Η κενή συμφωνία του ΟΠΕΚ | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η κενή συμφωνία του ΟΠΕΚ

Γιατί η μείωση της παραγωγής δεν θα αλλάξει και πολλά

Στις 28 Σεπτεμβρίου, ο Οργανισμός Πετρελαιο-Εξαγωγικών Κρατών (ΟΠΕΚ) [1] κατέληξε σε συμφωνία για την συλλογική μείωση της παραγωγής πετρελαίου μέχρι τα 740.000 βαρέλια την ημέρα, σε μια προσπάθεια να ενισχύσει τις υποτονικές τιμές. Παρά το γεγονός ότι η ανακοίνωση είναι η πρώτη του είδους της μέσα σε σχεδόν μια δεκαετία και αρχικά συνοδεύτηκε από αύξηση των τιμών κατά 5%, η συμφωνία είναι, στην πραγματικότητα, ως επί το πλείστον χωρίς νόημα. Και τούτο είναι μια χαρά.

Ο θόρυβος γύρω από την συμφωνία - μερικοί αναλυτές της αγοράς λένε ότι «αλλάζει εντελώς ό,τι κάνει ο ΟΠΕΚ» [2]- είναι τουλάχιστον πρόωρος. Τα 14 κράτη μέλη [3] του ΟΠΕΚ ουσιαστικά «συμφώνησαν για να συμφωνήσουν», αφήνοντας τις λεπτομέρειες μιας πραγματικής συμφωνίας για τις 30 Νοεμβρίου, όταν θα ληφθούν οι σκληρές αποφάσεις για το πόσο είναι η κάθε χώρα διατεθειμένη να μειώσει την παραγωγή της. Τα μέλη του ΟΠΕΚ κατέληξαν επίσης στο συμπέρασμα ότι τουλάχιστον τρεις χώρες -Νιγηρία, Ιράν και Λιβύη- θα πρέπει να είναι σε θέση να διατηρήσουν ή, ενδεχομένως, ακόμη και να αυξήσουν τα επίπεδα παραγωγής τους καθώς ανακάμπτουν από κυρώσεις ή από εγχώρια πολιτική αναταραχή. Αυτό σημαίνει ότι τα άλλα μέλη του ΟΠΕΚ θα πρέπει να κάνουν μεγαλύτερες περικοπές.

Η επίτευξη συναίνεσης μεταξύ των πολλών μελών του ΟΠΕΚ δεν θα είναι εύκολη. Η Λιβύη μόλις που διαθέτει μια κεντρική κυβέρνηση. Το Ιράν και η Σαουδική Αραβία είναι γεωπολιτικοί αντίπαλοι. Και ακόμη και οι σχετικά μονοιασμένες μοναρχίες του Περσικού Κόλπου διαφωνούν σχετικά με τις συγκρούσεις στην Υεμένη, την Συρία και αλλού. Αυτές οι διαφορές στα γεωπολιτικά συμφέροντα διαβρώνουν την εμπιστοσύνη και καθιστούν δυσκολότερη την επιβολή κανόνων συλλογικής δράσης που είναι αμοιβαία επωφελείς.

Υποθέτοντας ότι ο ΟΠΕΚ όντως θα καταλήξει σε συμφωνία τον Νοέμβριο, δεν είναι πιθανό ότι οι χώρες μέλη του θα την εφαρμόσουν. Σε μια λεπτομερή ανάλυση της συμπεριφοράς του ΟΠΕΚ [4] από το 1982, βρήκα ότι ο ΟΠΕΚ έχει παραβεί τον δικό του συνολικό στόχο παραγωγής σε ένα επιβλητικό 96% του χρόνου -και κάθε μέλος είναι ένοχο για την συμμετοχή του. Ακόμη χειρότερα, οι αλλαγές στους στόχους παραγωγής δεν είχαν σχεδόν καμία επίπτωση στην ίδια την παραγωγή. Ίσως το 2016 θα είναι διαφορετικό, αλλά δεν μπορεί να αγνοηθεί αυτό το μοτίβο.

Το κύριο πρόβλημα του ΟΠΕΚ είναι ότι δεν έχει κανέναν πραγματικό τρόπο επιβολής των συμφωνιών του. Μέλη όπως η Αλγερία, το Ιράκ και η Βενεζουέλα συνήθως θέλουν ο οργανισμός να κάνει ό, τι κάνουν τα καρτέλ: Να περιορίσει τις προμήθειες πετρελαίου και να αυξήσει τις διεθνείς τιμές. Αλλά ακόμα κι αν καταλάβουν ότι η αυτοσυγκράτηση θα ωφελήσει τον οργανισμό ως σύνολο, συνήθως δεν είναι πρόθυμοι να θυσιάσουν την δική τους παραγωγή. Κάθε μια από αυτές τις χώρες εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα έσοδα από το πετρέλαιο για να εξισορροπήσει τον δημοσιονομικό της προϋπολογισμό. Και όλες τους ήδη αντιμετωπίζουν σημαντική εγχώρια αναταραχή, καθιστώντας δύσκολες τις δημοσιονομικές περικοπές.

Η υποχώρηση του Ισλαμικού Κράτους (επίσης γνωστού ως ISIS) το 2016 κατέστησε το έργο του ΟΠΕΚ δυσκολότερο. Το ISIS έκανε ακουσίως την χάρη στους παραγωγούς πετρελαίου σε όλο τον κόσμο. Όπου επιχειρεί -στο Ιράκ, στην Λιβύη ή στην Συρία- η πετρελαϊκή βιομηχανία άρχισε να παρακμάζει. Αυτό έγινε εν μέρει επειδή το ίδιο το ISIS ήταν απαίσιο στο να λειτουργεί πετρελαιοπηγές, αλλά και γιατί οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλοι στοχεύουν τις ενεργειακές δραστηριότητές του κατά την διάρκεια των εκστρατειών βομβαρδισμού. Με το να περιορίσει τις προμήθειες πετρελαίου, το ISIS πίεζε ανοδικά τις παγκόσμιες τιμές. Καθώς υποχωρεί μέσα στο 2016, ορισμένες περιοχές αρχίζουν να ανακάμπτουν, γεγονός που καθιστά πιο δύσκολο για τον ΟΠΕΚ να περιορίσει την συνολική παραγωγή.

Τα προβλήματα με την πρόσφατη συμφωνία δεν σταματούν εκεί. Ακόμα κι αν μια πραγματική διαπραγμάτευση έχει επιτευχθεί και ο ΟΠΕΚ όντως αρχίσει να μειώνει την παραγωγή μετά τον Νοέμβριο, αυτή η συμφωνία δεν μπορεί να κάνει πολλά στις παγκόσμιες αγορές πετρελαίου. Ο στόχος του ΟΠΕΚ είναι να μειωθεί η παραγωγή από 240.000 έως 740.000 βαρέλια την ημέρα. Το υψηλό άκρο αυτού του στόχου εξακολουθεί να είναι λιγότερο από το 1% της παγκόσμιας κατανάλωσης πετρελαίου. Είναι απίθανο ότι μια τέτοια μείωση θα πιέσει ανοδικά τις παγκόσμιες τιμές του πετρελαίου κατά οποιοδήποτε σημαντικό ποσό και, στον βαθμό που θα το κάνει, άλλοι παραγωγοί πετρελαίου είναι πιθανόν να αυξήσουν την παραγωγή τους και να αναιρέσουν το οποιαδήποτε αρχικό κύμα αύξησης των τιμών.

Παρ’όλα αυτά, οι τιμές του πετρελαίου ανέβηκαν περίπου 5% κατά την ημέρα της ανακοίνωσης, κάτι που μπορεί να οδήγησε ορισμένους διαπραγματευτές της αγοράς να αλλάξουν τις προσδοκίες τους για τα μελλοντικά σχέδια παραγωγής του OPEC -ή, πιο συγκεκριμένα, της Σαουδικής Αραβίας. Αλλά είναι εξίσου πιθανό ότι η μετατόπιση των τιμών απλά οδηγήθηκε από μια ψυχολογική ανατιμητική επίδραση. Ιστορικά, όταν ο ΟΠΕΚ κάνει μια ανακοίνωση, οι τιμές του πετρελαίου σχεδόν πάντα ανεβαίνουν σε σύντομο χρονικό διάστημα και έχουν την τάση να διολισθαίνουν αργότερα, όταν ο ΟΠΕΚ είναι ήσυχος. Αυτό που γνωρίζουμε με βεβαιότητα είναι ότι ο ΟΠΕΚ δεν τείνει να αλλάξει τα θεμελιώδη της αγοράς –την παραγωγή.

Για να γίνει κατανοητή πραγματικά η ουσιαστική δυναμική της αγοράς, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι η πραγματική διαχωριστική γραμμή στην παγκόσμια αγορά πετρελαίου είναι μεταξύ παραγωγών υψηλού και χαμηλού κόστους, όχι μεταξύ του ΟΠΕΚ και των παραγωγών εκτός ΟΠΕΚ. Οι παραγωγοί υψηλού κόστους δεν έχουν κανένα κίνητρο να επενδύσουν με τις σημερινές τιμές, οπότε μόνο οι παραγωγοί χαμηλού κόστους όπως η Σαουδική Αραβία, έχουν πραγματικές στρατηγικές επιλογές για το αν θα αυξήσουν ή θα μειώσουν την παραγωγή τους. Είναι ενδιαφέρον ότι η θέση των Ηνωμένων Πολιτειών έχει αλλάξει δραματικά τα τελευταία χρόνια, με το οριακό κόστος παραγωγής να σημειώνει σημαντική πτώση. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν έχουν υποφέρει πολύ από την πτώση των τιμών του πετρελαίου. Παρά το γεγονός ότι οι μακροπρόθεσμες συνέπειες των χαμηλών τιμών εξακολουθούν να λειτουργούν στην σφιχτή πετρελαϊκή βιομηχανία των ΗΠΑ, φαίνεται ότι το μεγαλύτερο μέρος της μπορεί να παραμείνει στην δουλειά στα 50 δολάρια ανά βαρέλι. Σύμφωνα με την Energy Information Administration, η παραγωγή πετρελαίου των ΗΠΑ μειώθηκε από μια κορύφωση των 9,6 εκατομμυρίων βαρελιών την ημέρα τον Ιούνιο του 2015 στα σημερινά 8,5 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα. Οι χαμηλές τιμές του πετρελαίου είναι επώδυνες, αλλά δεν είναι προς θάνατον.

05102016-3.jpg

Ο υπουργός Πετρελαίου της Σαουδικής Αραβίας Ali al-Naimi, στις 4 Δεκεμβρίου του 2015. HEINZ-PETER BADER / REUTERS
---------------------------------

Ο Scott Sheffield, Διευθύνων Σύμβουλος της Pioneer Natural Resources, μιας μεγάλης εταιρείας σχιστολιθικού πετρελαίου στις Ηνωμένες Πολιτείες, λέει να μην αναμένουμε νέα έργα εξερεύνησης πετρελαίου [5] όσο το πετρέλαιο παραμένει περίπου στα 50 έως 55 δολάρια το βαρέλι. Μόνο αν το πετρέλαιο ανέβει πάνω από τα 60 δολάρια το βαρέλι η βιομηχανία των ΗΠΑ θα απογειωθεί και πάλι εντυπωσιακά. Και αυτό είναι ακριβώς το αποτέλεσμα που ο ΟΠΕΚ, και ιδιαίτερα η Σαουδική Αραβία, θέλει να αποφύγει, οπότε είναι αμφίβολο ότι ο Οργανισμός θα κάνει μια συμφωνία που θα μπορούσε να επισπεύσει ένα τέτοιο σενάριο.

Όλα αυτά, βασικά είναι καλά νέα για τους Αμερικανούς και τους Ευρωπαίους καταναλωτές, οι οποίοι επωφελούνται από τις χαμηλότερες τιμές του πετρελαίου. Και οι χαμηλές τιμές του πετρελαίου είναι κάτι καλό για την βιομηχανία και το εμπόριο στο πλαίσιο του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, επίσης. Οι χαμηλές τιμές του πετρελαίου τονώνουν την οικονομία στο σύνολό της. Πολλοί οικονομολόγοι χρησιμοποιούν έναν γενικό κανόνα [6] που λέει ότι κάθε πτώση της τιμής του πετρελαίου κατά 10 δολάρια αυξάνει την ανάπτυξη του ΑΕΠ των ΗΠΑ κατά περίπου 0,2 ποσοστιαίες μονάδες. Η πτώση των τιμών του πετρελαίου από το 2014 θα μπορούσε τελικά να εμφανίζεται στα καλά οικονομικά δεδομένα που βλέπουμε το 2016, όπως είναι η αύξηση του μέσου εισοδήματος των νοικοκυριών.

Όσο για τους παραγωγούς πετρελαίου στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη, ακόμη και αν μια συμφωνία του ΟΠΕΚ τον Νοέμβριο αποτύχει συνολικά ή αποτύχει να δημιουργήσει κάτι σημαντικό, δεν είναι όλα χαμένα. Βασικά μέλη του ΟΠΕΚ θα μπορούσαν να μειώσουν την πετρελαϊκή παραγωγή τους ούτως ή άλλως, δεδομένου ότι οι χαμηλότερες τιμές αποφέρουν χαμηλότερα κέρδη.

Δεδομένου ότι οι τιμές του πετρελαίου άρχισαν να πέφτουν το 2014, ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες έκαναν περικοπές, οι παραγωγοί του ΟΠΕΚ αύξαναν την παραγωγή πετρελαίου. Αυτό είναι ακριβώς το αντίθετο από εκείνο που θα περίμενε κανείς να κάνει ένα καρτέλ: Ένα καρτέλ υποτίθεται ότι συγκρατεί την παραγωγή πετρελαίου όταν οι τιμές του πετρελαίου πέφτουν, με την ελπίδα να πιέσει τις τιμές να ανακάμψουν. Ο ΟΠΕΚ συνέχισε την άντληση πετρελαίου, επειδή τα περισσότερα μέλη του, κυρίως η Σαουδική Αραβία, δεν θέλουν να χάσουν μερίδιο αγοράς. Και ορισμένα μέλη, μεταξύ των οποίων το Ιράν, το Ιράκ και η Λιβύη, αυξάνουν την παραγωγή τους στον απόηχο των εγχώριων κρίσεών τους. Με αυτό το πλεόνασμα πετρελαίου στην αγορά, μπορούμε τελικά να περιμένουμε μια μετριοπαθή μείωση της παραγωγής του ΟΠΕΚ, ακόμη και για τους παραγωγούς του ΟΠΕΚ. Στο κάτω-κάτω, μια παρόμοια δυναμική οδήγησε τον ΟΠΕΚ και τα κράτη εκτός του ΟΠΕΚ να μειώσουν την παραγωγή τους το 1998, όταν οι τιμές του πετρελαίου υποχώρησαν κάτω από τα 10 δολάρια το βαρέλι.

Το βαθύτερο ερώτημα εδώ είναι ότι αν μια συμφωνία του ΟΠΕΚ είναι πιο πιθανό να μην έχει νόημα, τότε γιατί η Σαουδική Αραβία επιδιώκει μια συμφωνία; Μια πιθανότητα είναι ότι σχεδιάζει να προβεί σε μονομερή μείωση της παραγωγής, ανεξάρτητα από το αν υπάρχει συμφωνία το Νοέμβριο, και προσπαθεί να κερδίσει κάποια μόχλευση από αυτό, ενθαρρύνοντας άλλους να κάνουν περικοπές επίσης. Μια δεύτερη πιθανότητα είναι ότι βοηθά να κρατιέται ο ΟΠΕΚ στις ειδήσεις, κάτι που προσθέτει στο διεθνές κύρος και την θέση των μελών του ΟΠΕΚ [4]. Οι χαμηλές τιμές του πετρελαίου τα τελευταία δύο χρόνια είχαν πραγματικές γεωπολιτικές συνέπειες [7], και ο ΟΠΕΚ θα ήθελε να εκλαμβάνεται ως μια πραγματική δύναμη και πάλι. Η αλήθεια είναι, όμως, ότι η αγορά θα φαίνεται λίγο-πολύ η ίδια, ακόμη και αν ο ΟΠΕΚ έπαυε να υπάρχει αύριο.

Συνολικά, οι αγορές όπως και οι πολιτικοί θα ήταν σοφό να αγνοήσουν ευγενικά τους ελιγμούς του ΟΠΕΚ και να καλωσορίσουν την συνέχιση των συγκρατημένων τιμών πετρελαίου.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/persian-gulf/2016-10-04/opecs-em...

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.opec.org/
[2] http://oilprice.com/Energy/Oil-Prices/Will-The-OPEC-Deal-Lead-To-A-New-S...
[3] http://www.opec.org/opec_web/en/about_us/25.htm
[4] http://journals.cambridge.org/action/displayAbstract?aid=9306361&fileId=...
[5] https://www.washingtonpost.com/business/economy/is-the-oil-world-big-eno...
[6] http://blogs.wsj.com/economics/2014/06/18/four-ways-to-gauge-how-oil-pri...
[7] https://politicalviolenceataglance.org/2016/05/03/symposium-oil-and-inte...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition