Προβλήματα στον νότο

Καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες ετοιμάζονται να γίνουν εσωστρεφείς μετά την εκλογή του Donald Trump στην προεδρία, ο πρόεδρος της Κίνας, Xi Jinping, ήταν απασχολημένος με το να προσεγγίζει τον κόσμο σε μια προσπάθεια να καλύψει το κενό που αφήνει η Ουάσιγκτον στην παγκόσμια ηγεσία.

Έτσι, η Κίνα έχει κάνει την κίνησή της στην Λατινική Αμερική που κάποτε θεωρείτο η «πίσω αυλή των ΗΠΑ». Στις 17 Νοεμβρίου, ο Xi ξεκίνησε περιοδεία μιας εβδομάδας στην Νότια Αμερική, προκειμένου να παρακολουθήσει την σύνοδο κορυφής Οικονομικής Συνεργασίας Ασίας-Ειρηνικού του 2016 στην Λίμα, όπου εξήγησε την αναγκαιότητα της Ζώνης Ελεύθερων Συναλλαγών Ασίας-Ειρηνικού, μια υποστηριζόμενη από το Πεκίνο εμπορική συμφωνία που περιλαμβάνει 21 χώρες-μέλη του APEC. Κατά την διάρκεια του ταξιδιού, το οποίο θα τον πάει επίσης στην Χιλή και τον Ισημερινό, ο Σι θα προσπαθήσει επίσης να διευρύνει την αυξανόμενη οικονομική και πολιτική επιρροή της Κίνας στην Λατινική Αμερική.

Τα τελευταία χρόνια, η Κίνα έχει προωθήσει δανειακές συμφωνίες δεκάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων για υποδομές, και ο Σι έχει υποσχεθεί να διπλασιάσει το κινεζικό εμπόριο με την περιοχή στα 500 δισεκατομμύρια δολάρια μέχρι το τέλος της δεκαετίας. Αλλά για ορισμένες χώρες της Λατινικής Αμερικής, το περισσότερο εμπόριο με την Κίνα δεν είναι απαραίτητα ένα καλό πράγμα. Πολλοί είναι επιφυλακτικοί στην διεύρυνση της ανισορροπίας στις εμπορικές συναλλαγές τους με την Κίνα και ανησυχούν ότι οι προστατευτικές κινεζικές εμπορικές πολιτικές έχουν υπονομεύσει την ανταγωνιστικότητα των οικονομιών τους στην παγκόσμια αγορά.

Κατά την διάρκεια της επίσκεψής του, ο Xi χωρίς αμφιβολία θα είναι πρόθυμος να αναδείξει τον ρόλο της Κίνας στην προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης [2] στην Λατινική Αμερική και στην προάσπιση της συνεργασίας Νότου-Νότου. Πράγματι, η Κίνα έχει κάνει πολλά για την αναζωογόνηση των στάσιμων οικονομιών της περιοχής κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Από τα σιδηρομεταλλεύματα της Βραζιλίας μέχρι το πετρέλαιο της Βενεζουέλας, η πείνα της Κίνας για φυσικούς πόρους οδήγησε προς τα πάνω τις παγκόσμιες τιμές των βασικών προϊόντων από το 2003 ως το 2013, τροφοδοτώντας μια άνθιση των φυσικών πόρων που οδήγησε σε μια από τις περιόδους ταχύτερης ανάπτυξης της Λατινικής Αμερικής [3] εδώ και δεκαετίες. Μέχρι το 2014, το εμπόριο της περιοχής με την Κίνα ήταν 22 φορές μεγαλύτερο από όσο ήταν το 2000 [4], επισκιάζοντας την ανάπτυξη του εμπορίου της με οποιαδήποτε άλλη χώρα.

Στην συνέχεια, στα μέσα του 2014, τα κύματα νέας παραγωγής πετρελαίου από σχιστολιθικά κοιτάσματα των ΗΠΑ και η επιβράδυνση της οικονομίας της Κίνας έστειλαν τις αγορές εμπορευμάτων στην συντριβή, και την καθοδηγούμενη από τους φυσικούς πόρους άνθιση των οικονομιών της Λατινικής Αμερικής στην κατάρρευση μαζί τους. Καθώς η τιμή του πετρελαίου, των ορυκτών και της σόγιας έπεσε κατακόρυφα στις διεθνείς αγορές, η Βραζιλία –η μεγαλύτερη οικονομία της Λατινικής Αμερικής και πρωταρχικός εμπορικός εταίρος της Κίνας- έπεσε σε ύφεση [5], όπου έχει παραμείνει από τις αρχές του 2015. Το πετροκράτος της Βενεζουέλας τα πήγε ακόμα χειρότερα. Παρά το γεγονός ότι έλαβε κάπου 60 δισεκατομμύρια δολάρια σε κινεζικά δάνεια με αντίκρισμα πετρέλαιο [6] κατά την διάρκεια της προηγούμενης δεκαετίας, η οικονομία της Βενεζουέλας κατέρρευσε εντελώς υπό την πίεση της πτώσης των τιμών του πετρελαίου, και η χώρα είναι τώρα στο χείλος πολιτικής κρίσης.

Το ότι οι ηγέτες της Λατινικής Αμερικής απέτυχαν να προετοιμάσουν τις χώρες τους για την αστάθεια των αγορών εμπορευμάτων δεν είναι σφάλμα της Κίνας. Αλλά η πτώση των πόρων εξέθεσε μια πολύ ανθυγιεινή εμπορική σχέση. Οι εξαγωγές της Λατινικής Αμερικής προς την Κίνα είναι κατά κύριο λόγο φυσικοί πόροι και, ενώ η αξία των εμπορευμάτων έχει μειωθεί από το 2014, η αξία των κινεζικών βιομηχανικών προϊόντων -είδη ένδυσης, υπόδησης, μηχανήματα, και ηλεκτρονικά- δεν έχει πέσει. Αυτά τα κινεζικά προϊόντα εξακολουθούν να εισέρχονται στις αγορές της Λατινικής Αμερικής με ξέφρενο ρυθμό: Το εμπορικό ισοζύγιο της περιοχής με την Κίνα, ακόμα σε πλεόνασμα το 2005 [7], είχε πέσει σε βαθύ έλλειμμα 30 δισ. δολαρίων το 2015 [8]. Με λίγες εξαιρέσεις, οι περισσότερες μεγάλες οικονομίες στην Λατινική Αμερική, ιδιαίτερα το Μεξικό, αλλά και η Κολομβία και η Αργεντινή, έχουν μεγάλα εμπορικά ελλείμματα με την Κίνα [4]. Ως αποτέλεσμα, ο ανταγωνισμός από την Κίνα έχει μειώσει τις προοπτικές ανάπτυξης για μερικές από τις πιο πυκνοκατοικημένες χώρες της Λατινικής Αμερικής.

Στην Αργεντινή, την Βραζιλία και το Μεξικό, η μεταποίηση ως ποσοστό του ΑΕΠ συρρικνώθηκε από το 2005, κυρίως ως αποτέλεσμα του κινεζικού ανταγωνισμού στις εγχώριες, περιφερειακές και διεθνείς αγορές [9]. Για παράδειγμα, το μερίδιο των ηλεκτρονικών στο σύνολο των εξαγωγών του Μεξικού μειώθηκε κατά το ένα τρίτο από το 2003 έως το 2013. Δεν αποτελεί έκπληξη, λοιπόν, ότι η Κίνα είναι ο κύριος στόχος προστατευτικών εμπορικών μέτρων -νωρίτερα φέτος, το Μεξικό επέβαλε νέους δασμούς στον κινεζικό χάλυβα που εισέρχεται στην αγορά [10], και στην Κολομβία η κυβέρνηση έχει προστατέψει ακόμη και το παραδοσιακό ψάθινο καπέλο, το sombrero vueltiao, από φθηνότερες κινεζικές απομιμήσεις [11]. Τα ισχυρά εργατικά συνδικάτα της Λατινικής Αμερικής αρχίζουν να διαμαρτύρονται για την κινεζική εισβολή, και οι πολιτικοί χρειάζεται να περπατήσουν σε μια λεπτή γραμμή μεταξύ της προσέλκυσης επενδύσεων και της προστασίας των εγχώριων πληθυσμών τους.

Το Πεκίνο δεν έχει αποδεχθεί ευγενικά τους περιορισμούς και έχει κατά καιρούς ανταποδώσει. Για παράδειγμα, η Κίνα έχει περιοδικά απαγορεύσει τις εισαγωγές αργεντίνικου σογιέλαιου για μεγάλα χρονικά διαστήματα, για πρώτη φορά το 2004 και στην συνέχεια και πάλι το 2010, και φέτος οι αγορές του προϊόντος μειώθηκαν κατά 97% από τα επίπεδα του 2015. Τα μέτρα αυτά έχουν ληφθεί επισήμως για τεχνικούς λόγους, αλλά ευρέως θεωρούνται τόσο ως απάντηση στους περιορισμούς της Αργεντινής για τα κινεζικά προϊόντα όσο και ένα μέσο για την ενθάρρυνση της ανάπτυξης της βιομηχανίας σόγιας της ίδιας της Κίνας [12]. Κατά συνέπεια, οι κύριοι παραγωγοί σόγιας της Λατινικής Αμερικής, η Αργεντινή και η Βραζιλία, έχουν μείνει ως επί το πλείστον να πωλούν ακατέργαστη σόγια στην Κίνα, παρά να ωφελούνται από την πώληση προϊόντων προστιθέμενης αξίας όπως το σογιέλαιο. Ούτε η βιομηχανία σόγιας αποτελεί μια εξαίρεση –ο τομέας μεταποίησης στην Λατινική Αμερική δεν έχει βρει πραγματικά ένα άνοιγμα στην κινεζική αγορά, και σήμερα η Κίνα εισάγει μόλις το 3% των συνολικών μεταποιητικών εξαγωγών της Λατινικής Αμερικής [8].

Παρά την ρητορική περί αμοιβαίου οφέλους και κοινής ανάπτυξης που είναι βέβαιο ότι θα χρησιμοποιήσει ο Σι κατά την διάρκεια της επίσκεψής του, η Κίνα παραμένει, σε πολλές χώρες της Λατινικής Αμερικής, ένας επικίνδυνος ανταγωνιστής και ενδεχομένως ακόμη και ένα εμπόδιο για την ανάπτυξη. Ο Xi έχει επίγνωση της κριτικής που αντιμετωπίζει η χώρα του για τα μονόπλευρα εμπορικά πλεονάσματά της και έχει εκφράσει την επιθυμία να διορθώσει την κατάσταση, επιτρέποντας σε περισσότερα προϊόντα της Λατινικής Αμερικής να εισέλθουν στην κινεζική αγορά. Η Κίνα σκοπεύει να ανοίξει ειδικές οικονομικές ζώνες [13] σε ολόκληρη την Λατινική Αμερική τα επόμενα χρόνια, για να δοθεί ώθηση σε κοινές επενδύσεις στην μεταποίηση, αλλά το Πεκίνο πρέπει να εξασφαλίσει ότι οι πρωτοβουλίες αυτές θα έχουν αναπτυξιακές επιδράσεις για τις χώρες που συμμετέχουν. Θα πρέπει επίσης να κάνει πραγματικές θυσίες, όπως το άνοιγμα της κινεζικής γεωργικής αγοράς, που θα εκθέσει τις κινεζικές εταιρείες σε νέο ανταγωνισμό. Σε αντίθετη περίπτωση, η εμπειρία της Λατινικής Αμερικής θα συνεχίσει να χρησιμεύσει ως μια προειδοποίηση προς άλλες αναπτυσσόμενες οικονομίες για το τι συμβαίνει σε εκείνους που ανοίγουν τις πύλες τους διάπλατα απέναντι στην Κίνα. Αυτό, με την σειρά του, θα περικόψει τις φιλοδοξίες του Πεκίνου να γίνει ο νέος αρχιτέκτονας των παγκόσμιων εμπορικών συμφωνιών. Οι Ηνωμένες Πολιτείες ίσως να γυρίσουν την πλάτη τους στο ελεύθερο εμπόριο κατά τα επόμενα χρόνια, αλλά η Κίνα εξακολουθεί να αντιμετωπίζει τις δικές της προκλήσεις, αν θέλει να πάρει τα ηνία της παγκόσμιας οικονομίας.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/south-america/2016-11-21/trouble...

Σύνδεσμοι:
[1] https://twitter.com/LukePatey
[2] http://www.globaltimes.cn/content/1017347.shtml
[3] http://www.bbc.com/news/world-latin-america-30982544
[4] http://www.cepal.org/sites/default/files/publication/files/s1500388_en.pdf
[5] https://www.theguardian.com/business/2016/mar/03/brazil-economy-low-oil-...
[6] http://www.wsj.com/articles/china-rethinks-its-alliance-with-reeling-ven...
[7] https://www.usitc.gov/publications/332/journals/china_latin_america.pdf
[8] https://www.bu.edu/pardeeschool/files/2016/04/China-LAC.Bulletin_2016.pdf
[9] https://www.bu.edu/pardeeschool/files/2015/02/Economic-Bulletin-2015.pdf
[10] http://in.reuters.com/article/mexico-china-steel-idINKCN10924J
[11] http://www.bloomberg.com/news/articles/2013-01-27/chinese-knockoff-sombr...
[12] http://www.buenosairesherald.com/article/222662/soy-oil-sales-to-china-p...
[13] http://www.chinacelacforum.org/eng/zywj_3/t1230944.htm

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition