργότερα.

Ο Τσάβες, απηχώντας τους προκατόχους του [5], υποσχέθηκε να κάνει δυνατό τον σοσιαλισμό του 21ου αιώνα [6] μέσω των κρατικών δαπανών. Κατά την περίοδο 1999-2014, η κυβέρνηση της Βενεζουέλας κέρδισε περισσότερα από 1,3 τρισεκατομμύρια από το πετρέλαιο –κάτι που ισοδυναμεί με περισσότερο από 13 φορές τις δαπάνες του Σχεδίου Μάρσαλ (προσαρμοσμένες για τον πληθωρισμό) που επέτρεψε στην Ευρώπη να ανακάμψει από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Παρά το γεγονός ότι οι δαπάνες του βοήθησαν για λίγο τους φτωχούς, όταν οι τιμές του πετρελαίου υποχώρησαν το 2014 η χώρα καταστράφηκε και πάλι [7].

ΕΝΑΣ ΑΚΑΤΕΡΓΑΣΤΟΣ ΕΘΙΣΜΟΣ

Οι Βενεζουελάνοι συνεχίζουν να ψηφίζουν λαϊκιστές για έναν απλό λόγο: Θεωρούν ότι αξίζουν δικαιώματα. Αυτά τα δικαιώματα περιλαμβάνουν δεκάδες χιλιάδες μη βιώσιμες κυβερνητικές θέσεις˙ την πιο φθηνή εγχώρια βενζίνη στον κόσμο [8] (μπορεί κανείς να γεμίσει το ρεζερβουάρ ενός Hummer με 50 σεντς)˙ επιδοτούμενες τιμές για τρόφιμα, ηλεκτρικό ρεύμα, νερό, και τηλεφωνικές υπηρεσίες˙ φθηνή δημόσια στέγαση˙ τεχνητά χαμηλά επιτόκια˙ επιδοτήσεις για τις επιχειρήσεις˙ χαμηλούς φόρους˙ και μια υπερτιμημένη συναλλαγματική ισοτιμία που κάνει τις εισαγωγές φθηνές. Εν ολίγοις, οι Βενεζουελάνοι πιστεύουν ότι πρέπει να απολαμβάνουν την ζωή όταν οι τιμές του πετρελαίου είναι υψηλές, επειδή γνωρίζουν ότι όταν οι τιμές κάποτε πέσουν, θα τους αφήσουν μη έχοντες τίποτα.

Ωστόσο, αυτός ο εθισμός στον πλούτο του πετρελαίου καταστρέφει την χάραξη πολιτικής. Για να πληρώσουν για τα υπεσχημένα δικαιώματα, οι Βενεζουελάνοι πολιτικοί ξοδεύουν το πετρελαϊκό πλεόνασμα πετρελαίου του έθνους˙ όταν το πλεόνασμα τελειώνει, για να συνεχίσουν να ξοδεύουν, πρώτα θυσιάζουν τις επενδύσεις, στην συνέχεια αναλαμβάνουν χρέος, και, τέλος, απλά τυπώνουν χρήμα. Όταν ο πληθωρισμός αυξάνεται, όπως πρέπει, οι πολιτικοί ανταποκρίνονται με τον διοικητικό καθορισμό των τιμών σε βασικά αγαθά, καθιστώντας τα ασύμφορα για παραγωγή και οδηγώντας σε κλείσιμο επιχειρήσεων και σε ελλείψεις. Οι προσπάθειες για να καθορίσουν την συναλλαγματική ισοτιμία επιδεινώνουν το πρόβλημα αυξάνοντας την ζήτηση για δολάρια, με αποτέλεσμα να σημειώνονται ελλείψεις σε δολάρια που καθιστούν πιο δύσκολο για την χώρα να πληρώσει για τις εισαγωγές και την εξυπηρέτηση του εξωτερικού της χρέους. Το 1989, αντιμετωπίζοντας διόγκωση του χρέους, έλλειψη τροφίμων, καθώς και ένα άνευ αξίας νόμισμα, οι Βενεζουελάνοι στασίασαν στην ιστορική εξέγερση Caracazo που διήρκεσε εβδομάδες, άφησε 300 νεκρούς, και κατέληξε σε στρατιωτική καταστολή. Σήμερα, η χώρα βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα σχεδόν πανομοιότυπο σενάριο.

Ο Ούγκο Τσάβες σε μια συγκέντρωση οπαδών του στο Καράκας, τον Οκτώβριο του 2012. JORGE SILVA / REUTERS
-----------------------------------------------------