Μια Δημοσιονομική Ένωση για την ευρωζώνη | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Μια Δημοσιονομική Ένωση για την ευρωζώνη

Ο μόνος τρόπος για να σωθεί η ΕΕ

Οι γερμανικές εκλογές [1] είναι επιτέλους πίσω μας. Παρά τα πρωτοσέλιδα για την άνοδο της άκρας δεξιάς, η καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ κατευθύνεται για μια ακόμα θητεία στην εξουσία με φιλο-ευρωπαίους εταίρους. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει τελικά ένα παράθυρο για να συζητήσουμε σοβαρά την μεταρρύθμιση της ευρωζώνης [2]. Αλλά ποιος είναι ο στόχος; Είναι όλο και πιο αντιδημοφιλές να υποστηρίζουμε ότι η δημιουργία ενός προϋπολογισμού για την ευρωζώνη είναι, σύμφωνα με τα λόγια του Martin Sandbu των Financial Times [3], απλή «φεντεραλιστική ουτοπία». Αυτός, και ο Andre Sapir του [οικονομικού think tank στις Βρυξέλλες] Bruegel [4], για να αναφέρω μερικούς, υποστηρίζουν ότι η Ευρώπη πρέπει να ακολουθήσει μια πιο ρεαλιστική λύση. Η πρότασή τους είναι να «ολοκληρωθεί η τραπεζική ένωση» και να μετατραπεί ο υφιστάμενος Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (ESM) σε Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο (EMF). Ο παρελθών και πιθανός μελλοντικός Γερμανός υπουργός Οικονομικών, Wolfgang Schaüble, φαίνεται να συμφωνεί μαζί τους.

27092017-1.jpg

Στην έδρα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, στην Φρανκφούρτη, τον Σεπτέμβριο του 2013. KAI PFAFFENBACH / REUTERS
-------------------------------------------------------

Ένα τέτοιο EMF θα υπήρχε για να παράσχει υπό όρους δανεισμό [σε περιπτώσεις] κρίσεων σε κυρίαρχα έθνη που αντιμετωπίζουν προβλήματα, όπως κάνει σήμερα ο ESM. Συνεπώς, θα διαιώνιζε το σημερινό μας σύστημα των ασύμμετρων προσαρμογών που είναι θεσπισμένο να διασώζει τους αποδέκτες [των διασώσεων], [αλλά] το οποίο δεν αντιμετωπίζει καμιά κοινοβουλευτική λογοδοσία ή έλεγχο. Διαθέτει άντρες με σκούρα κοστούμια που φτάνουν με αποφασισμένες στο εξωτερικό μεταρρυθμίσεις. Θα περιλάμβανε επίσης την αποπληθωριστική μεροληψία του ισχύοντος πλαισίου, που με την σειρά του βαθαίνει την διαβρωτική πολιτική δυναμική της λιτότητας.

Μια βελτιωμένη νομισματική ένωση [5] με ένα EMF είναι σίγουρα πιο ευχάριστη από αυτό που υπάρχει τώρα. Αλλά δεν αρκεί. Πρόκειται για μια αριστοκρατική μισή λύση που θα υπολειπόταν κατά πολύ από το να καταστήσει την ευρωζώνη οικονομικά και πολιτικά βιώσιμη μακροπρόθεσμα.

Μόλις πέρυσι, πολλοί ανησυχούσαν για την επικείμενη κατάρρευση του ευρώ. Σήμερα, ο κίνδυνος είναι ο εφησυχασμός ως αποτέλεσμα των κεντρώων, φιλοευρωπαϊκών νικών στις φετινές εκλογές από την Γαλλία μέχρι την Γερμανία. Η ανάπτυξη και η νέα ηγεσία μπορεί να ξεφουσκώσουν τους λαϊκιστές, αλλά ωστόσο αυτοί παραμένουν στην άκρη, πολύ κοντά στην εξουσία για να προσφέρουν οποιαδήποτε άνεση με αυτό. Πριν από δύο εβδομάδες, στο Ambrosetti Forum στην Ιταλία, ο Ολλανδός Geert Wilders [6] σημείωσε ακριβώς το ίδιο: Το κατεστημένο κέρδισε το 2017, αλλά οι λαϊκιστές «θα δικαιωθούν».

Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό, ακόμη και καθώς η μακροοικονομική ανάκαμψη στην ευρωζώνη εμπεδώνεται, να μην αγνοηθεί ότι η μόνη βιώσιμη λύση είναι μια ολοκληρωμένη νομισματική ένωση με έναν πραγματικό ομοσπονδιακό προϋπολογισμό. Θα διαφέρει από το προτεινόμενο EMF με τέσσερις θεμελιώδεις τρόπους, και είναι όλοι καθοριστικοί για την μακροπρόθεσμη βιωσιμότητά του.

27092017-2.jpg

Ο Γάλλος πρόεδρος, Εμμανουέλ Μακρόν, και η Γερμανίδα καγκελάριος, Άνγκελα Μέρκελ, στο Βερολίνο, τον Μάιο του 2017. FABRIZIO BENSCH / REUTERS
-----------------------------------------------------------------

Πρώτον, ένας ενιαίος προϋπολογισμός θα πρέπει να λειτουργήσει ως δημοσιονομικό κάτω όριο στις ευρωπαϊκές ενώσεις τραπεζών και κεφαλαιαγορών. Η πρώτη [δηλ. η τραπεζική ένωση] δεν είναι καθόλου πλήρης: Οι Αρχές εποπτείας και επίλυσης [διαφορών] πρέπει να έχουν μεγαλύτερο εκτελεστικό ρόλο, όπως κατέστη σαφές από τις αποκλίνουσες απαντήσεις στις μίνι κρίσεις της Ιβηρικής και της Ιταλίας το περασμένο καλοκαίρι. Απαιτεί επίσης δημοσιονομική ασφάλεια. Όπως πρότειναν οι οικονομολόγοι Douglas Diamond και Philip Dybvig [7], τα κατακερματισμένα τραπεζικά αποθεματικά συστήματα δεν μπορούν να λειτουργήσουν χωρίς την έκτακτη ασφάλιση για καταθέσεις και, κατ’ επέκταση, μια δημοσιονομική Αρχή για την ασφάλιση των αξιών σε περιπτώσεις πανικού. Το χρηματο-οικονομικό ιστορικό των Ηνωμένων Πολιτειών [8] είναι πολύ σαφές σε αυτό το σημείο. Εν συντομία, μόνο με ένα βαθμό δημοσιονομικής ένωσης, είναι δυνατή μια ανθεκτική τραπεζική [ένωση].

Δεύτερον, η ικανότητα σταθεροποίησης των μεμονωμένων κρατών-μελών υπονομεύεται επί του παρόντος τόσο από τους αποκλίνοντες δημοσιονομικούς κανόνες όσο και από τις ασταθείς χρηματοπιστωτικές αγορές. Μόνο ένας υπερεθνικός προϋπολογισμός μπορεί να προσφέρει σταθεροποίηση με έναν τρόπο που να κάνει αξιόπιστες προσαρμογές στα κράτη-μέλη, αποφεύγοντας ταυτόχρονα τις παγίδες ρευστότητας (liquidity traps). Ένας ενιαίος προϋπολογισμός θα επέτρεπε ευκολότερη διαχείριση του επιχειρηματικού κύκλου όταν μεμονωμένες χώρες χάνουν την πρόσβαση στην αγορά ή, αν εκείνες το επιλέξουν, όταν αναδιαρθρώσουν το δημόσιο χρέος τους.

Αν και παρατηρητές όπως ο Josh Barro της [εφημερίδας] New York Times [9] αμφισβήτησαν ή υποβάθμισαν τον σταθεροποιητικό ρόλο του ομοσπονδιακού προϋπολογισμού στις Ηνωμένες Πολιτείες, η ιστορική καταγραφή είναι αδιαμφισβήτητη: Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν την παγκόσμια οικονομική κρίση χωρίς ομοσπονδιακό προϋπολογισμό (σκεφτείτε το TARP, τα προγράμματα διάσωσης τραπεζών και αυτοκινητοβιομηχανιών και τις επεκτάσεις ασφάλισης [έναντι της] ανεργίας). Και στην δεκαετία του 1930, όταν η Fed [10] ανέλαβε τελικά τον ρόλο του δανειστή εσχάτης καταφυγής, ένας αξιόπιστος δημοσιονομικός παράγοντας ήταν απαραίτητος όχι μόνο για να σταματήσει την κρίση αλλά και για την ανάκαμψη. Η εναλλακτική λύση είναι μια ατελείωτη κρίση όπως της Ελλάδας. Επιπλέον, είναι μύθος ότι η σταθεροποίηση μπορεί να λειτουργήσει μόνο μέσω του «συντονισμού των προϋπολογισμών», ο οποίος το παλεύει στις καλές εποχές και αποτυγχάνει αθλίως στις κακές.

Τρίτον, όπως και η ενιαία αγορά, η Ευρωπαϊκή Νομισματική Ένωση διευκολύνει την περιφερειακή συγκέντρωση του παραγωγικού κεφαλαίου και του ανθρώπινου δυναμικού με βαθιές συνέπειες στις κατανομές. Κατά την διάρκεια της κρίσης, ανθρώπινο και χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο μεταφέρθηκε από τις χώρες της κρίσης στους κεντρικούς παραγωγικούς κόμβους της Ευρώπης. Παρόλο που η ελεύθερη κυκλοφορία κεφαλαίων και εργασίας είναι συνολικά καλή, μέσα σε μια νομισματική ένωση, διευκολύνει την δημιουργία υπερπαραγωγικών ομάδων και την οικονομική απερήμωση αλλού.

27092017-3.jpg

Η έδρα της Monte dei Paschi, μιας ιταλικής τράπεζας, στην Σιένα, τον Ιούνιο του 2017. STEFANO RELLANDINI / REUTERS
--------------------------------------------------------

Η ΕΕ έχει θέσει σε εφαρμογή πολιτικές για την συγκράτηση αυτού του φαινομένου: Τα αποκαλούμενα ως ταμεία συνοχής. Αλλά μόνο ένας πραγματικός προϋπολογισμός μπορεί να διορθώσει το πρόβλημα εντός της ευρωζώνης, αναλαμβάνοντας νέες διακριτά κατανεμημένες επενδύσεις (κατάρτιση και σχολεία στην Ιταλία και την Πορτογαλία, για παράδειγμα) προκειμένου να εξασφαλιστεί ότι η παραγωγική ικανότητα είναι πιο ομοιόμορφα κατανεμημένη, πράγμα που θα ενθαρρύνει την οικονομική σύγκλιση. Αυτό ταιριάζει με την εμπειρία άλλων ομοσπονδιών, από τις Ηνωμένες Πολιτείες (όπου η «Ζώνη του Ήλιου» [Sun Belt] ήταν αποτέλεσμα της ομοσπονδιακής βιομηχανικής πολιτικής στην δεκαετία του 1940) και της Γερμανίας (όπου η επανένωση [11] περιλάμβανε τρομακτικές μεταβιβάσεις στην Ανατολή). Χωρίς ένα τέτοιο σχέδιο, οι αποκλίσεις μόνο θα εμβαθύνουν, με βαθιές κοινωνικές συνέπειες. Ένας ενιαίος προϋπολογισμός είναι ο καλύτερος τρόπος για να εφαρμοστεί αυτό.

Τέλος, ο δημοκρατικός έλεγχος συνήθως διαφεύγει από τους οικονομολόγους, αλλά όχι από τους εκλογείς. Ένα EMF θα συνέχιζε να κρύβει τις οικονομικές μεταβιβάσεις και τις πολιτικές αποφάσεις πίσω από μια αδιαφανή τεχνοκρατική δομή διακυβέρνησης παρόμοια με εκείνη του ESM σήμερα, που διοικείται περισσότερο σαν μια ιδιωτική εταιρεία παρά σαν μια αντιπροσωπευτική οντότητα. Αντιθέτως, ένας ομοσπονδιακός προϋπολογισμός θα απαιτούσε φορολογικά έσοδα (ενδεχομένως να περιλαμβάνει ένα κλάσμα κάποιου ενοποιημένου εταιρικού φόρου) και τελικά την εξουσία να δανείζεται στην ανοικτή αγορά, δημιουργώντας ένα πραγματικά ευρωπαϊκό ενεργητικό χωρίς ρίσκο.

Δεν χρειάζεται να είναι τεράστιος. Όπως συμβαίνει στην Ελβετία, ένας ομοσπονδιακός προϋπολογισμός μπορεί να περιοριστεί αυστηρά από τα συστατικά μέρη της ομοσπονδίας, τα καντόνια για την Βέρνη και τα κράτη-μέλη για την ευρωζώνη. Ωστόσο, μια τέτοια μετατόπιση της φορολογικής και δανειοληπτικής ισχύος θα επιβάλλει ένα αναγκαίο δημοκρατικό ξεκαθάρισμα εντός της Ένωσης. Με τον τρόπο αυτό, θα αντιμετωπίσει κάπως τα αμοιβαία ενισχυόμενα εκτελεστικά και δημοκρατικά ελλείμματα που μαστίζουν την Ευρώπη από την εποχή της συνθήκης του Μάαστριχτ, όταν η ήπειρος ανέθεσε όλους τους μηχανισμούς προσαρμογής στις ατελείς χρηματοπιστωτικές αγορές.

Τώρα που οι γερμανικές εκλογές είναι πίσω μας, η Ευρώπη πρέπει να κάνει κάτι καλύτερο από το να μετατρέψει τις προσωρινές διορθώσεις σε μόνιμα εξαρτήματα μιας δομής που τρίζει. Το σχέδιο ολοκλήρωσης της Ευρώπης μπορεί να είναι το πιο φιλόδοξο από την εποχή της γέννησης της αμερικανικής δημοκρατίας, όμως στην ιστορία είναι απλώς μια ακόμα ομοσπονδία υπό κατασκευή. Όπως επιχειρηματολογήσαμε στο Foreign Affairs [12], όλες οι επιτυχημένες ομοσπονδίες του κόσμου -η Γερμανία, η Ελβετία, οι Ηνωμένες Πολιτείες και ακόμη και η Αργεντινή- έχουν αναπτύξει έναν πυρήνα ομοσπονδιακών δαπανών με έναν πραγματικό δανειστή εσχάτης καταφυγής, μαζί με έναν (προαιρετικό) χωρίς κανόνα διάσωσης για υπο-ομοσπονδιακές οντότητες. Επομένως, μια δημοσιονομική ένωση για την ζώνη του ευρώ δεν αποτελεί «λύση που έχει χάσει την επαφή με τα προβλήματα», όπως υποστήριξε ο Sandbu [13], αλλά τον μόνο ιστορικά τεκμηριωμένο τρόπο για την διάσωση του ευρώ και της ΕΕ.

Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2017-09-26/fiscal-union-e...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/germany/2017-09-25/future-german...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2017-01-12/why-eurozone-s...
[3] https://www.ft.com/content/de225ddc-865f-11e7-bf50-e1c239b45787
[4] http://bruegel.org/2017/05/we-need-a-european-monetary-fund-but-how-shou...
[5] https://www.foreignaffairs.com/anthologies/2015-06-24/europe-s-monetary-...
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/netherlands/2017-03-28/future-du...
[7] https://www.macroeconomics.tu-berlin.de/fileadmin/fg124/financial_crises...
[8] https://www.foreignaffairs.com/regions/united-states
[9] https://www.nytimes.com/2015/07/11/upshot/the-problem-with-a-euro-fix-wh...
[10] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2016-04-18/fed-and...
[11] https://www.foreignaffairs.com/articles/germany/1991-02-01/germanys-unif...
[12] https://www.foreignaffairs.com/articles/2017-07-26/europes-hamilton-moment
[13] https://www.ft.com/content/1f8dd500-7768-11e7-90c0-90a9d1bc9691

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition