Οι νέοι δικτάτορες | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Οι νέοι δικτάτορες

Γιατί ο περσοναλισμός κυριαρχεί

Ισχυροί άνδρες υπάρχουν φαινομενικά παντού. Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν είναι πανταχού παρών˙ τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έχουν εμμονή με τα πάντα, από τις τελευταίες πράξεις του στην Συρία και την Ουκρανία μέχρι τους ξαφνικούς και επαναλαμβανόμενους ανασχηματισμούς του εσωτερικού κύκλου του στο Κρεμλίνο. Εν τω μεταξύ, η πολιτική εκκαθάριση από τον πρόεδρο της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, μετά από ένα αποτυχημένο στρατιωτικό πραξικόπημα [3] έχει κερδίσει συνεχή προσοχή. Και ακόμη και στην Κίνα, ένα σύστημα που έχει από καιρό τονίσει την συλλογική ηγεσία, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έχουν βαφτίσει τον πρόεδρο Xi Jinping ως «πρόεδρο των πάντων» [4], αντανακλώντας την συσσώρευση από αυτόν περισσότερης ισχύος από όση διέθετε οποιοσδήποτε Κινέζος ηγέτης μετά τον Μάο Τσε Τουνγκ.

Είναι εύκολο να παρασυρθεί κανείς από τις πολύχρωμες λεπτομέρειες της κάθε περίπτωσης. Αλλά κάνοντας ένα βήμα πίσω, είναι σαφές ότι αυτά τα παραδείγματα σκιαγραφούν μια πολύ πιο ανησυχητική εικόνα –τα ιδιαίτερα προσωποπαγή καθεστώτα που έρχονται στο προσκήνιο των πολιτικών συστημάτων σε όλη την υδρόγειο. Πέρα από τα πιο γνωστά παραδείγματα, οι ηγέτες παντού από το Μπαγκλαντές μέχρι τον Ισημερινό, την Ουγγαρία και την Πολωνία [5] φαίνεται να δείχνουν μια αυξανόμενη τάση προς την συγκέντρωση της πολιτικής εξουσίας στην κορυφή. Αλλά μήπως υπάρχουν περισσότερα σε αυτή την ιστορία εκτός από μια σκέτη αντίληψη;

Αποδεικνύεται ότι υπάρχουν. Τα στοιχεία δείχνουν ότι ο περσοναλισμός βρίσκεται σε άνοδο σε όλο τον κόσμο. Και παρ’όλο που η τάση είναι ευρέως διαδεδομένη, είναι πιο έντονη σε αυταρχικά περιβάλλοντα. Τα στοιχεία δείχνουν [6] ότι οι προσωποπαγείς (περσοναλιστικές) δικτατορίες -ή εκείνα τα καθεστώτα όπου η εξουσία συγκεντρώνεται ιδιαίτερα στα χέρια ενός μεμονωμένου ατόμου- έχουν αυξηθεί σημαντικά από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Το 1988, τα προσωποπαγή καθεστώτα αποτελούσαν το 23% όλων των δικτατοριών. Σήμερα, το 40% όλων των απολυταρχιών κυβερνιούνται από ισχυρούς άνδρες.

05102016-1.jpg

Άνθρωποι βλέπουν ένα κτίριο που καλύπτεται από εκατοντάδες αφίσες του Κινέζου προέδρου Xi Jinping στην Σαγκάη, στις 26 Μαρτίου του 2016. ALY SONG / REUTERS
----------------------------------------

Είναι εύκολο να υποθέσουμε ότι όλες οι δικτατορίες ταιριάζουν στο μοντέλο των ισχυρών ανδρών. Ζωηρά ανέκδοτα από διαβόητους και εκκεντρικούς ηγέτες, από τον Λίβυο Μουαμάρ αλ-Καντάφι μάχρι τον Ζαϊρινό Ζοζέφ Μομπούτου, ενισχύουν αυτή την αντίληψη. Αλλά η πραγματικότητα είναι πιο σύνθετη. Από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι περισσότερες δικτατορίες δεν έχουν κυβερνηθεί από ισχυρούς άνδρες, αλλά από ισχυρά πολιτικά κόμματα, όπως το Κόμμα της Θεσμικής Επανάστασης (PRI) στο Μεξικό, ή στρατιωτικές χούντες, όπως σε μεγάλο μέρος της Λατινικής Αμερικής την δεκαετία του 1970 και του 1980. Από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, ωστόσο, η αυταρχική πολιτική έχει εξελιχθεί, και οι προσωποπαγείς δικτατορίες έχουν γίνει σταδιακά η κυρίαρχη μορφή του αυταρχισμού.

Αυτό αποτελεί αιτία ανησυχίας, επειδή η αύξηση του προσωποκεντρισμού δημιουργεί μια σειρά προκλήσεων στα εξωτερικά συμφέροντα των ΗΠΑ. Ένα στιβαρό σώμα της ερευνητικής πολιτικής επιστήμης δείχνει ότι προσωποπαγείς δικτατορίες έχουν την τάση να παράγουν χειρότερα αποτελέσματα από κάθε άλλο είδους πολιτικού καθεστώτος: Τείνουν να παράγουν την πιο επικίνδυνη και επιθετική εξωτερική πολιτική˙ είναι πιο πιθανό να επενδύσουν σε πυρηνικά όπλα [7]˙ πιο πιθανό να διεξάγουν πολέμους εναντίον δημοκρατιών [8]˙ και πιο πιθανό να αρχίσουν διακρατικές συγκρούσεις [9]. Όπως υπονοεί ο τυχοδιωκτισμός του Ιρακινού Σαντάμ Χουσεΐν, του Idi Amin της Ουγκάντα, και του Βορειοκορεάτη Κιμ Γιονγκ-ουν, η έλλειψη λογοδοσίας μεταφράζεται συχνά σε μια ικανότητα να αναλαμβάνουν κινδύνους που άλλα δικτατορικά συστήματα απλά δεν μπορούν να αντέξουν.

Η Ρωσία υπογραμμίζει την σχέση μεταξύ της ανόδου του περσοναλισμού και της επιθετικότητας. Αν και οι ενέργειες του Πούτιν στην Κριμαία και την Συρία έχουν σχεδιαστεί για να προωθήσουν μια σειρά σημαντικών ρωσικών στόχων, είναι επίσης πιθανό ότι η έλλειψη εγχώριων περιορισμών για τον Πούτιν αύξησε το επίπεδο του ρίσκου που ήταν πρόθυμος να δεχτεί για την επιδίωξη των στόχων αυτών. Ο μεγάλος έλεγχο του Πούτιν στα μέσα ενημέρωσης εξασφαλίζει ότι το κοινό λαμβάνει μόνο την επίσημη αφήγηση των διεθνών γεγονότων. Η περιορισμένη πρόσβαση σε εξωτερικές πληροφορίες καθιστά δύσκολο για τους Ρώσους να έχουν πρόσβαση σε αμερόληπτες περιγραφές του τι συμβαίνει στον υπόλοιπο κόσμο και να κρίνουν την επιτυχία του Πούτιν στην αρένα της εξωτερικής πολιτικής. Η εξάλειψη των ανταγωνιστικών φωνών στο εσωτερικό του καθεστώτος από τον Πούτιν, του εξασφαλίζει, επίσης, ότι ο ίδιος αντιμετωπίζει ελάχιστη υποχρέωση λογοδοσίας για τις ενέργειες της εξωτερικής πολιτικής του.

Η πολιτική στην Κίνα δείχνει πολλές από αυτές τις ίδιες τάσεις. Η όλο και πιο επιθετική στάση του Xi στην Θάλασσα της Νότιας Κίνας έχει συμβεί παράλληλα με την αυξανόμενη εξατομίκευση του πολιτικού συστήματος. Αν εδραιώσει περαιτέρω έλεγχο και περιορίσει την υποχρέωση λογοδοσίας -ιδιαίτερα επί του στρατού και των φορέων της εξωτερικής πολιτικής- η έρευνα δείχνει ότι ο ίδιος, επίσης, θα μπορούσε να αισθανθεί ελεύθερος να κλιμακώσει περαιτέρω την επιθετική ρητορική και τις δράσεις του στην Θάλασσα της Νότιας Κίνας.

Οι προσωποπαγείς δικτατορίες δεν ακολουθούν μόνο επιθετική εξωτερική πολιτική -είναι επίσης συχνά δύσκολοι και απρόβλεπτοι εταίροι. Η έρευνα υπογραμμίζει ότι, χάρη στους λίγους περιορισμούς σχετικά με την λήψη αποφάσεων, οι προσωποπαγείς ηγέτες έχουν γενικά την ισχύ να αλλάξουν την άποψή τους εξαιτίας μιας ιδιοτροπίας, παράγοντας άστατες και αλλοπρόσαλλες πολιτικές [10]. Επιπλέον, οι προσωποπαγείς ηγέτες-σκεφτείτε τον Πούτιν, τον πρόεδρο της Βολιβίας Έβο Μοράλες, και τον πρόεδρο της Βενεζουέλας Nicolás Maduro- είναι μεταξύ εκείνων των αυταρχικών που είναι πιο καχύποπτοι για τις προθέσεις των ΗΠΑ και που βλέπουν την δημιουργία ενός εξωτερικού εχθρού ως ένα αποτελεσματικό μέσο για την ενίσχυση της δημόσιας υποστήριξης [προς αυτούς]. Η αντι-αμερικανική ρητορική, ως εκ τούτου, είναι πιο έντονη σε προσωποπαγή περιβάλλοντα.

05102016-2.jpg

Ο Λίβυος ηγέτης Μουαμάρ Καντάφι χαιρετά από ένα αυτοκίνητο στο συγκρότημα Bab Al Azizia στην Τρίπολη, μετά από συνάντηση με αντιπροσωπεία πέντε Αφρικανών ηγετών που επεδίωκαν να μεσολαβήσουν στην διαμάχη της Λιβύης, στις 10 Απριλίου 2011. LOUAFI LARBI / REUTERS
------------------------------------

Τέλος, τα προσωποπαγή καθεστώτα είναι τα πιο διεφθαρμένα και τα λιγότερο πιθανό να εκδημοκρατιστούν [11]. Οι δικτατορίες ισχυρών ανδρών, περισσότερο από κάθε άλλο είδος κυβέρνησης, εξαρτώνται από την κατανομή οικονομικών κινήτρων για να διατηρήσουν την εξουσία. Ως εκ τούτου, αυτοί οι ηγέτες είναι οι πιο πιθανοί να σπαταλούν την εξωτερική βοήθεια [12] που λαμβάνουν. Ο Ferdinand Marcos των Φιλιππίνων και ο Μομπούτου, για παράδειγμα, έκλεψαν κατ’ εκτίμηση 5 δισεκατομμύρια δολάρια ο καθ’ ένας όσο βρίσκονταν στην εξουσία. Η τάση τους να διαλύσουν τους θεσμούς και δευτερευόντως τα ανταγωνιστικά άτομα υπό τον φόβο απειλών για την εξουσία τους, δεν προμηνύει επίσης τίποτα καλό για την δημοκρατία. Αντί της μετάβασης προς την δημοκρατία [13], η κατάρρευση των προσωποπαγών καθεστώτων τείνει να δίνει χώρο σε νέες δικτατορίες (όπως στην Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό μετά τον Μομπούτου) ή σε αποτυχημένα κράτη (όπως στην Σομαλία μετά τον Σιάντ Μπαρέ).

Η αυξανόμενη παγκόσμια αναταραχή και ανασφάλεια –όπως δείχνουν οι πολιτικές προβλέψεις, ο κόσμος είναι πιθανό να γίνει όλο και πιο ταραχώδης μέσα στα επόμενα 10 έως 20 χρόνια, δεδομένων των αυξημένων επιπέδων βίας, της οικονομικής ανισότητας και της πόλωσης- καταδεικνύουν ότι η τάση προς τον περσοναλισμό είναι πιθανό να συνεχιστεί. Η αστάθεια θα μπορούσε να προκαλέσει μια γενικευμένη αντίδραση ενάντια στις βασικές δημοκρατικές αξίες της ελευθερίας της έκφρασης και της ατομικής χειραφέτησης αν ένα μεγαλύτερο μερίδιο πολιτών σε όλο τον κόσμο φθάνει να βλέπει τους ισχυρούς ηγέτες ως μια καλύτερη επιλογή από την αστάθεια και το χάος. Στην πραγματικότητα, η έρευνα δείχνει [14] ότι καθώς οι ατομικοί φόβοι για τις κοινωνικές αλλαγές και τις εξωτερικές απειλές αυξάνονται, το ίδιο κάνει και η προτίμηση για ισχυρούς, αποφασιστικούς ηγέτες που είναι πρόθυμοι να χρησιμοποιήσουν βία για να διατηρήσουν την τάξη.

Η προσωποπαγής διακυβέρνηση δεν είναι ένα νέο φαινόμενο. Αν μη τι άλλο, ήταν ο κανόνας για ένα μεγάλο μέρος της ιστορίας, που κυμαίνεται από τους φαραώ της Αιγύπτου μέχρι τους μονάρχες της Ευρώπης. Αν και ο προηγούμενος αιώνας είχε δει την εξάπλωση πιο συλλογικών μορφών δικτατορίας, ο περσοναλισμός έχει επιστρέψει με μια εκδίκηση μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Αυτό σημαίνει κίνδυνο για τις ΗΠΑ και τους Δυτικούς πολιτικούς. Δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις για τα προβλήματα του περσοναλισμού. Αλλά η καλύτερη κατανόηση αυτής της εντεινόμενης τάσης και των επιπτώσεών της για την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ φαίνεται τόσο ουσιαστική όσο και καθυστερημένη.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/2016-09-26/new-dictators

Σύνδεσμοι:
[1] http://polisci.la.psu.edu/
[2] http://www.la.psu.edu/faculty-staff/faculty/professorships/early-career-...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2016-07-17/why-coups-fail
[4] http://www.economist.com/news/china/21695923-his-exercise-power-home-xi-...
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/poland/2016-08-25/polands-consti...
[6] http://journals.cambridge.org/action/displayAbstract?fromPage=online&aid...
[7] http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/ajps.12080/full
[8] https://www.jstor.org/stable/3117807?seq=1#page_scan_tab_contents
[9] http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1748516
[10] https://www.rienner.com/title/The_Politics_of_Dictatorship_Institutions_...
[11] http://www.uvm.edu/~cbeer/geddes/ab.pdf
[12] http://cps.sagepub.com/content/early/2010/02/24/0010414009358674.abstract
[13] http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/13510347.2015.1131977
[14] http://www.vox.com/2016/3/1/11127424/trump-authoritarianism

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition