Οι πολιτικές περί το δημοψήφισμα για την κουρδική ανεξαρτησία

Στις 25 Σεπτεμβρίου, ο Ιρακινός Κούρδος ηγέτης Massoud Barzani σχεδιάζει να διεξαγάγει δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία των Κούρδων [1]. Τα αποτελέσματα δεν θα είναι νομικά δεσμευτικά, αλλά με το να καλεί σε ψηφοφορία, η κουρδική ηγεσία έχει θέσει δεσμεύσεις στην δική της κοινωνία και τους ξένους εταίρους της. Παρόλο που η ψηφοφορία μπορεί να παρατείνει την διάρκεια ζωής μιας κουρδικής ηγεσίας που κατά τα άλλα βρίσκεται σε παρακμή, καλεί για ενότητα που σβήνει τις εγχώριες διαφωνίες και κινδυνεύει να προκαλέσει κρίσεις που θα αφήσουν το Κουρδιστάν [2] εκτεθειμένο στο εξωτερικό.

Κούρδοι ηγέτες, κληρικοί και πρεσβύτεροι στην Erbil, στο Ιράκ, τον Αύγουστο του 2017. AZAD LASHKARI / REUTERS
---------------------------------------------------------------

ΚΟΜΜΑΤΑ ΥΠΕΡΑΝΩ ΘΕΣΜΩΝ

Η συμμετοχή των ιρακινών κουρδικών δυνάμεων στην εκστρατεία εναντίον του Ισλαμικού Κράτους (ISIS) [3] κατά τα τελευταία χρόνια προσέδωσε στους ηγέτες της περιοχής πρωτοφανή εξωτερική στρατιωτική βοήθεια και επέκτεινε τον έλεγχο επί των εθνικά μικτών αμφισβητούμενων εδαφών κατά μήκος των εσωτερικών συνόρων του [ISIS] με το υπόλοιπο Ιράκ. Με την κορύφωση της εκστρατείας στην ανακατάληψη της Μοσούλης φέτος το καλοκαίρι, ωστόσο, η εξωτερική στρατιωτική υποστήριξη και η διεθνής προσοχή μπορεί να μειωθούν. Για παράδειγμα, το Πεντάγωνο αναγνώρισε πρόσφατα [4] ότι παρότι τα συμμαχικά στρατεύματα αναμένεται να παραμείνουν στο Ιράκ μετά την ήττα του ISIS [5], το αμερικανικό αποτύπωμα θα είναι μικρότερο και θα περιλαμβάνει λιγότερες βάσεις. Μερικοί Κούρδοι ηγέτες πιστεύουν ότι έχουν μια περιορισμένης χρονικής διάρκειας ευκαιρία να διοργανώσουν ένα δημοψήφισμα, την δεύτερη τέτοια απόπειρα από το 2005.

Το προτεινόμενο δημοψήφισμα προκάλεσε εντόνως μικτές αντιδράσεις μεταξύ των Ιρακινών Κούρδων. Παρόλο που ορισμένοι, ιδιαίτερα μεταξύ της παλαιότερης γενιάς, πιστεύουν πραγματικά ότι η ψηφοφορία θα ανταμείψει τους Κούρδους για την δεκαετή προσπάθεια αυτονομίας τους, άλλοι, κυρίως μεταξύ της νεότερης γενιάς, την θεωρούν κυνικό παίγνιο των Κούρδων ηγετών για να παραμείνουν στην εξουσία. Πολλοί -ίσως η πλειοψηφία- αισθάνονται ανήσυχοι, διχασμένοι μεταξύ της επιθυμίας να εκμεταλλευτούν την ευκαιρία που το δημοψήφισμα ισχυρίζεται ότι προσφέρει, και την δυσπιστία απέναντι στην ηγεσία που το προώθησε. Εξέχοντες ηγέτες της κοινωνίας των πολιτών, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων δημοσιογράφων και ακτιβιστών, έχουν αντιταχθεί δημόσια στο δημοψήφισμα, και ορισμένες πολιτικές δυνάμεις έχουν παραμείνει σιωπηλές ή έχουν προσφέρει στήριξη μόνο υπό όρους.

Φαίνεται προφανές ότι η παλιά φρουρά -η γενιά των ηγετών που ήταν η αιχμή του δόρατος στην ένοπλη πάλη για την κουρδική αυτονομία [6] εδώ και πολλές δεκαετίες- έχει παραμείνει υπερβολικά πολύ στην εξουσία και αποτελεί σήμερα το κύριο εμπόδιο στην εμφάνιση ενός ισχυρού και ανεξάρτητου Κουρδιστάν.

Ο Massoud Barzani στην Ερμπίλ, στο Ιράκ, τον Ιούλιο του 2017. AZAD LASHKARI / REUTERS
------------------------------------------------

Αυτοί οι ηγέτες αποκόμισαν τα οφέλη από τον αγώνα τους αφότου ο Σαντάμ Χουσεΐν [7] απέσυρε τις δυνάμεις του από το βόρειο Ιράκ το 1991. Στο σημείο εκείνο, τα κουρδικά πολιτικά κόμματα άρχισαν να εγκαθιστούν τα θεμέλια της αυτοδιαχείρισης. Διεξήγαγαν εκλογές, δημιούργησαν την Περιφερειακή Κυβέρνηση του Κουρδιστάν και άρχισαν να επαγγελματικοποιούν τις αντίστοιχες στρατιωτικές δυνάμεις, τους Peshmerga. Ωστόσο, το γεγονός ότι τα κόμματα είχαν γεννήσει τα θεσμικά όργανα της περιοχής αποδείχτηκε ότι είναι μια Αχίλλειος πτέρνα, δημιουργώντας μια ανθυγιεινή εξάρτηση μεταξύ των δύο. Οι εσωτερικές συγκρούσεις ανάμεσα στα δύο βασικά κόμματα -το Δημοκρατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (KDP) και την Πατριωτική Ένωση του Κουρδιστάν (PUK)- σύντομα οδήγησαν στην εμφάνιση αντιμαχόμενων διοικήσεων στο Κουρδιστάν που έσκισαν το ιστορικό επίτευγμα στα δύο.

Μετά την πτώση του Σαντάμ το 2003, το ιρακινό Κουρδιστάν κέρδισε πολλά, κάτι που ενθάρρυνε την συνεργασία μεταξύ των κομμάτων και έναν βαθμό σεβασμού των δημοκρατικών ελευθεριών. Ωστόσο, ορισμένοι κομματικοί ηγέτες αντιστάθηκαν στην άρση του ελέγχου από τα θεσμικά όργανα, τα οποία παρέμειναν όμηροι στις συνεχώς μεταβαλλόμενες σχέσεις τους. Για παράδειγμα, το Υπουργείο Υποθέσεων Peshmerga, το οποίο ασχολείται με τα ζητήματα άμυνας, υποσκάπτεται από μυριάδες δυνάμεις ασφαλείας που λειτουργούν ανεξάρτητα από αυτό και αναφέρονται αντί σε αυτό, σε αντίπαλες κομματικές προσωπικότητες. Οι μονάδες αυτές, έχουν γίνει πιο ισχυρές από τις κοινές μονάδες KDP-PUK Peshmerga που αναφέρονται στο Υπουργείο. Εμφανίστηκαν νέες πολιτικές δυνάμεις, αλλά δεν κατόρθωσαν να εκτοπίσουν το μονοπώλιο KDP-PUK ή να προσφέρουν μια βιώσιμη πορεία προς την θεσμική μεταρρύθμιση.

Το 2012, οι περιφερειακές αναταραχές ανέτρεψαν την όποια πρόοδο είχε σημειωθεί μεταξύ του KDP και του PUK. Η άνοδος του ISIS άφησε τα κόμματα εσωτερικά διαιρεμένα και πιο εξαρτημένα από τους ανταγωνιζόμενους περιφερειακούς προστάτες τους, την Τουρκία (KDP) και το Ιράν (PUK). Αυτή η ξένη στρατιωτική υποστήριξη έχει ωφελήσει δυσανάλογα πολύ τα κόμματα σε σύγκριση με τα θεσμικά όργανα, επιδεινώνοντας το βασικό πρόβλημα της περιοχής. Το κοινοβούλιο, το οποίο είχε παραλύσει λόγω διαφωνιών σχετικά με τα όρια της προεδρικής περιόδου, μόλις πρόσφατα συγκλήθηκε για πρώτη φορά μετά από σχεδόν δύο χρόνια.