Η νέα γλώσσα του ευρωπαϊκού λαϊκισμού | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η νέα γλώσσα του ευρωπαϊκού λαϊκισμού

Γιατί ο «πολιτισμός» αντικαθιστά το έθνος
Περίληψη: 

Ο φιλοσημιτισμός, η προώθηση της ισότητας των φύλων και η υποστήριξη των δικαιωμάτων των ομοφυλοφίλων, χρησιμοποιούνται με εντυπωσιακά παρόμοιους τρόπους στον πολιτισμικό λόγο της λαϊκιστικής δεξιάς: Για να τονίσει την καθυστέρηση του Ισλάμ σε σχέση με την νεωτερικότητα της Ευρώπης και να εμφανίσει την αντιμεταναστευτική δεξιά ως υπερασπιστή των φιλελεύθερων και προοδευτικών αξιών της ηπείρου.

Ο ROGERS BRUBAKER είναι καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, στο Λος Άντζελες, και ο συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο Trans: Gender and Race in an Age of Unsettled Identities [1].

Τα αντι-μεταναστευτικά λαϊκιστικά κόμματα υπήρξαν γνωστά στοιχεία της ευρωπαϊκής πολιτικής από τουλάχιστον την δεκαετία του 1980, αλλά τα τελευταία χρόνια έχουν αποκτήσει νέα σημασία [2]. Τον Μάιο, η ηγέτις του Εθνικού Μετώπου, Marine Le Pen [3], ήταν σοβαρή υποψήφια στις προεδρικές εκλογές της Γαλλίας˙ στην πορεία προς τις ολλανδικές βουλευτικές εκλογές τον Μάρτιο, το Κόμμα για την Ελευθερία του Geert Wilders [4] ήταν επί μακρόν το πρώτο˙ και πέρυσι, ο Norbert Hofer [5] του ακροδεξιού Κόμματος της Ελευθερίας ήρθε πολύ κοντά στο να κερδίσει την προεδρία της Αυστρίας. Οι αντι-μεταναστευτικοί λαϊκιστές έχουν επίσης επιτύχει σημαντικά επιτεύγματα σε χώρες όπου προηγουμένως αποτύγχαναν να κερδίσουν ελκυστικότητα, κυρίως στην Γερμανία και την Σουηδία, όπου το κόμμα Εναλλακτική για την Γερμανία (AfD) και οι Σουηδοί Δημοκράτες, αντίστοιχα, έχει επιτύχει μεγάλα εκλογικά κέρδη.

08122017-1.jpg

Η βασιλική της Sacre Coeur στο Παρίσι, τον Φεβρουάριο του 2015. CHRISTIAN HARTMANN / REUTERS
------------------------------------------------------------------

Οι παρατηρητές συνήθως χαρακτηρίζουν αυτά τα κόμματα ως εθνοτικά, εθνικιστικά και ακροδεξιά. Αλλά παρόλο που τα κόμματα αυτά όντως υπερασπίζονται εθνοτικά και εθνικιστικά θέματα, και παρότι η ρητορική τους είναι πράγματι μερικές φορές ακραία, θα ήταν λάθος να τα θεωρήσουμε απλώς κληρονόμους της μακράς παράδοσης του ακροδεξιού εθνικισμού της Ευρώπης. Σε αντίθεση με το ναζιστικό κόμμα ή τα φασιστικά κόμματα της μεσοπολεμικής Ευρώπης ή τα μικρά νεοναζιστικά ή νεοφασιστικά κόμματα της μεταπολεμικής Ευρώπης, ετούτα δεν είναι αντι-συστημικοί δρώντες˙ δεν απορρίπτουν την δημοκρατική συνταγματική τάξη. Δεν είναι ούτε καν δεξιόστροφα. Η Le Pen, αντίθετα με τον συντηρητικό αντίπαλό της François Fillon, παρουσίασε το κόμμα της ως «ούτε δεξιό ούτε αριστερό» και υποσχέθηκε να υπερασπιστεί τους εργαζόμενους ενάντια στην «άγρια παγκοσμιοποίηση».

Αντί να τα στριμώξουμε σε αταίριαστες παλιές κατηγορίες, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι πολλά αντι-μεταναστευτικά κόμματα σήμερα έχουν αναπτύξει έναν νέο πολιτικό λόγο, τον οποίο ονομάζω «πολιτισμισμό» (civilizationism) [6]. Ο πολιτισμισμός υιοθετήθηκε από το ολλανδικό Κόμμα για την Ελευθερία, το Λαϊκό Κόμμα της Δανίας, το Κόμμα Προόδου της Νορβηγίας, τους Αληθινούς Φινλανδούς, τους Σουηδούς Δημοκράτες, το Εθνικό Μέτωπο της Γαλλίας και, σε κάποιο βαθμό, το βελγικό Vlaams Belang, το αυστριακό Κόμμα της Ελευθερίας και την ιταλική Λίγκα του Βορρά (παρότι όχι από το Εναλλακτική για την Γερμανία που παραμένει πιο κοντά στην παραδοσιακή εθνικιστική ακροδεξιά). Ο νέος πολιτισμισμός είναι ένας παράδοξος συνδυασμός της «ταυτοτικής» χριστιανικότητας, της κοσμικότητας, του φιλοσημιτισμού, της ισλαμοφοβίας και ακόμη και ορισμένων στοιχείων φιλελευθερισμού, όπως η υποστήριξη της ισότητας των φύλων και των δικαιωμάτων των ομοφυλοφίλων. Θέτει μια πανευρωπαϊκή πολιτισμική ταυτότητα που ισχυρίζεται ότι απειλείται από -και είναι σε θεμελιώδη σύγκρουση με- το Ισλάμ, το οποίο εκλαμβάνεται ως ξεχωριστός και ξένος πολιτισμός. Αυτός ο νέος λόγος είναι πιο λεπτός από εκείνον των ρητά ακρο-δεξιών κινήσεων και κομμάτων, αλλά, επίσης, θέτει σοβαρούς κινδύνους για την φιλελεύθερη δημοκρατία.

08122017-2.jpg

Υποστηρικτές του γερμανικού αντι-μεταναστευτικού κινήματος PEGIDA σε συλλαλητήριο στην Δρέσδη, τον Απρίλιο του 2015. FABRIZIO BENSCH / REUTERS
---------------------------------------------------------------------

ΑΠΟ ΤΗΝ ΧΡΙΣΤΑΝΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΟΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟ

Ο λαϊκισμός του πολιτισμισμού ξεκίνησε για πρώτη φορά πριν μιάμιση δεκαετία, από τον Ολλανδό πολιτικό Pim Fortuyn. Ένας κομψός, ανοιχτά ομοφυλόφιλος πρώην μαρξιστής κοινωνιολόγος, ο Fortuyn μεταμορφώθηκε, στους μήνες πριν από την δολοφονία του το 2002, σε έναν εκπληκτικά επιτυχημένο πολιτικό, σπάζοντας ταμπού και αμφισβητώντας το θαμπό, συναινετικό στυλ της ολλανδικής πολιτικής. Ο Φόρτουιν, φυσικά, δεν ήταν ο πρώτος που αξιοποίησε τις λαϊκές ανησυχίες για τη μετανάστευση ή που κατηγόρησε τους μετανάστες για εγκλήματα και αστικές διαταραχές. Αλλά καινοτόμησε στο ταίριασμα της αντι-μεταναστευτικής (και συγκεκριμένα αντι-μουσουλμανικής) ρητορικής με φιλελεύθερες θέσεις σε κοινωνικά ζητήματα, ειδικά τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων. Αποκαλώντας με υπερηφάνεια τον εαυτό του ως τον «Samuel Huntington της ολλανδικής πολιτικής» [7], ο Fortuyn επικαλέστηκε το φάντασμα μιας «σύγκρουσης» των πολιτισμών [8] «ανάμεσα στην Ευρώπη την οποία χαρακτήριζε ως ιουδαϊκο-χριστιανικό ανθρωπιστικό πολιτισμό», ο οποίος ήταν φιλελεύθερος και ανοιχτός, και τον ισλαμικό πολιτισμό, τον οποίο χαρακτηρίζει ως οπισθοδρομικό και καταπιεστικό, ειδικά στους τομείς του φύλου και της σεξουαλικότητας.