Προς μια βιώσιμη λύση στο Κυπριακό

Αυτή είναι και η γνωμάτευση του Hans Kelsen η οποία δόθηκε στις 12 Μαΐου του 1959 στα ΗΕ, τα οποία εξέταζαν κατά πόσον οι Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου (1959) δημιουργούσαν ένα ανεξάρτητο κράτος ή ένα κράτος υπό κηδεμονία, δηλαδή κατά πόσο η ΚΔ είχε την δυνατότητα ένταξης στον ΟΗΕ ή όχι. Ο Kelsen γνωμάτευσε ότι η Συνθήκη Εγγυήσεως δεν εκχωρεί στους εγγυητές «δικαίωμα άνευ όρων για επέμβαση με χρήση στρατιωτικής βίας σε περίπτωση παραβίασης των προνοιών της συνθήκης [an unqualified right to intervene by the use of armed force in the event of a breach of the provisions of the Treaty]», παρ’όλο που άφησε και μια ουρά για ενδεχόμενο «ακραίας άποψης» με την οποία ο ίδιος δεν συμφωνούσε [10]. Ο ΟΗΕ αποδέχθηκε την Κυπριακή Δημοκρατία ως κράτος μέλος του με βάση αυτή την γνωμάτευση. Άρα είναι σημαντική η διασαφήνιση ότι οι οποιοιδήποτε «εγγυητές» δεν δύνανται να έχουν δικαιώματα που παραβιάζουν θεμελιώδεις κανόνες του διεθνούς δικαίου και ούτε δύνανται να προσφέρουν εγγυοδοσία μέσα από μονομερείς αξιολογήσεις και προνόμια χρήσης βίας. Τουλάχιστον όπως καθορίζει ο Χάρτης των ΗΕ, οποιοδήποτε δικαίωμα χρήσης βίας, πέραν της αυτοάμυνας (Άρθρο 51), πρέπει να εξουσιοδοτείται και να εποπτεύεται από το Συμβούλιο Ασφαλείας. Όχι ότι οι εξουσιοδοτήσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας δεν ενέχουν ρίσκα, αλλά τουλάχιστον δεν αυτοματοποιείται η χρήση βίας όπως ασαφώς και αμφίσημα φαίνεται να προσφέρεται μέσα από την υφιστάμενη Συνθήκη Εγγυήσεως του 1960.

(2) Μόνιμη Παρουσία Ξένων Στρατευμάτων

Η Συνθήκη Συμμαχίας (1960) μεταξύ της Κυπριακής Δημοκρατίας, της Ελλάδος και της Τουρκίας είχε σκοπό να προστατεύσει την ανεξαρτησία και την εδαφική ακεραιότητα του νεοσύστατου κράτους της Κύπρου. Δημιούργησε ένα τριμερές στρατιωτικό επιτελείο στο έδαφος της Κυπριακής Δημοκρατίας και κατοχύρωσε την μόνιμη παρουσία Ελληνικής Στρατιωτικής Δύναμης (ΕΛΔΥΚ) 950 μελών και Τουρκικής Στρατιωτικής Δύναμης (ΤΟΥΡΔΥΚ) 650 μελών στο νησί. Βάσει της Συνθήκης Συμμαχίας, στόχος της ΕΛΔΥΚ και της ΤΟΥΡΔΥΚ, πέραν από την εκπαίδευση του νεοσύστατου Κυπριακού Στρατού, ήταν «η διατήρηση της ειρήνης και της ασφάλειας» όπως καθορίζονταν στους «σκοπούς και τους κανόνες του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών».

Εκ του αποτελέσματος, διαφαίνεται ότι η Συνθήκη Συμμαχίας παραβιάστηκε και απέτυχε παταγωδώς. Ήταν εξαρχής μια παρωδία η οποία τελικά εξελίχθηκε σε τραγωδία. Στη πράξη δεν ενισχύθηκε καθόλου ο δικοινοτικός κυπριακός στρατός, αλλά εθνοτικές παραστρατιωτικές οργανώσεις με άμεσες διασυνδέσεις με τις «Μητέρες Πατρίδες». Η ΕΛΔΥΚ ενισχύθηκε με επιπρόσθετη μεραρχία κατά παράβαση της συνθήκης, η οποία τελικά αποχώρησε μετά από τις απειλές της Τουρκίας για δική της στρατιωτική επέμβαση. Η πιο σημαντική παραβίαση της ΕΛΔΥΚ ήταν το πραξικόπημα εναντίον της κυβέρνησης Μακαρίου στις 15 Ιουλίου του 1974. Η ΤΟΥΡΔΥΚ μαζί με στρατιωτικές ενισχύσεις από την Τουρκία επενέβη στις 20 Ιουλίου 1974 για αναίρεση του ελληνικού τετελεσμένου. Η Τουρκία κατέλαβε το βόρειο τμήμα της Κύπρου και διχοτόμησε ντε φάκτο το νησί, με τραγικές και μακροχρόνιες συνέπειες. Με άλλα λόγια, οι «σύμμαχοι» και «εγγυητές» παραβίασαν και στο γράμμα και στο πνεύμα τις Συνθήκες Εγγυήσεως και Συμμαχίας του 1960.

Λόγω του πιο πάνω ιστορικού, η μόνιμη παρουσία ξένων στρατευμάτων στην Κύπρο δεν δημιουργεί συνθήκες ασφάλειας αλλά αντίθετα δημιουργεί ανασφάλεια. Αναγνωρίζοντας επίσης ότι ρόλο σε αυτό το ιστορικό έχουν διαδραματίσει όχι μόνο τα ξένα στρατεύματα αλλά και οι τοπικές παραστρατιωτικές οργανώσεις και των δύο πλευρών, κάτι που νομιμοποιεί ιδιαίτερα για αρκετούς Τουρκοκυπρίους τις εξασφαλίσεις που τους προσφέρει ο τουρκικός στρατός επειδή είναι η μειοψηφία. Η Ελλάδα δεν επιθυμεί να διατηρήσει στρατεύματα ή επεμβατικού τύπου εγγυήσεις. Η Τουρκία το επιθυμεί. Όμως ούτε η Τουρκία έχει, ούτε η Ελλάδα αν επιθυμούσε θα είχε, ηθικά ή νομικά ερείσματα να διεκδικεί μόνιμη παρουσία ξένων στρατευμάτων στο νησί. Ενδεχομένως η Τουρκία να είχε ηθικό έρεισμα, αν μετά την στρατιωτική της επέμβαση το καλοκαίρι του 1974, «επανέφερε την κατάσταση πραγμάτων» σε αυτή του 1960 όπως προνοεί το Άρθρο 4 της Συνθήκης Εγγυήσεως, αντί να εφαρμόσει και να επιβάλει την μακροχρόνια ντε φάκτο διχοτόμηση του νησιού.

Με δεδομένο τις συμβατικές καταχρήσεις της Συνθήκης Συμμαχίας, η Τριμερής (και εκ των πραγμάτων αποτυχημένη) Συμμαχία πρέπει να καταργηθεί. Το συμβατικό δικαίωμα μόνιμης εγκατάστασης ελληνικών και τουρκικών στρατευμάτων, όπως δίδεται στο Πρωτόκολλο 1 της Συνθήκης Συμμαχίας πρέπει επίσης να καταργηθεί. Αν η Τουρκική-Τ/Κ πλευρά επιμένει στην παρουσία τουρκικών στρατευμάτων για ασφάλεια της τουρκοκυπριακής κοινότητας τότε θα μπορούσε να μείνει ένας περιορισμένος αριθμός υπό την διοίκηση των ΗΕ για την μεταβατική περίοδο που θα παραμείνει η Ειρηνευτική Αποστολή των ΗΕ στην Κύπρο (θέμα που εξετάζω πιο κάτω). Το ζήτημα της ασφάλειας που θέτουν οι Τουρκοκύπριοι (Τ/Κ) δεν είναι ανιστόρητο, λαμβάνοντας υπόψη της βιαιοπραγίες και τον αποκλεισμό τους σε θύλακες την περίοδο 1963-1974. Όπως δεν είναι ανιστόρητο το ζήτημα της ασφάλειας ούτε για τους Ελληνοκύπριους που βίωσαν τις βιαιοπραγίες και μακροχρόνιες επιπτώσεις της εισβολής του 1974.