Το δημοψήφισμα του Brexit, έναν χρόνο μετά | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το δημοψήφισμα του Brexit, έναν χρόνο μετά

Οι ιστορικές ρίζες της απόφασης για έξοδο από την ΕΕ
Περίληψη: 

Για καλό ή για κακό, η ενοποίηση έχει ιστορικά καθοδηγηθεί από τις ελίτ και όχι από τον ευρωπαϊκό δήμο. Αν και ένα τέτοιο ευρωπαϊκό κοινό αποτελεί προϋπόθεση για την μακροπρόθεσμη επιβίωση της ΕΕ, δεν έχει ακόμη υλοποιηθεί: Η δημόσια στήριξη για την ολοκλήρωση εξαρτάται ακόμα από την πολιτική ηγεσία ενός εκάστου έθνους.

Ο STEPHEN G. GROSS είναι επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας και στο Κέντρο Ευρωπαϊκών και Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης και συγγραφέας του Export Empire: German Soft Power in Southeastern Europe, 1890–1945 [1].

Στις 23 Ιουνίου 2016, οι πολίτες του Ηνωμένου Βασιλείου [2] ψήφισαν με 52% προς 48% υπέρ του να εγκαταλείψουν την Ευρωπαϊκή Ένωση [3], στέλνοντας κύματα σοκ σε όλο τον κόσμο και δημιουργώντας ανησυχίες για ένα νέο είδος λαϊκισμού και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Η κοινή εξήγηση για το Brexit το παρουσιάζει ως μια εξέγερση των χαμένων της παγκοσμιοποίησης. Καθώς η διεθνής κίνηση των αγαθών, του κεφαλαίου, των ιδεών και των ανθρώπων έχει εντατικοποιηθεί, λέει αυτό το επιχείρημα, οι τελευταίοι διαμόρφωσαν τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος με πιο βαθείς τρόπους. Η ενδοευρωπαϊκή ροή των μεταναστών από τα ανατολικά προς τα δυτικά, σε συνδυασμό με μια πιθανότητα εισροής προσφύγων το 2015, έπεισε πολλούς Βρετανούς πολίτες ότι βρίσκονταν στην πλευρά των χαμένων μιας παγκοσμιοποιημένης, χωρίς σύνορα Ευρώπης.

27062017-1.jpg

Ο Nigel Farage, τότε αρχηγός του United Kingdom Independence Party (UKIP), στο Λονδίνο, τον Ιούνιο του 2016. TOBY MELVILLE / REUTERS
-----------------------------------------------------------------

Αν και αυτή η ιστορία ενσωματώνει σημαντικές δυναμικές, της λείπουν κρίσιμες ιστορικές εξελίξεις που επηρέασαν την απόφαση των Βρετανών ηγετών [4] να διεξαγάγουν το δημοψήφισμα, καθώς και τα αποτελέσματά του. Τέσσερις τάσεις συνέκλιναν για να οδηγήσουν το Ηνωμένο Βασίλειο να χωρίσει με την ΕΕ: Μια απόκλιση μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της ηπείρου σχετικά με την έννοια του ευρωπαϊκού σχεδίου και την φύση της [εθνικής] κυριαρχίας˙ μια σταδιακή αποξένωση των βρετανικών πολιτικών κομμάτων από το κοινό˙ τα επακόλουθα της οικονομικής κρίσης του 2008˙ και η ανεπαρκής διαχείριση των προβλημάτων της ΕΕ από τις Βρυξέλλες. Αυτές οι εξελίξεις βοηθούν να εξηγηθεί γιατί το μήνυμα του «εκτός» είχε απήχηση και εκείνο του «εντός» αποδείχθηκε αντιπαραγωγικό. Επιπλέον, αποκαλύπτουν πόσο εύθραυστο και καθοδηγούμενο από τις ελίτ παραμένει το ευρωπαϊκό σχέδιο.

Η ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Η πρώτη τάση -η αυξανόμενη απόσταση μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και των άλλων ευρωπαϊκών κρατών σχετικά με την ολοκλήρωση και την κυριαρχία- χρονολογείται από την έναρξη της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης την δεκαετία του 1950. Στην ήπειρο, οι ιδρυτές του ευρωπαϊκού σχεδίου είδαν την ολοκλήρωση ως έναν τρόπο να ξεπεραστούν οι καταστρεπτικές κληρονομιές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου [5] με το να επαναπροσδιορίσουν την εθνική κυριαρχία. Η βίαιη κατάκτηση της Γαλλίας, των Κάτω Χωρών και της Ιταλίας από τους Ναζί, μαζί με την κατοχή από τις ΗΠΑ και την Σοβιετική Ένωση που ακολούθησαν, αποδόμησαν τα κράτη της Δυτικής Ευρώπης. Σε ολόκληρη την ήπειρο, οι ρατσιστικές πολιτικές του Τρίτου Ράιχ είχαν εξαπολύσει ένα είδος εμφυλίου πολέμου, καθώς οι Ναζί ανάγκασαν τους τοπικούς πληθυσμούς να διαλέξουν πλευρά˙ αργότερα, η απελευθέρωση της Ευρώπης από τους Συμμάχους οδήγησε σε βίαια αντίποινα από αντιστασιακούς κατά των συνεργατών [των Γερμανών].

27062017-2.jpg

Προετοιμασία σημαιών πριν από τις συνομιλίες για το Brexit μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της ΕΕ, στις Βρυξέλλες, τον Ιούνιο του 2017. FRANCOIS LENOIR / REUTERS
-------------------------------------------------------------

Η εμπειρία του πολέμου στην ήπειρο απονομιμοποίησε όχι μόνο το κράτος αλλά και το έθνος. Έτσι, στην ειρήνη που ακολούθησε, οι Δυτικοευρωπαίοι προσπάθησαν να αποκαταστήσουν τα δυσφημισμένα έθνη-κράτη τους μέσω μιας ομοσπονδίας, μιας πολιτικής μονάδας που έκτοτε αντιπροσωπεύει τον στόχο, αν όχι την πραγματική πορεία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. «Δεν θα υπάρξει ειρήνη στην Ευρώπη αν τα κράτη ανοικοδομηθούν στην βάση της εθνικής κυριαρχίας», υποστήριξε ο Γάλλος πολιτικός Jean Monnet το 1943. «Τα κράτη της Ευρώπης πρέπει επομένως να σχηματίζουν μια ομοσπονδία ή μια ευρωπαϊκή οντότητα».

Το Ηνωμένο Βασίλειο, αντιθέτως, αντιμετώπισε βομβαρδισμούς, αλλά όχι κατοχή και εμφύλιο πόλεμο, και έτσι αναδύθηκε από την σύγκρουση με μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στη νομιμότητα του εθνικού κράτους, ιδίως μετά την ανάπτυξη των προγραμμάτων του επί της κοινωνικής πρόνοιας. Μια ομοσπονδία που αντικαθιστά την εθνική κυριαρχία, δεν ταιριάζει στο Λονδίνο. Το 1946, όταν ο Ουίνστον Τσόρτσιλ έκανε έκκληση για τις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης [6], δεν αναφερόταν στους πολίτες του Ηνωμένου Βασιλείου, αλλά στους κατοίκους της ηπείρου.