Οι μεταρρυθμίσεις του Σρέντερ στην Γερμανία και η αλήθεια

Δεύτερον, οι γερμανικές επιχειρήσεις [7] είχαν υποβληθεί σε μια μακρά διαδικασία αναδιάρθρωσης γύρω στις αρχές του 21ου αιώνα –προσαρμοζόμενες στην παγκοσμιοποίηση, αλλάζοντας τρόπους διαχείρισης, αναθέτοντας μη βασικές δουλειές σε τρίτους και δημιουργώντας αλυσίδες εφοδιασμού στην Γερμανία και την Ευρώπη- με στόχο την μείωση του κόστους. Μέχρι την στιγμή που εφαρμόστηκαν οι μεταρρυθμίσεις Hartz, ο μετασχηματισμός αυτός ήταν σχεδόν ολοκληρωμένος.

Γερμανοί εργάτες απεργούν σε εργοστάσιο της Audi, τον Νοέμβριο του 2008. MICHAELA REHLE / REUTERS
------------------------------------------

Τρίτον, κατά την εισαγωγή των μεταρρυθμίσεων, τα συνδικάτα και τα εργατικά σωματεία είχαν ήδη εφαρμόσει την συγκράτηση των μισθών από τα μέσα της δεκαετίας του 1990: Υπό το φως της υψηλής ανεργίας στην Γερμανία εκείνη την εποχή, συμφώνησαν να διατηρήσουν τις θέσεις εργασίας αντί να αυξήσουν τους μισθούς. Οι μεταρρυθμίσεις Χαρτς έδωσαν στην στρόφιγγα μια ακόμα στροφή στο κατώτατο σημείο της κατανομής των μισθών, αλλά το μεγαλύτερο μέρος του μισθολογικού περιορισμού συνέβη πριν από αυτές και δεν σχετίζεται με τις μεταρρυθμίσεις.

Επιπλέον, ο περιορισμός των μισθών δεν ήταν ο αποφασιστικός παράγοντας για τις εξαγωγικές επιτυχίες της Γερμανίας μετά το 2004. Συνέπεσε -και αυτός είναι ο τέταρτος και αναμφισβήτητα ο σημαντικότερος παράγοντας- με την παγκόσμια οικονομική άνοδο, ιδίως στις αναδυόμενες αγορές που χρειάζονταν επενδυτικά αγαθά υψηλού επιπέδου. Αυτό δημιούργησε την ζήτηση για γερμανικά προϊόντα και υπηρεσίες που η Γερμανία φάνηκε ότι ήταν ανίκανη να παράγει από μόνη της.

Με άλλα λόγια, οι μεταρρυθμίσεις Χαρτς ήταν φαινομενικά σωστές. Δεν έχουν καμία σχέση με την οικονομική επιτυχία της Γερμανίας, αλλά είναι προφανές γιατί, τόσο στην Γερμανία όσο και στο εξωτερικό, είναι ακόμα δημοφιλές να τους προσφέρονται εύσημα.

Για τους κεντροδεξιούς πολιτικούς, αυτό βοηθάει την μακροχρόνια αφήγησή τους ότι οι απελευθερωμένες αγορές, τα αυστηρά οικονομικά κίνητρα και τα στενά όρια για τα κοινωνικά επιδόματα είναι τελικά ο καλύτερος συνδυασμός οικονομικής πολιτικής, ακόμη και για τους εργαζόμενους. Τους βοηθά επίσης στο να υποστηρίζουν ότι οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις (ένας άκρως ασαφής όρος) είναι καλύτερες για μια οικονομική ύφεση από όσο η δημοσιονομική ώθηση ή η επεκτατική νομισματική πολιτική. Παρομοίως, οι επιχειρήσεις ευνοούν ένα περιβάλλον όπου η χαλαρή ρύθμιση της εργασίας τούς επιτρέπει να απασχολούν τους εργαζομένους με ευελιξία και να περιορίζουν το μισθολογικό κόστος. Είναι πολύ χαρούμενοι να υποστηρίζουν την αφήγηση ότι οι εργατικές μεταρρυθμίσεις στην Γερμανία ήταν καθοριστικές.

Από την πλευρά τους, οι κεντρο-αριστεροί πολιτικοί στην Γερμανία είναι κολλημένοι μεταξύ της διεκδίκησης των ευσήμων για τις υποτιθέμενες οικονομικές επιτυχίες των μεταρρυθμίσεών τους και της συνεχιζόμενης μη δημοφιλίας των μεταρρυθμίσεων αυτών. Σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση, περίπου οι μισοί Γερμανοί ψηφοφόροι θα ήθελαν να αναθεωρηθούν ή να βελτιωθούν οι μεταρρυθμίσεις, ενώ μόνο το 23% αντιτίθενται σε τέτοιες διορθώσεις.

Ωστόσο, η σημασία της μακρόχρονης ελκυστικότητας των μεταρρυθμίσεων Hartz δύσκολα μπορεί να υπερτιμηθεί. Πρώτον, καμία άλλη αφήγηση δεν διαμόρφωσε τόσο σταθερά την απάντηση στην κρίση της ευρωζώνης, όπως η ιδέα ότι ορισμένες χώρες αγωνίζονται [να επιβιώσουν] επειδή έχασαν την ανταγωνιστικότητά τους (μια άλλη αξιοσημείωτα ασαφής έννοια). Για να υπάρχει ανάπτυξη και να μειωθεί η ανεργία, λέει η ιστορία, πρέπει να μεταρρυθμιστούν όπως η Γερμανία και να περικοπούν οι μισθοί.

Εάν όμως η ευρωζώνη γίνει πιο γερμανική, θα καταναλώνει και θα εισάγει λιγότερα. Κατά συνέπεια θα εξάγει κεφάλαια (το πλεόνασμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών της ευρωζώνης ανέρχεται ήδη στο 3%). Ο κόσμος μόλις που μπόρεσε να απορροφήσει τα κεφάλαια που εξήγαγε η Γερμανία και άλλοι πριν από την οικονομική κρίση του 2007-08˙ σχεδόν σίγουρα θα είναι ανίκανος να απορροφήσει αυτά που θα εξάγονταν από ολόκληρη την ευρωζώνη. Πράγματι, μια πιο γερμανική ευρωζώνη σπέρνει τους σπόρους της επόμενης οικονομικής κρίσης αλλού.

Ένα εργοτάξιο στο Βερολίνο, τον Μάρτιο του 2010. TOBIAS SCHWARZ / REUTERS
-----------------------------------------------------------

Στην Γερμανία, το SPD παραμένει παγιδευμένο στην διφορούμενη κληρονομιά αυτών των μεταρρυθμίσεων. Το πρόβλημα δεν είναι μόνο ότι η Μέρκελ και οι σύμμαχοί της ισχυρίζονται ότι οι μεταρρυθμίσεις δημιούργησαν την οικονομική ανάκαμψη της Γερμανίας. Είναι επίσης ότι οι επικριτές, όπως το αριστερό κόμμα Die Linke, δηλώνουν ότι οι μεταρρυθμίσεις έθεσαν τέρμα στην κοινωνική οικονομία της αγοράς της Γερμανίας και έσπρωξαν εκατομμύρια [ανθρώπους] σε ανασφαλείς χαμηλόμισθες θέσεις, γεγονός που είναι επίσης αποδεδειγμένα ψευδές. Ο αριθμός των εργαζομένων με συμβάσεις προσωρινής απασχόλησης ή με οριακή απασχόληση, έχει πράγματι αυξηθεί. Ωστόσο, η εισοδηματική ανισότητα δεν έχει αυξηθεί πολύ από τότε που εισήχθησαν οι μεταρρυθμίσεις, και το 2004 υπήρχε ήδη ένας εντυπωσιακός αριθμός ατόμων που εργάζονταν στον τομέα των χαμηλών μισθών (τότε και τώρα, περίπου το 23% του εργατικού δυναμικού). Ακόμη και αν οι μεταρρυθμίσεις Χαρτς αντιστραφούν εξ ολοκλήρου, πολλοί Γερμανοί θα συνεχίσουν να εργάζονται σε χαμηλόμισθες ή επισφαλείς θέσεις εργασίας.