Η Τουρκία μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας

Δεν υπάρχει καμία έλλειψη από θεωρίες συνωμοσίας γύρω από το τουρκικό πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου. Σύμφωνα με πολλούς Τούρκους παρατηρητές, μεταξύ των οποίων ο Ibrahim Karagul [1], ένας συντάκτης της Yeni Safak, μιας εξέχουσας εφημερίδας που ευνοεί το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ), [το πραξικόπημα] σχεδιάστηκε από τον Fethullah Gülen, έναν κρυψίνοα ισλαμικό κληρικό που είναι εξόριστος στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Είναι αλήθεια ότι ο Γκιουλέν ηγείται ενός ευρέος φάσματος σχολείων, οργανώσεων πολιτών και επιχειρήσεων που εδρεύουν σε όλο τον κόσμο. Σύμφωνα με τους υπερασπιστές του, το δίκτυό του είναι ένα προοδευτικό ισλαμιστικό κίνημα [2] δεσμευμένο στην καλυτέρευση των σχέσεων με την Δύση. Ωστόσο, ο Karagul προϋποθέτει ότι οι γκιουλενιστές περιλαμβάνουν στην πραγματικότητα μια «τρομοκρατική οργάνωση Fethullah Gulen», ή FETÖ στο επίσημο ιδίωμα, η οποία έχει ως στόχο να αναλάβει την τουρκική κυβέρνηση. Τα μέλη της FETÖ, υποστηρίζει, είναι ένα σκιώδες μείγμα αξιωματικών του στρατού, γραφειοκρατών, εκπαιδευτικών, δημοσιογράφων και ηγετών επιχειρήσεων που σπάνια αποκαλύπτουν πραγματικά το τι πιστεύουν, καθιστώντας τις δραστηριότητές τους δύσκολο να εντοπιστούν ή να προληφθούν.

Η αποτυχημένη προσπάθεια της FETÖ να ανατρέψει την κυβέρνηση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, σύμφωνα με τον Karagul, ήταν απλώς ένα στάδιο μιας μεγάλης επίθεσης εναντίον της τουρκικής κυβέρνησης που εξαπολύθηκε από τις Ηνωμένες Πολιτείες, μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το Ισραήλ, που συνεργάστηκαν για να καταστρέψουν τον Ερντογάν και να καταλάβουν, ή ίσως να κόψουν σε κομμάτια, την Δημοκρατία της Τουρκίας. Για τον σκοπό αυτό, ο Karagul κάλεσε τους αναγνώστες του -έχει περίπου 220.000 ακόλουθους στο Twitter και εμφανίζεται τακτικά στην τηλεόραση- να συσπειρωθούν γύρω από τον πρόεδρό τους, να μετατρέψουν την χώρα σε ένα «φρούριο αμείλικτης αντίστασης» και να προετοιμαστούν για έναν «νέο εθνικό αγώνα» κατά των ανατρεπτικών δυνάμεων.

Η απόπειρα πραξικοπήματος τον περασμένο μήνα εμφύσησε νέα ζωή σε σκοτεινές, συνωμοτικές απόψεις της τουρκικής πολιτικής. Αλλά τέτοιες απόψεις δεν είναι νέες. Επί δεκαετίες, μια σειρά από δημοσιογράφους, μελετητές και πολιτικά πρόσωπα διαφόρων αποχρώσεων, υποστήριξαν ότι υπήρχαν μυστικές παρατάξεις εντός της κυβέρνησης που επιδιώκουν να την ανατρέψουν. Υπάρχει σαφώς μια κομματική συζήτηση για το ποιος οδηγεί αυτές τις φατρίες και για την φύση των στόχων τους. Ωστόσο, τα έντονα συνωμοτικά υπόγεια ρεύματα έχουν ποδηγετήσει τις πολιτικές εξελίξεις της Τουρκίας ήδη πριν από την γέννηση της [τουρκικής] δημοκρατίας το 1922. Ενώ ορισμένες από αυτές τις δολοπλοκίες αποτελούν προϊόν φημολογιών ή λαϊκής φαντασίας, άλλες βασίζονται όντως στην πραγματικότητα, και μερικές από αυτές ο Ερντογάν τις έχει εκμεταλλευτεί.

Από την ανάληψη της εξουσίας το 2003, η κυβέρνηση Ερντογάν έχει ενστερνιστεί ολόψυχα την ιδέα ότι σε όλη την ιστορία της, η χώρα βασανίζεται από συγκαλύψεις και συνωμοσίες. Για πολλούς, η απόπειρα πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου επιβεβαιώνει τον ισχυρισμό του Erdoğan ότι σκοτεινές μυστικές δυνάμεις πάντα προσπαθούσαν να ελέγξουν ή να διαλύσουν την Τουρκική Δημοκρατία. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο πολλές από τις κατηγορίες που απευθύνονται κατά των οπαδών του Fethullah Gülen απηχούν στο κοινό -φαίνεται να έχουν νόημα δεδομένης της ιστορικής προέλευσης της Τουρκικής Δημοκρατίας. Στο γύρισμα του αιώνα, τα μέλη της Επιτροπής της Ένωσης και Προόδου, ενός μυστικιστικού πολιτικού κόμματος που επιδίωκε να επιβάλλει συνταγματικό κανόνα πάνω στην μοναρχική κυβέρνηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, διείσδυσαν σε πολλαπλά στρώματα της οθωμανικής κυβέρνησης (κυρίως στον στρατό) πριν από την ανάληψη της εξουσίας το 1908. Αυτοί οι Νεότουρκοι, όπως ήταν ευρέως γνωστοί, οργανώθηκαν ως επίσημο πολιτικό κόμμα που φαινομενικά ήταν δεσμευμένο υπέρ της δημοκρατικής διακυβέρνησης. Παρ’ όλα αυτά, ήταν γνωστό στους ελίτ πολιτικούς κύκλους ότι οι Νεότουρκοι τακτικά συνεδρίαζαν μυστικά και απευθύνονταν απευθείας σε μια κεντρική επιτροπή με επικεφαλής μια μικρή κλίκα αξιωματικών και γραφειοκρατών με επιρροή. Οι αποφάσεις που ψηφίζονταν από την επιτροπή κοινοποιούνταν κρυφά στους οπαδούς εντός και εκτός της κυβέρνησης. Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, οι αντίπαλοι των Νεότουρκων είχαν κατηγορήσει την ομάδα ότι λειτουργούσε ως κράτος εν κράτει.

Μετά το 1908, οι Νεότουρκοι άσκησαν την εξουσία αυταρχικά και εκφόβιζαν τους αντιπάλους τους εντός και εκτός της κυβέρνησης μέσω της βίας, συμπεριλαμβανομένων των δολοφονιών. Μέσα σε μια δεκαετία από την ανάληψη της εξουσίας, οι Νεότουρκοι είχαν σκοτώσει, εξορίσει ή αποσύρει δια της βίας χιλιάδες κατηγορούμενους ως αντιπάλους. Μετά την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, απομεινάρια της Επιτροπής της Ένωσης και Προόδου συγχωνεύτηκαν γύρω από τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, έναν πρώιμο υπέρμαχο της αιτίας των Νεότουρκων. Αφότου έγινε πρόεδρος της Τουρκίας, πτυχές του κινήματος διατήρησαν ένα μεγάλο μέρος της δύναμής του.

Ο κάτοικος ΗΠΑ κληρικός Fethullah Gulen, στο σπίτι του στο Saylorsburg, στην Πενσυλβάνια, στις 29 Ιουλίου 2016. CHARLES MOSTOLLER / REUTERS
---------------------------------------------