Η σκιά του πολωνικού παρελθόντος | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η σκιά του πολωνικού παρελθόντος

Πώς το PiS χρησιμοποιεί τις δυσαρέσκειες για να κυβερνά

Στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης, η επέτειος της έναρξης του Β' Παγκοσμίου Πολέμου [1] δεν ήταν παρά μια ιστορική περίσταση.
Αλλά στην Πολωνία [2], τον τόπο όπου ξεκίνησε η σύγκρουση, η 1η Σεπτεμβρίου 1939 εξακολουθεί να ρίχνει μια μεγάλη σκιά.

«Η οικογένεια της μητέρας μου έχασε τα πάντα τότε», μου είπε ο Grzegorz Berendt, ο πρόσφατα διορισμένος αναπληρωτής διευθυντής του Μουσείου του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στο Γκντανσκ της βόρειας Πολωνίας. «Το σπίτι του πατέρα μου καταστράφηκε επίσης, και ο πληθυσμός καταληστευόταν συστηματικά, πρώτα από τους Ναζί και στην συνέχεια από τους Σοβιετικούς. Μεταξύ 1939 και 1945, η Πολωνία έχασε το ένα τρίτο της επικράτειάς της και τουλάχιστον έξι εκατομμύρια πολίτες της σκοτώθηκαν ή δολοφονήθηκαν».

13102017-1.jpg

Πολωνοί, στο βουνό Kasprowy Wierch στα σύνορα της χώρας κατά την διάρκεια μαζικής προσευχής, τον Οκτώβριο του 2017. AGENCA GAZETA / REUTERS
-------------------------------------------------------------

Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι μια σύγκρουση τέτοιας αδιανόητης βαναυσότητας αντηχεί διαμέσου των ετών. Ωστόσο, από τότε που το δεξιό λαϊκιστικό Κόμμα του Νόμου και της Δικαιοσύνης (PiS) εξελέγη το 2015 [3], αυτές οι αντηχήσεις αναμφισβήτητα έγιναν πιο δυνατές και πιο έντονες. «Οι σχέσεις Γερμανίας-Πολωνίας επισκιάζονται από την γερμανική επιθετικότητα του 1939», ανακοίνωσε ο υπουργός Εξωτερικών, Witold Waszczykowski, λίγες μέρες μετά την επέτειο αυτού του Σεπτεμβρίου. Συνέχισε ισχυριζόμενος ότι η Γερμανία οφείλει στην Πολωνία περίπου 1 τρισεκατομμύριο δολάρια για πολεμικές αποζημιώσεις.

Τα σχόλια του Waszczykowski ήρθαν μετά από μερικούς μήνες όλο και πιο πικρών ανταλλαγών μεταξύ Βαρσοβίας και Βερολίνου, καθώς και μεταξύ Βαρσοβίας και Παρισίων και Βαρσοβίας και Βρυξελλών [4]. Αυτές οι διαμάχες περιλάμβαναν μια σειρά θεμάτων, που κυμαίνονται από τις κινήσεις του PiS για τις οποίες η ΕΕ θεωρεί ότι παρεμβαίνουν στην ανεξαρτησία της δικαιοσύνης μέχρι μια άρνηση της Βαρσοβίας να διευθετήσει την δίκαιη ποσόστωσή της επί των προσφύγων. Ο Γάλλος πρόεδρος, Εμμανουέλ Μακρόν, μέχρι που θεώρησε σκόπιμο να περιγράψει την πολωνική κυβέρνηση ως ότι βρίσκεται «σε σύγκρουση» με τις «ευρωπαϊκές αξίες» της δημοκρατίας και της δημόσιας ελευθερίας.

Η σχετικά απότομη κάμψη της σχέσης εξέπληξε πολλούς, καθώς στα χρόνια που ακολούθησαν την κατάρρευση του σοβιετικού μπλοκ το 1989, η Πολωνία είχε γίνει κάτι σαν μοντέλο ευρωπαϊκής χώρας. Το 1999, προσχώρησε στο ΝΑΤΟ και το 2004 στην ΕΕ. Οι σχέσεις Γερμανίας-Πολωνίας δεν ήταν ποτέ τόσο καλές˙ αμέτρητοι οικονομικοί, πολιτιστικοί και κοινωνικοί δεσμοί είχαν δημιουργηθεί μεταξύ των δύο χωρών, με την συμφιλίωση να είναι το πρωταρχικό θέμα.

«Πριν από μερικά χρόνια, όλοι λέγαμε με αυτοπεποίθηση ότι τα ζητήματα του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου, η γερμανο-πολωνική συμφιλίωση και η θέση της Πολωνίας στην ΕΕ και την Διατλαντική συμμαχία είχαν ως επί το πλείστον επιλυθεί», μου είπε ο Michal Baranowski, διευθυντής του Γραφείου Βαρσοβίας του German Marshall Fund. ‘Αλλά τώρα, νομίζω ότι μάλλον ήμασταν κάπως αισιόδοξοι».

13102017-2.jpg

Ο Πολωνός πρόεδρος, Andrzej Duda, αποχωρεί μετά από μια ανακοίνωση σχετικά με την μεταρρύθμιση του δικαστικού συστήματος, στο προεδρικό μέγαρο στην Βαρσοβία, τον Σεπτέμβριο του 2017. AGENCA GAZETA / REUTERS
--------------------------------------------------------

Ο ΗΧΟΣ ΤΩΝ ΟΠΛΩΝ

Το Γκντανσκ και το εκεί μουσείο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου -το πιο μοντέρνο και πλούσιο της χώρας- είναι ένα σαφές σημείο εστίασης αυτής της υπερβολικά αισιόδοξης όψης της μετά το 1989 Πολωνίας.

Πρώην γνωστό ως Danzig, μια «ελεύθερη πόλη» με μεγάλο πληθυσμό Γερμανών πριν από τον πόλεμο, το Γκντανσκ είναι ο τόπος όπου έλαβε χώρα μια από τις πιο δημόσιες απώλειες αυτού που ο τοπικός Τύπος ονομάζει ως «πολέμους μνήμης». Ο πρώτος διευθυντής του μουσείου, Pavel Machcewicz, διορισμένος από την προηγούμενη -υπό την ηγεσία του φιλελεύθερου κόμματος Civic Platform (PO)- κυβέρνηση, απολύθηκε πρόσφατα αφού επικρίθηκε από την κυβέρνηση του PiS ότι απέτυχε να καταστήσει το μουσείο επαρκώς πατριωτικό. Μια ιδιαίτερη ανησυχία του PiS ήταν αυτό που είδε ως έλλειψη υλικού για την καταπίεση της Πολωνίας ή για την ανάδειξη των πιο ηρωικών επεισοδίων της αντίστασής της.

Ο Berendt, ο αντικαταστάτης του Machcewicz, υπόσχεται να «παρουσιάσει περισσότερη από την ιστορία της Πολωνίας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο εν μέρει σε αυτό που ήταν ο προσωρινός εκθεσιακός χώρος του μουσείου». Λέει ότι τα νέα εκθέματα «θα δείξουν την οικονομική εκμετάλλευση, τον τρόμο, την στρατιωτική δραστηριότητα των Πολωνών υπό την γερμανική κατοχή, και θα πουν μια ιστορία άγνωστη σε πολλούς ξένους και πολλούς Πολωνούς πολίτες που γεννήθηκαν μετά τον πόλεμο».

Λίγοι θα αμφισβητούσαν την κλίμακα των δεινών -ως ποσοστό του πληθυσμού της, η Πολωνία έχασε αναλογικά περισσότερους πολίτες στον πόλεμο από οποιαδήποτε άλλη χώρα- αλλά αυτό δεν ήταν τμήμα της δημόσιας αφήγησης για πολλές δεκαετίες. Αντίθετα, στην Πολωνία οι ιστορίες του πολέμου έτειναν να υποβαθμίζουν οποιαδήποτε εθνική άποψη. Υπό το μετά το 1945 κομμουνιστικό καθεστώς, η σοσιαλιστική ενότητα ήταν το σημαντικό ζήτημα. Το 1953, η κυβέρνηση μέχρι που παραιτήθηκε από όλες τις μελλοντικές αξιώσεις αποζημίωσης από την Γερμανία, πιθανότατα επειδή η Πολωνία ήταν τότε σύμμαχος με την Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας (Ανατολική Γερμανία) εντός του σοβιετικού μπλοκ και η Μόσχα ήθελε όλους τους δορυφόρους της σε φιλικούς όρους.

Στην συνέχεια, μετά το 1989, η καπιταλιστική Πολωνία υιοθέτησε την αιτία της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης -και επομένως την συμφιλίωση με την ατμομηχανή της Ευρώπης, την Γερμανία. Υπό τον Machcewicz, το νέο μουσείο στο Γκντανσκ κατά συνέπεια τόνισε την παγκόσμια ταλαιπωρία του πολέμου, ιδιαίτερα σε σχέση με τους πολίτες πολλών διαφορετικών χωρών. Άλλα μουσεία, όπως το κοντινό Elblag, είχαν επίσης τονίσει την τοπική προπολεμική ιστορία όταν η πόλη ήταν μέρος της Γερμανικής Ανατολικής Πρωσίας. Πράττοντας έτσι, είχαν επισημάνει την πολυεθνική και πολυπολιτισμική ιστορία της περιοχής.

Για πολλούς υποστηρικτές του PiS, η υποβάθμιση της μοναδικής εθνικής αφήγησης της Πολωνίας [5] αποτελεί ακόμη ένα σημάδι της υποταγής της Πολωνίας σε μια ξένη, παγκοσμιοποιημένη ατζέντα υπό τις προηγούμενες φιλελεύθερες κυβερνήσεις του ΡΟ.

Ταυτόχρονα, οι υποστηρικτές του PiS συχνά ισχυρίζονται ότι τα ιδρύματα που δημιουργήθηκαν μετά το 1989 -σε μεγάλο βαθμό από αυτές τις κυβερνήσεις του ΡΟ- έχουν στελεχωθεί από άτομα που έχουν μολυνθεί από την σχέση τους με τους κομμουνιστές. Η τρέχουσα διαμάχη για την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης είναι μια τέτοια περίπτωση. Η κυβέρνηση υποστηρίζει ότι οι προσπάθειές της να αποκτήσει τον έλεγχο του τρόπου με τον οποίο θα διορίζονται οι δικαστές είναι αναγκαίες, επειδή η δικαιοσύνη εξακολουθεί να κυριαρχείται από τέτοιους αξιωματούχους, οι οποίοι δεν είχαν ποτέ να δώσουν λόγο για την διασύνδεσή τους με το καταπιεστικό κομμουνιστικό κράτος. Επί του παρόντος, οι δικαστές διορίζονται από το Εθνικό Συμβούλιο του Δικαστικού Σώματος, το οποίο ιδρύθηκε το 1989 από την τελευταία κομμουνιστική κυβέρνηση. Ενώ πολλά από τα διορισμένα μέλη της κομμουνιστικής εποχής έχουν έκτοτε αποσυρθεί, το PiS το βλέπει ως ότι διαιωνίζει το παλιό σύστημα και την αριστερή μεροληψία. Τα κόμματα και οι ομάδες της αντιπολίτευσης, συμπεριλαμβανομένου του ΡΟ, ισχυρίζονται ότι το PiS υπερβάλλει σε μια προσπάθεια να ελέγξει το σύστημα της δικαιοσύνης.

Το PiS υποστηρίζει επίσης ότι οι προηγούμενες κυβερνήσεις που λειτούργησαν από το PO, οι οποίες βρίσκονταν στην εξουσία για το μεγαλύτερο μέρος της περιόδου μετά το 1989, φιλοξένησαν όχι μόνο παλιούς κομματικούς κομμουνιστές αλλά επίσης και παλιές συμπεριφορές πατροναρίσματος των απλών Πολωνών. Το παλιό Κομμουνιστικό Κόμμα είχε συνηθίσει να βλέπει τον εαυτό του ως ελίτ, παρέχοντας στον εαυτό του προνόμια και απολαμβάνοντας υψηλότερα πρότυπα διαβίωσης από τους συνηθισμένους Πολωνούς. Η κατηγορία αυτή υπογραμμίστηκε από ένα σκάνδαλο το 2014, κατά το οποίο μια σειρά συνομιλιών μεταξύ αξιωματούχων του PO σε εστιατόριο της Βαρσοβίας αποκάλυψε ορισμένες συγκλονιστικές συμπεριφορές απέναντι στο ευρύ κοινό. Στο γνωστό ως Waitergate, για τα πλούσια και δαπανηρά γεύματα -που πληρώθηκαν από τους φορολογούμενους-, ένας ανώτερος αξιωματούχος καταγράφηκε να απορρίπτει μισθό 6.000 ζλότι μηνιαίως (περίπου 1.600 δολάρια) ως ένα ποσό για το οποίο «μόνο ένας ηλίθιος ή κλέφτης» θα δούλευε. Επί του παρόντος, ο αριθμός αυτός είναι πολύ υψηλότερος από τον μέσο μηνιαίο μισθό στην Πολωνία.

13102017-3.jpg

Η Γερμανίδα καγκελάριος, Άνγκελα Μέρκελ, και η Πολωνή πρωθυπουργός, Beata Szydlo, στην Βαρσοβία, τον Φεβρουάριο του 2017. AGENCA GAZETA / REUTERS
----------------------------------------------------------

Έτσι, το PiS ακούμπησε σε μια αίσθηση δυσαρέσκειας για μια μετάβαση που πολλοί αισθάνθηκαν ότι είναι παράνομη (καθώς πολλά μέλη του παλαιού, απεχθούς κομμουνιστικού καθεστώτος εξακολουθούν να κατέχουν την εξουσία στο νέο, καπιταλιστικό κράτος) και μια αίσθηση ότι η πολωνική εθνικιστική αφήγηση έχει συνεχώς θαφτεί κάτω από ξένες ατζέντες. Η λεγόμενη ελίτ που το PiS απεχθάνεται, είναι επίσης ιδιαίτερα φιλο-ΕΕ, την οποία [ΕΕ] το PiS συνδέει με τον παλαιό εχθρό, την Γερμανία.

Προωθώντας αυτή την οπτική γωνία, το PiS κέρδισε τις εκλογές του 2015 με μεγάλη πλειοψηφία σε σχέση με το ΡΟ. Αυτή η εσωτερική πολιτική μετατόπιση προς τον πολωνικό δεξιό εθνικισμό, που ονομάστηκε από την κυβέρνηση dobra zmiana, ή «καλή αλλαγή», έχει επίσης ευρύτερες επιπτώσεις. Το PiS έχει ήδη υποστηρίξει αυτό που μερικοί στο Βερολίνο και στις Βρυξέλλες βλέπουν ως νέο άξονα ισχύος στην Ανατολική Ευρώπη. Η προσπάθεια αυτή καθοδηγείται από την πρωτοβουλία «Τρεις θάλασσες» που δρομολογήθηκε από την Πολωνία και την Κροατία το 2016, η οποία επιδιώκει να φέρει μαζί τα παράκτια κράτη της Βαλτικής, της Μαύρης Θάλασσας και της Αδριατικής. Η Πολωνία έχει επίσης υποστηρίξει το «Βουκουρέστι 9», το σύνολο όλων των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης και της Βαλτικής εντός της ΕΕ, δημιουργηθέν το 2014, το οποίο πραγματοποίησε πρόσφατα την δεύτερη συνάντηση υπουργών Εξωτερικών [των συμμετεχόντων χωρών] στην Βαρσοβία.

Την ίδια στιγμή, η κυβέρνηση του PiS έχει μια εντελώς διαφορετική στάση απέναντι στο ΝΑΤΟ. Είναι ένα από τα πέντε μέλη του ΝΑΤΟ που καλύπτει τον στόχο του για αμυντικές δαπάνες 2% του ΑΕΠ, ενώ έχει ως στόχο να αυξήσει το ποσοστό στο 2,5% μέχρι το 2030. «Η Πολωνία είναι απολύτως το κέντρο βάρους της ανατολικής πλευράς του ΝΑΤΟ», μου είπε ο Baranowski. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, από την πλευρά τους, υποστηρίζουν την Πολωνία, με την διοίκηση Trump να υποστηρίζει πλήρως την κυβέρνηση του PiS κατά την πρόσφατη επίσκεψη του προέδρου. Πίσω από αυτό, οι παραδοσιακοί φόβοι των δύο χωρών για μια άλλη χώρα -την Ρωσία- διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο. Η αυξανόμενη ορμητικότητα της Ρωσίας προκαλεί συναγερμό σε πολλούς Πολωνούς και έχει επίσης ενισχύσει την δέσμευση του ΝΑΤΟ στην χώρα.

Οι φόβοι για την Ρωσία βρίσκονται επίσης πίσω από την πρόσφατη κίνηση της Βαρσοβίας για την ίδρυση μιας ένοπλης «εδαφικής αμυντικής δύναμης», μιας εθελοντικής πολιτοφυλακής, σε πολλές ανατολικές πόλεις και χωριά. Ωστόσο, παρόμοιες κινήσεις, όταν τοποθετούνται στο πλαίσιο άλλων ενεργειών του PiS, προκαλούν έντονες ανησυχίες σε άλλα μέρη της Ευρώπης και μεταξύ των ομάδων της αντιπολίτευσης στην Πολωνία. Ως αποτέλεσμα, τέτοιες πρωτοβουλίες ενδέχεται επίσης να υπονομεύσουν την ισχυρή άμυνα του ΝΑΤΟ που επιδιώκει ο πρόεδρος Trump.

«Βαδίζουν σε έναν σκοτεινό δρόμο», λέει η Longhurst. «Έναν πολύ σκοτεινό δρόμο». Πράγματι, σε αυτό το μέρος της Ευρώπης, η καταστροφή που εξαπέλυσε ο ακραίος εθνικισμός πριν από περίπου 78 χρόνια, μπορεί ακόμα να αποτελέσει μια μεγάλη ανησυχία σήμερα.

Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/poland/2017-10-11/shadow-polands...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/anthologies/2016-10-20/world-war
[2] https://www.foreignaffairs.com/regions/poland
[3] http://www.foreignaffairs.gr/articles/70568/mitchell-a-orenstein/paranoi...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/poland/2017-07-26/assault-poland...
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/poland/2017-04-27/pis-and-polish...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition