Το κλειδί της πολιτικής μακροζωίας του Evo Morales

Λίγο περισσότερο από μια δεκαετία πριν, φαινόταν σαν η πολιτική αριστερά να σάρωνε την Λατινική Αμερική. Ο πρόεδρος της Βενεζουέλας Ούγκο Τσάβες κυριάρχησε στην περιφερειακή σκηνή, ενώ αριστεροί πρόεδροι ανέβηκαν στην εξουσία σε πολλές χώρες, από το Ελ Σαλβαδόρ και την Ονδούρα μέχρι την Αργεντινή και την Χιλή. Αλλά τώρα φαίνεται να υπάρχει μια επιστροφή [3] προς την αντίθετη κατεύθυνση, καθώς οι ηγέτες και τα κόμματα έχουν νικηθεί σε αρκετές χώρες και η Βενεζουέλα [4] διολίσθησε στον αυταρχισμό και στο χάος προς το να γίνει αποτυχημένο κράτος.

Ωστόσο, ένας ηγέτης επιβιώνει, και με μεγαλύτερη σταθερότητα και επιτυχία από ό, τι αρχικά αναμενόταν. Τώρα, με μια πρόσφατη δικαστική απόφαση που αφαιρεί τα όρια στην θητεία, ο αρχηγός αυτός επιδιώκει να παρατείνει την παρουσία του στην εξουσία ακόμη περισσότερο. Αυτή την στιγμή, αξίζει να αναρωτηθούμε: Γιατί ο Βολιβιανός πρόεδρος Evo Morales κράτησε, ενώ άλλοι αριστεροί ηγέτες όχι;

Ο πρόεδρος της Βολιβίας, Evo Morales, μιλά κατά την διάρκεια τελετής που σηματοδοτεί τα 12 χρόνια του στην εξουσία, στην συνεδρίαση του εθνικού Κογκρέσου, στην La Paz της Βολιβίας, τον Ιανουάριο του 2018. DAVID MERCADO / REUTERS
----------------------------------------------------------------------------

Η ΕΝΩΜΕΝΗ ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΤΗΣ ΒΟΛΙΒΙΑΣ

Ο Μοράλες ανακηρύχθηκε ως ο πρώτος ιθαγενής πρόεδρος της Βολιβίας το 2006 και επανεξελέγη το 2009 και το 2014. Κατά την διάρκεια της θητείας του, ο ίδιος και το δικό του Κίνημα Προς τον Σοσιαλισμό (MAS) μετασχημάτισαν την πολιτική αρένα της Βολιβίας και διατήρησαν με ασφάλεια την εξουσία. Υπήρξε αξιοσημείωτη απουσία σημαντικών αποστασιών από -ή προκλήσεων για- τον Μοράλες και το MAS από τα αριστερά, ενώ η αντιπολίτευση δεν μπόρεσε να ενωθεί και να οικοδομήσει έναν αποτελεσματικό συνασπισμό.

Ένας βασικός παράγοντας πίσω από την επιτυχία του Μοράλες και την συνεχιζόμενη ενότητα στην αριστερά είναι οι λαϊκές ρίζες του MAS. Σε αντίθεση με πολλά λατινοαμερικανικά πολιτικά κόμματα, το MAS διαμορφώθηκε από κάτω προς τα πάνω, από ένα ευρύ φάσμα αγροτικών και αστικών λαϊκών κινημάτων, τα οποία εξακολουθούν να παρέχουν μια τεράστια μαζική βάση στήριξης. Αν και η γένεση του κόμματος προηγήθηκε της ανόδου του Μοράλες στην εξουσία, εδραιώθηκε ως εθνικό κόμμα μόλις ο Μοράλες ανέλαβε το αξίωμά του. Το MAS έχει γερές επιδόσεις σε κάθε εκλογές μεταξύ του 2006 και του 2014 και παραμένει το μόνο κόμμα με μια πραγματικά εθνική εμβέλεια.

Ένας δεύτερος παράγοντας είναι ότι η Βολιβία υπό το MAS γνώρισε μια κρίσιμη μετατόπιση στις εγχώριες σχέσεις ισχύος που έχει ενδυναμώσει μεγάλα τμήματα του πληθυσμού που προηγουμένως ήταν αποκλεισμένα. Οι υποδεέστερες ομάδες που συνδέθηκαν με το MAS, ιδίως τα κινήματα των ιθαγενών της υπαίθρου και τα αγροτικά κινήματα που βρίσκονταν στο περιθώριο της κοινωνικής και πολιτικής ζωής, απέκτησαν μεγαλύτερο λόγο με το να κερδίσουν εκπροσώπηση σε εκλεγμένες και διορισμένες θέσεις [5], καθώς και με αυξημένη επιρροή στην διαδικασία λήψης οικονομικών και πολιτικών αποφάσεων. Πρόκειται για μια εξαιρετική αλλαγή σε μια κοινωνία που χαρακτηρίζεται από βαθιές εθνοτικές διαιρέσεις και αποκλεισμούς, και που ενίσχυσε τον Μοράλες και την θέση του MAS στην εξουσία.

Ίσως το πιο σημαντικό ήταν μια ισχυρή οικονομική επίδοση συνοδευόμενη από μια σημαντική μείωση της ανισότητας και μια επέκταση των πολιτικών κοινωνικής πρόνοιας. Η πλούσια σε ενέργεια και ορυκτά οικονομία της Βολιβίας σημείωσε [6] ετήσιο ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ κατά μέσο όρο 5% από τότε που ανέλαβε την εξουσία [ο Μοράλες], φθάνοντας στο ανώτατο 6,8% το 2013. Αρχικά, ο Μοράλες επέβαλε πληρωμές δικαιωμάτων εκμετάλλευσης (royalty payments) στις εξορυκτικές βιομηχανίες, κάτι που προκάλεσε άμεση αύξηση στα κρατικά έσοδα και επέτρεψε σημαντικές δημόσιες δαπάνες για την υγεία, την εκπαίδευση και την κοινωνική ασφάλιση χωρίς να δημιουργηθούν μακροοικονομικές ανισορροπίες. Η κυβέρνηση του MAS προώθησε επίσης πολλές καινοτομίες κοινωνικής πολιτικής, συμπεριλαμβανομένου ενός καθολικού μη διανεμητικού συστήματος συνταξιοδότησης [στμ: noncontributory pension plan, ένα συνταξιοδοτικό σύστημα όπου ο εργαζόμενος δεν πληρώνει εισφορές] και υπό προϋποθέσεις χρηματικές μεταβιβάσεις σε παιδιά του δημοτικού σχολείου για την βελτίωση της πρόσβασής τους στην εκπαίδευση. Παρόλο που τα προγράμματα αυτά είναι μέτρια σε κλίμακα, φτάνουν σε ευρεία τμήματα της κοινωνίας. Η κυβέρνηση της Βολιβίας έχει επίσης σημειώσει αξιοσημείωτα οφέλη στη μείωση της φτώχειας και της ανισότητας: Από το 2006, εκτιμάται ότι ένα εκατομμύριο άνθρωποι έχουν ξεφύγει από την φτώχεια˙ και μεταξύ του 2006 και του 2015, ο συντελεστής Gini, μια μέτρηση της ανισότητας, υποχώρησε σταθερά από το 56,7 στο 45,5 [6].

Συνολικά, η αντιπολίτευση στον Μοράλες παρέμεινε αδύναμη και διαιρεμένη. Στον απόηχο της επιβράδυνσης της ανάπτυξης το 2014, το MAS έχασε αρκετές δημαρχιακές και επαρχιακές εκλογές και το 2016 η αντιπολίτευση από την αριστερά και την δεξιά προσωρινά ενώθηκε και κέρδισε το 51,3% ενός βασικού δημοψηφίσματος, κάτι που αποδείχθηκε αρκετό για να νικήσει την προτεινόμενη από τον Μοράλες συνταγματική αλλαγή που θα του επέτρεπε να επιδιώξει νόμιμα μια τέταρτη διαδοχική θητεία. Αλλά αυτή η ενότητα της αντιπολίτευσης ήταν βραχύβια. Και παρόλο που μερικά κοινωνικά κινήματα που υποστήριζαν παραδοσιακά το MAS είχαν διασπαστεί σε ομάδες «νομιμοφρόνων» και «διαφωνούντων», τα κόμματα της αντιπολίτευσης και οι μεμονωμένοι υποψήφιοι παρέμειναν υπερβολικά κατακερματισμένοι και δεμένοι με τις ανώτερες τάξεις για να αποτελέσουν σοβαρή απειλή για τον Morales.

ΜΙΑ ΕΠΙΤΥΧΗΜΕΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΛΑΤΦΟΡΜΑ