Οι κανόνες του προσφυγικού

Επιπλέον, στην πολιτική διαχείρισης της προσφυγικής κρίσης εκ μέρους της Ε.Ε. περιλαμβάνεται και η πρόσφατη Συμφωνία της με την Τουρκία [29], η οποία προβλέπει την ισότιμη ανταλλαγή προσφύγων μεταξύ Τουρκίας και ευρωπαϊκών χωρών, καθώς και την καταπολέμηση της δράσης των διακινητών στα τουρκικά παράλια. Ωστόσο, εκφράζονται επιφυλάξεις για το κατά πόσο η Τουρκία αποτελεί ασφαλή χώρα για την επιστροφή προσφύγων, όσο και για το αν η Ελλάδα πληροί τις διαδικαστικές εγγυήσεις που απαιτεί μια αναγκαστική επιστροφή σε τρίτη χώρα. Παράλληλα, παρατηρείται απουσία πρόβλεψης από τν συμφωνία για άλλους προσφυγικούς πληθυσμούς πέραν των Σύρων («Για κάθε Σύρο που θα γίνεται εκ νέου δεκτός στην Τουρκία από τα ελληνικά νησιά, ένας άλλος Σύρος θα επανεγκαθίσταται από την Τουρκία στα κράτη μέλη της ΕΕ») [30]. Σε ένα γενικότερο πλαίσιο, η ευρωπαϊκή πολιτική αναφορικά με το προσφυγικό εδράζεται, κυρίως, στην διάσωση των μεταναστευτικών πληθυσμών και στην ασφάλεια των θαλάσσιων συνόρων μέσω της αντιμετώπισης των διακινητών.

Στην εξέλιξη και διαχείριση του προσφυγικού ζητήματος ουσιώδους σημασίας κρίνεται και ο ρόλος των ισχυρών κρατών, ως πρωταγωνιστών στον καθορισμό των διεθνών συνιστωσών. Η τάση αυτή αντικατοπτρίζεται -inter alia- στη δήλωση [31] του Γεν. Γραμματέα του ΝΑΤΟ, Stoltenberg, περί ουδετερότητάς του ως διαιτητή-επιτηρητή αναφορικά με την ευρω-τουρκική Συμφωνία.

Βέβαια, πέρα από τους διακηρυγμένους στόχους της Συμφωνίας της 18.03.2016, υπάρχουν και πιόνια στη διεθνή σκηνή που δρουν βάσει εθνικών συμφερόντων. Το προϋπάρχον κουρδικό ζήτημα, καθώς και η στάση των χωρών του Κόλπου, ειδικότερα δε της Σαουδικής Αραβίας, επηρεάζουν σημαντικά, αφενός την αύξηση των προσφυγικών ροών προς τη Δύση [32] αφετέρου την τάση επικράτησης της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής στην περιοχή του Αιγαίου. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Σαουδική Αραβία έχει αποκλείσει κάθε πιθανότητα φιλοξενίας Σύρων προσφύγων [33].

Ο συσχετισμός δυνάμεων επηρεάστηκε καταλυτικά από την διακοπή των ρωσοτουρκικών σχέσεων το Νοέμβριο του 2015 [34], που οδήγησε σε αναθέρμανση του ψυχροπολεμικού κλίματος και ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ Πούτιν και Άσαντ. Μάλιστα, το καθεστώς του τελευταίου βρίσκεται σε αδιάκοπη ρήξη με το νεοπαγές φαινόμενο του Ισλαμικού Κράτους (ISIS).

Όσον αφορά στο αντίπαλο δέος, την Αμερική, ενώ μέχρι το 2014 εμφανιζόταν κυρίαρχη υπερδύναμη στο συριακό μέτωπο, σήμερα, εφαρμόζει «πολιτική απάθειας» έναντι στην ισλαμική φονταμενταλιστική απειλή. Βέβαια, η πολιτική αυτή πρόκειται να αλλάξει άρδην σε περίπτωση που οι διακηρύξεις μίσους του Ρεπουμπλικάνου υποψηφίου Τράμπ απέναντι στον μουσουλμανικό κόσμο επαληθευθούν -στις προσεχείς αμερικανικές εκλογές- θέτοντας το διακύβευμα μεταξύ ελευθερίας και ασφάλειας.

ΤΕΛΙΚΑ ΥΠΑΡΧΕΙ «ΕΝΩΜΕΝΗ» ΕΥΡΩΠΗ;

Παρά τη δραματικά αυξανόμενη ένταση της προσφυγικής κρίσης τους τελευταίους μήνες, η Ευρωπαϊκή Ένωση επιδεικνύει ολοένα και μεγαλύτερη αδυναμία στον σχεδιασμό και την υλοποίηση μιας ενιαίας-συλλογικής πολιτικής [35] για την αντιμετώπισή της. Με την σειρά της, η αδυναμία αυτή θέτει σε κίνδυνο την ενότητα του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Η επιδίωξη για μια ευρωπαϊκή λύση στο προσφυγικό ζήτημα έχει δώσει την θέση της σε μονομερείς ενέργειες των κρατών-μελών με φαινόμενα όπως το κλείσιμο των εθνικών συνόρων και η επιβολή αυστηρών συνοριακών ελέγχων [36]. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η στάση των χωρών Βίζενγκραντ [37] (Τσεχική Δημοκρατία, Πολωνία, Σλοβακία, Ουγγαρία), οι οποίες αρνούμενες να δεχθούν πρόσφυγες, ακολουθούν την πολιτική των κλειστών συνόρων και επιδιώκουν την εφαρμογή ενός «ευρωπαϊκού σχεδίου Β» [38] για την προσφυγική κρίση. Το σχέδιο αυτό περιλαμβάνει οριστικό κλείσιμο των συνόρων σε ΠΓΔΜ [39] και Βουλγαρία, προκειμένου οι προσφυγικές ροές να μην μπορούν να αξιοποιήσουν την «βαλκανική οδό [40]» στην πορεία τους προς την Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη. Παράλληλα, Γερμανία, Αυστρία, Γαλλία, Σουηδία και Δανία έχουν επαναφέρει τους ελέγχους στα σύνορά τους [41][42], ενώ Κροατία και Σλοβενία έχουν αποφασίσει το κλείσιμό τους.

Τα πρόσφατα τρομοκρατικά χτυπήματα σε Παρίσι [43] και Βρυξέλλες [44] έφεραν στο προσκήνιο το ζήτημα της εθνικής ασφάλειας και της προάσπισης των εθνικών συμφερόντων των κρατών-μελών υποβαθμίζοντας κάθε προσπάθεια αναζήτησης ευρωπαϊκής λύσης. Όπως και στο παρελθόν [45], μια περίοδος γενικευμένης κρίσης (οικονομικής-πολιτικής-προσφυγικής), κατά την οποία οι λαοί στρέφονται στον εθνικισμό δεν θα μπορούσε να μη σημαδευτεί από την έκφραση και διάδοση ακροδεξιάς και μισαλλόδοξης ρητορικής. Ρατσιστικά, ξενοφοβικά και ισλαμοφοβικά κόμματα, πολλά εκ των οποίων εκπροσωπούνται στα εθνικά τους κοινοβούλια, σημειώνουν ραγδαία άνοδο σε όλη την Ευρώπη, ασκώντας πίεση στις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και ωθώντας τις σε ολοένα πιο συντηρητικές θέσεις [46]. Αντίστοιχα, σοβαρά περιστατικά ισλαμοφοβίας και ξενοφοβίας σημειώνονται και σε επίπεδο κοινωνίας των πολιτών. Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί ο εμπρησμός του κέντρου προσφύγων στην Δρέσδη από εξτρεμιστικές ομάδες της περιοχής [47].