Η αυτοδιάθεση της Καταλονίας και το διεθνές δίκαιο

Σε γενικές γραμμές, η διεθνής έννομη τάξη είναι ανώριμη και ανέτοιμη να χειριστεί μεταποικιακά το κεφάλαιο της αυτοδιάθεσης, το οποίο, αν πραγματικά επικαιροποιηθεί, θα μπορούσε να ναρκοθετήσει το Βεστφαλιανό μας σύστημα. Στην γνωμοδότηση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης (ΔΔΧ) σχετικά με την νομιμότητα ή μη της μονομερούς ανακήρυξης ανεξαρτησίας του Κοσόβου από την μεταβατική κυβέρνηση που είχε οριστεί με απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας μετά την διάλυση της πρώην Γιουγκοσλαβίας και την διαδοχή της από την Σερβία, το Δικαστήριο δεν τόλμησε να αγγίξει ούτε το δικαίωμα αυτοδιάθεσης του Κοσσόβου, ούτε την σχέση του τελευταίου με την συνταγματική έννομη τάξη της Σερβίας, ούτε το επιχείρημα της θεραπευτικής απόσχισης. Αντ’ αυτού, επιθυμώντας διακαώς να δώσει ένα οριστικό τέλος στην τραγωδία της περιοχής και τις βαλτωμένες συνταγματικές συζητήσεις μεταξύ Σερβίας και Κοσσόβου χωρίς να δημιουργήσει νομικά προηγούμενα, το ΔΔΧ επέλεξε να κρυφτεί πίσω από την συχνά βολική αναρχία του διεθνούς δικαίου. Στηριζόμενο στην παρωχημένη αρχή Lotus βάσει της οποίας ό,τι δεν απαγορεύεται ρητά στο διεθνές δίκαιο επιτρέπεται, το ΔΔΧ αγνόησε το Σύνταγμα της Σερβίας και απεφάνθη πως δεν υπάρχει συγκεκριμένος διεθνής κανόνας που να απαγορεύει τις μονομερείς ανακηρύξεις ανεξαρτησίας, λύνοντας έτσι πρόσκαιρα το γεωπολιτικό πρόβλημα της περιοχής αλλά ανοίγοντας τελικά, άθελά του, τον ασκό του Αιόλου για το σύνολο των πολυεθνικών κρατών.

Τα γεγονότα της προηγούμενης Κυριακής είναι πολύ ανησυχητικά και ουδόλως ηθικά αποδεκτά, όμως για να τεθεί πραγματικό ζήτημα διεθνούς αυτοδιάθεσης, η κατάσταση στην Καταλονία θα πρέπει, απευκταία, να κλιμακωθεί πολύ σοβαρά, όπως μας κατέδειξε το όχι και τόσο μακρινό ιστορικό προηγούμενο του Κοσσόβου. Οι χειρισμοί της κεντρικής κυβέρνησης της Ισπανίας προκάλεσαν την έντονη ανησυχία και δυσαρέσκεια της διεθνούς κοινότητας, αλλά ακόμα και έτσι, απέχουν παρασάγγας από την περίπτωση του Κοσσόβου.

Ο πρωθυπουργός της Ισπανίας, Μαριάνο Ραχόι, σε τηλεοπτική οθόνη σε ένα μπαρ στην Βαρκελώνη της Ισπανίας, στις 11 Οκτωβρίου του 2017. REUTERS / Susana Vera
---------------------------------------------------------------------

Σχεδόν είκοσι χρόνια πριν την συνταγματική κρίση της Καταλονίας, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση του Καναδά προσέφυγε στο ανώτατο δικαστήριο της χώρας με αφορμή παρόμοιο δημοψήφισμα, που αφορούσε πιθανή απόσχιση του Κεμπέκ από τον Καναδά. Το ανώτατο δικαστήριο διερεύνησε όλα τα ενδεχόμενα αυτοδιάθεσης -ριζοσπαστικά για τα συνήθη νομικά δεδομένα ακόμα και το σενάριο της θεραπευτικής απόσχισης- και έκρινε πως τίποτα προβληματικό δεν ίσχυε στην περίπτωση του Κεμπέκ που έως τότε απολάμβανε αυξημένης αυτονομίας και καλής μεταχείρισης εντός της ομοσπονδίας. Το δικαστήριο έκρινε πως το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης του Κεμπέκ έπρεπε να πραγματωθεί εντός της καναδικής συνταγματικής έννομης τάξης και όχι μονομερώς, ενώ σε περίπτωση θετικού δημοψηφίσματος απόσχισης τόσο η κεντρική εξουσία όσο και όλα τα επί μέρους ομόσπονδα κράτη και επαρχίες θα είχαν την ηθική υποχρέωση να εισέλθουν σε συνταγματικές συζητήσεις με το Κεμπέκ προκειμένου να αναθεωρήσουν από κοινού τις συνταγματικές τους σχέσεις.

Το ουσιώδες ερώτημα δεν είναι εάν η συνταγματική ή η διεθνής λύση είναι η πιο ενδεδειγμένη, αλλά εάν η Καταλονία κρίνεται, ή θα κριθεί μελλοντικά, ως το πολιτικό ανάλογο του Κοσσόβου ή του Κεμπέκ.

Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition