Ο κίνδυνος εκτουρκισμού της Κύπρου | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ο κίνδυνος εκτουρκισμού της Κύπρου

Το Κυπριακό ως δίλημμα δημογραφικής ασφάλειας
Περίληψη: 

Η επανένωση της Κυπριακής Δημοκρατίας υπό την μορφή ενός κατά βάση διεθνοτικού (δικοινοτικού) συνομοσπονδιακού κράτους, στον οποίον θα συμμετέχουν οι τουρκογενείς, θα σημάνει σε βάθος χρόνου τον γεωστρατηγικό αναπροσανατολισμό της Κύπρου. Οι τουρκογενείς θα δρουν ως στρατηγική μειονότητα του τουρκικού κρατικού δρώντος.

Ο ΙΩΑΝΝΗΣ Ε. ΚΩΤΟΥΛΑΣ είναι ιστορικός, συγγραφέας του βιβλίου Μετανάστευση και Κυρίαρχη Εθνική Κουλτούρα (Παπαζήσης 2011).

Η συζήτηση για την επίλυση του Κυπριακού Ζητήματος κατά κανόνα πραγματοποιείται βάσει μιας βραχυπρόθεσμης οπτικής σε επίπεδο ιστορικού χρόνου και περιοριστικής σε επίπεδο δεδομένων. Στο πλαίσιο αυτό εξετάζονται θέματα όπως η ποσοστιαία κατανομή της επικράτειας μεταξύ των δύο πληθυσμών στην Κύπρο, και θεσμικά ζητήματα για την οργάνωση και λειτουργία του κρατικού σχηματισμού. Σε όλες αυτές τις προσεγγίσεις απουσιάζει η μεσοπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη οπτική και ο προβληματισμός για τα μελλοντικά ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού της ενιαίας Κυπριακής Δημοκρατίας. Η ανιστορική πρόσληψη των πληθυσμών και του γενικότερου πλαισίου της γεωστρατηγικής αντιπαράθεσης στην Κύπρο μεταξύ του ελληνικού και του τουρκικού στοιχείου οδηγεί σε λανθασμένα συμπεράσματα.

Ενδεχόμενη επανένωση της Κύπρου, η οποία πλέον θα διαθέτει υψηλό ποσοστό ισλαμικού τουρκογενούς πληθυσμού θα επιφέρει, σε μεσοπρόθεσμο επίπεδο, τον γεωστρατηγικό αναπροσανατολισμό της Κύπρου προς την Τουρκία. Σε μακροπρόθεσμο επίπεδο, η συμπερίληψη στις θεσμικές δομές του διευρυμένου τουρκογενούς πληθυσμού είναι δυνατόν να καταλήξει στον εθνοτικό εκτουρκισμό και τον πολιτισμικό εξισλαμισμό της νήσου σε βάθος μερικών μόνο γενεών. Η Κυπριακή Δημοκρατία πρέπει να επιλέξει την εθνοτική ομοιογένεια και τον ελληνικό ιστορικό χαρακτήρα έναντι του παροδικού εδαφικού κέρδους.

18052017-1.jpg

Η σημαία της Κύπρου ζωγραφισμένη σε ένα τοίχο στην Λευκωσία, στις 11 Νοεμβρίου 2016. REUTERS/Yiannis Kourtoglou
--------------------------------------------------------------

ΤΟ ΔΙΛΗΜΜΑ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΣΤΙΣ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Το δίλημμα δημογραφικής ασφαλείας (demographic security dilemma) ως έννοια των Διεθνών Σχέσεων σχετίζεται με τις διαστάσεις της εθνικής ασφάλειας, οι οποίες απορρέουν από τα ποσοτικά και ποιοτικά δημογραφικά δεδομένα στο εσωτερικό ενός κράτους [1]. Το δίλημμα δημογραφικής ασφαλείας εδράζεται αφενός στην θεμελιώδη νεορεαλιστική έννοια του διλήμματος ασφαλείας, αφετέρου στην συγγενικού περιεχομένου έννοια της οντολογικής ασφαλείας.

Το τυπικό δίλημμα ασφαλείας, μια βασική έννοια του νεορεαλιστικού υποδείγματος, ορίζεται ως η κατάσταση κατά την οποία τα κράτη, με το καθένα να μην είναι σίγουρο για τις προθέσεις των άλλων, εξοπλίζονται για χάρη της ασφαλείας, προκαλώντας φαύλο κύκλο [2]. Η λήψη μέτρων από κάθε δρώντα για την μεγιστοποίηση της ασφαλείας και η πρόκληση λήψης νέων ή πρόσθετων μέτρων από τον ίδιο και τους άλλους δρώντες αποτελεί συνέπεια της άναρχης φύσεως του διεθνούς συστήματος, του ανταγωνιστικού του χαρακτήρα, καθώς και της αρχής της αυτοβοήθειας. Το δίλημμα ασφαλείας εδράζεται στην βασική παραδοχή της συστημικής προσεγγίσεως ότι η ίδια η δομή επηρεάζει την συμπεριφορά στο εσωτερικό του συστήματος [3].

Η μεταβολή των δημογραφικών δεδομένων ανάμεσα σε διαφορετικές εθνοτικές ομάδες στο εσωτερικό ενός κράτους αποτελεί κατ’ ουσία παίγνιο μηδενικού αθροίσματος, καθώς η δημογραφική αύξηση μιας εθνοτικής ομάδος και η αύξηση του σχετικού ποσοστού της συνεπάγεται μείωση του σχετικού ποσοστού κάποιας άλλης και κατά συνέπεια μείωση της ισχύος της εντός του κράτους [4]. Κατά κανόνα παρατηρείται ότι οι μειονοτικές εθνοτικές ή θρησκευτικές ομάδες στο εσωτερικό ενός κράτους παρουσιάζουν αυξημένη γεννητικότητα σε σχέση με την κυρίαρχη εθνοτική ή θρησκευτική ομάδα [5].

Πρόσθετος ισχυρός παράγοντας, ο οποίος επηρεάζει την γεννητικότητα ενός πληθυσμού, είναι οι θρησκευτικές/πολιτισμικές αναφορές του. Η θρησκεία ως μεταβλητή, η οποία επηρεάζει την γονιμότητα και την γεννητικότητα, αποτελεί θεμελιώδη παράγοντα καθορισμού της δημογραφικής συμπεριφοράς ενός πληθυσμού, συμβάλλοντας στην ύπαρξη διαφορικών προτύπων γεννητικότητας [6]. Κατά κανόνα παρατηρείται υπέρτερη γονιμότητα και γεννητικότητα μεταξύ των θρησκευόμενων πληθυσμών έναντι των εκκοσμικευμένων και μεταξύ των Μουσουλμάνων σε σχέση με τους Χριστιανούς. Η υψηλότερη γονιμότητα την οποία παρουσιάζουν οι ισλαμικοί πληθυσμοί σε σχέση με μη ισλαμικούς πληθυσμούς, οφείλεται πρωτίστως σε πολιτισμικής/θρησκευτικής υφής λόγους και δευτερευόντως σε οικονομικούς ή πολιτικούς λόγους. Βάσει της τυπικής νεορεαλιστικής προσέγγισης η υψηλή γονιμότητα ενός μειονοτικού πληθυσμού οφείλεται στην πρόσληψη της μεταβολής των πληθυσμιακών ισορροπιών στο εσωτερικό ενός κράτους ως δυνητικώς απειλητικής για την συνοχή της ομάδος. Η υψηλή γονιμότητα των ισλαμικών πληθυσμών, ωστόσο, απαντά τόσο σε περιοχές στις οποίες οι ίδιοι αποτελούν την πληθυσμιακή μειονότητα όσο και σε περιοχές όπου αποτελούν την πληθυσμιακή πλειονότητα [7].

Χρήσιμη είναι η επίκληση ορισμένων όρων του κλάδου της Δημογραφίας. Κλειστός πληθυσμός είναι αυτός, το μέγεθος του οποίου μεταβάλλεται μόνον υπό την επίδραση ορισμένων βιολογικών συμβάντων (γεννητικότητα και θνησιμότητα), χωρίς να σημειώνεται μεταναστευτική κίνηση (εκροή/εισροή). Ανοικτός πληθυσμός είναι αυτός, το μέγεθος του οποίου μεταβάλλεται υπό την επίδραση τόσο βιολογικών συμβάντων (γεννητικότητα και θνησιμότητα), όσο και μεταναστευτικής κίνησης, εκροής ή εισροής [8]. Ο πληθυσμός της Κυπριακής Δημοκρατίας στο πλαίσιο ενός ενιαίου κράτους εξετάζεται συνήθως ως κλειστός πληθυσμός και παραβλέπονται οι δυνητικές μεταναστευτικές ροές, άμεσες (αναζήτηση εργασίας) ή έμμεσες (οικογενειακή επανένωση), οι οποίες θα προκύψουν με χώρα προέλευσης την Τουρκία.

Η οντολογική ασφάλεια (ontological security) αφορά μια ευρύτερη αντίληψη της ασφαλείας, η οποία περιλαμβάνει την ατομική ασφάλεια και την ασφάλεια της ταυτότητος του ατόμου και της ομάδος και των κρατών [9]. Η οντολογική ασφάλεια και η βούληση διατηρήσεως της διακριτής ταυτότητος και των ιδιαίτερων αναφορών συνιστά μέγεθος ιδιαίτερα σημαντικό όχι μόνον για τις ομάδες, αλλά και για τα κράτη, θεωρούμενα ως ευρύτερες πολιτικές συσσωματώσεις των ομάδων και των ατόμων [10].