Τα μεταβαλλόμενα σύνορα της Ευρώπης

Η μαζική μετανάστευση έχει αναμορφώσει την Ευρώπη και την βόρεια και νότια Αμερική για τουλάχιστον 150 χρόνια, αλλά όχι πάντοτε με τον ίδιο τρόπο. Σε κάποια σημεία, αυτό έχει προκαλέσει την ανέγερση τειχών και ένα κύμα απελάσεων και συλλήψεων. Σε άλλες στιγμές, τα κράτη έχουν πραγματικά αγωνιστεί για να υποδεχθούν μετανάστες ώστε να τροφοδοτήσουν τις οικονομίες τους, να καλλιεργήσουν γη ή να αναπληρώσουν την μείωση των γεννήσεων.

Αυτές τις μέρες, ο κόσμος φαίνεται να έχει επιλέξει την πρώτη προσέγγιση. Τα αγκαθωτά συρματοπλέγματα και τα στρατόπεδα έχουν επιστρέψει στην Ευρώπη καθώς χιλιάδες πρόσφυγες παραμένουν παγιδευμένοι μεταξύ κρατικών συνόρων. Δεξιές κυβερνήσεις με αντιμεταναστευτικές πλατφόρμες έχουν πάρει την εξουσία στην Πολωνία και την Ουγγαρία. Μετά την εκστρατεία για να «σταματήσει η εισβολή των Μουσουλμάνων», το ακροδεξιό Κόμμα της Ελευθερίας του Norbert Hofer έχασε τις προεδρικές εκλογές της Αυστρίας το 2016 [2] με διαφορά μόνο 30.000 ψήφων. Και κόμματα από το δανικό Λαϊκό Κόμμα μέχρι το γαλλικό Εθνικό Μέτωπο έχουν πληθύνει τον αριθμό των ψηφοφόρων τους με υποσχέσεις ότι θα κλείσουν τα σύνορα και θα σταματήσουν την ροή των αγαθών και των ανθρώπων. Εν τω μεταξύ, το Ηνωμένο Βασίλειο ψήφισε για να αποχωρήσει από την Ευρωπαϊκή Ένωση, μια νίκη που κινητοποιήθηκε από την εχθρότητα προς την μετανάστευση και την παγκοσμιοποίηση. Και τον Νοέμβριο, οι Αμερικανοί ψηφοφόροι εξέλεξαν τον Ντόναλντ Τραμπ ως τεσσαρακοστό πέμπτο πρόεδρό τους, μετά τις προεκλογικές υποσχέσεις του Trump ότι θα χτίσει ένα τείχος στα σύνορα ΗΠΑ-Μεξικού, θα απαγορεύσει την Μουσουλμανική μετανάστευση και θα απελάσει τους παράνομους αλλοδαπούς. Το πρόσφατο εκτελεστικό διάταγμά του που έθεσε εμπόδια σε πρόσφυγες και μετανάστες από επτά μουσουλμανικές χώρες δείχνει ότι σκοπεύει να κρατήσει αυτές τις υποσχέσεις.

Οι ιδέες που προωθούνται από αυτά τα κόμματα και αυτούς τους πολιτικούς έχουν υπάρξει επί μεγάλο χρονικό διάστημα, αν και οι στόχοι έχουν μεταβληθεί -από τους Ιρλανδούς, τους Ιταλούς και τους Εβραίους στις αρχές του εικοστού αιώνα στους Μουσουλμάνους και τους Μεξικανούς στον εικοστό πρώτο. Στην Ευρώπη, να αντιμεταναστευτικά κόμματα κέρδισαν έδαφος στην δεκαετία του 1970 και του 1980 μετά την πετρελαϊκή κρίση. Μετά την πρόσληψη μεταναστευτικού εργατικού δυναμικού επί δύο δεκαετίες, η Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Δυτική Γερμανία περιόρισαν όλες τους την μετανάστευση στην δεκαετία του 1970. Αλλά η τελευταία φορά που ο κόσμος είδε έναν μεταναστευτικό πανικό στο σημερινό μέγεθος ήταν αναμφισβήτητα την δεκαετία του 1930, όταν τα δεινά των χιλιάδων Εβραίων προσφύγων αντιμετωπίστηκαν με αδιαφορία από Δυτικές κυβερνήσεις, οι οποίες ακολούθησαν μια προσέγγιση του τύπου «όχι στην αυλή μου» σχετικά με την επανεγκατάσταση των προσφύγων.

Η Hannah Arendt, η πιο διάσημη θεωρητικός της προσφυγιάς του αιώνα (και πρόσφυγας η ίδια), είδε τον μεταναστευτικό πανικό του μεσοπολέμου ως σύμπτωμα μιας εμμονής για την δημιουργία ομοιογενών πληθυσμών σε εθνικό επίπεδο και ενίσχυσης της εθνικής κυριαρχίας. Ήταν ιδιαίτερα συγκινημένη από σκηνές προσφύγων -χιλιάδες Εβραίοι το 1938- απομονωμένων σε νεκρές ζώνες μεταξύ των συνόρων των κρατών της Κεντρικής Ευρώπης. Ένα κράτος, έγραψε, «επιμένοντας στο κυριαρχικό δικαίωμα της απέλασης, … περνά λαθραία τους απελαθέντες απάτριδες στις γειτονικές χώρες, με αποτέλεσμα οι τελευταίοι να ανταποδίδουν κάνοντας τα ίδια». Το αποτέλεσμα, εξήγησε, «ήταν μικροσυγκρούσεις μεταξύ της αστυνομίας στα σύνορα, κάτι που δεν συμβάλλει ακριβώς στις καλές διεθνείς σχέσεις, και μια συσσώρευση ποινών φυλάκισης για τους απάτριδες οι οποίοι, με την βοήθεια της αστυνομίας της μιας χώρας, είχαν περάσει ‘παράνομα’ στο έδαφος της άλλης».

Η διάγνωση της Arendt παραμένει σημαντική. Επί δεκαετίες, πολλοί ειδικοί, πολιτικοί και δημοσιογράφοι επέμειναν ότι βρισκόμαστε σε μια εποχή αναπόφευκτου διεθνισμού και παγκοσμιοποίησης και διάβρωσης της εθνικής κυριαρχίας. Πολλοί νέοι Βρετανοί, Τσέχοι και Ισπανοί που μεγάλωσαν με το ευρώ, το Erasmus και την easyJet, εξέλαβαν την Ευρώπη ως δεδομένη. Εν τω μεταξύ, μεταξύ των ιστορικών, μια από τις μεγαλύτερες μεθοδολογικές αλλαγές της τελευταίας δεκαετίας υπήρξε αποφασιστική στροφή προς την διακρατική και την παγκόσμια ιστορία, καταλύοντας τον παραδοσιακό ρόλο του έθνους-κράτους ως το κύριο «υποκείμενο» της ιστορίας. Χωρίς ακριβώς να αγνοούν το έθνος-κράτος, αυτές οι ιστορίες έχουν αντηχήσει γενικά την παραδοχή ότι η παγκόσμια ιστορία είναι σε μια πορεία προς τον περισσότερο διεθνισμό και την εναρμόνιση, όχι το αντίθετο.

Αλλά το έθνος-κράτος δεν ήταν ποτέ ξεπερασμένο, και ο εθνικισμός δεν είχε ποτέ «κατανικηθεί». Η διάλυση του Σιδηρού Παραπετάσματος, που γιορτάζεται ως σύμβολο των ανοικτών συνόρων και της ελευθερίας, ήρθε με έντονη σύγκρουση και άγχος από όλες τις πλευρές. Στην Γερμανία, ακόμη και πριν πέσει το τείχος, κάποιοι Δυτικογερμανοί άρχισαν να διαμαρτύρονται για την αύξηση του αριθμού των Ανατολικογερμανών οι οποίοι υποτίθεται ότι ζούσαν από την πρόνοια και συνωστίζονταν στις Δυτικές αγορές για θέσεις εργασίας και διαμερίσματα. Τον Αύγουστο του 1988, ο Theo Summer, αρχισυντάκτης της Die Zeit, αντέδρασε σε αυτά τα συναισθήματα [3] με την προειδοποίηση να μην «ανεγερθεί ένα τσιμεντένιο τείχος στα κεφάλια μας εναντίον των απελευθερωμένων Γερμανών από την Ανατολή, που είναι σε θέση να έρθουν σε μας μετά από τόσα χρόνια».