Γιατί η σταμάτησε η παγκοσμιοποίηση | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Γιατί η σταμάτησε η παγκοσμιοποίηση

Και πώς να επανεκκινηθεί

Τέτοιες αντιλήψεις δεν περιορίζονται στα λαϊκά στρώματα˙ οι κατά της παγκοσμιοποίησης έχουν έρθει στην εξουσία ή έχουν πλησιάσει περισσότερο να την καταλάβουν. Και βρίσκουν κοινό λόγο: Την επόμενη μέρα που το Ηνωμένο Βασίλειο ψήφισε υπέρ του Brexit, ο Steve Bannon, [πλέον, πρώην] επικεφαλής σύμβουλος στρατηγικής του Trump, κάλεσε τον Nigel Farage, τότε αρχηγό του Κόμματος Ανεξαρτησίας του Ηνωμένου Βασιλείου, στο ραδιοφωνικό του show. «Το σχέδιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης απέτυχε», ανακοίνωσε ο Farage. «Είναι καταδικασμένη, είμαι στην ευχάριστη θέση να πω». «Είναι ένα μεγάλο επίτευγμα», είπε ο Bannon. «Συγχαρητήρια». Πριν από τις πρόσφατες προεδρικές εκλογές της Γαλλίας, ο Trump εξέφρασε την υποστήριξή του στην επικεφαλής του Εθνικού Μετώπου, Marine Le Pen, και στην υπέρ του προστατευτισμού ατζέντα της.

18022018-2.jpg

Διαμαρτυρία γα την συμφωνία Trans-Pacific Partnership στο Εθνικό Συνέδριο των Δημοκρατικών στην Φιλαδέλφεια, τον Ιούλιο του 2016. CHARLES MOSTOLLER / REUTERS
-------------------------------------------------------------------------------

Αν και η ανορθόδοξη θητεία του Trump στην Ουάσινγκτον κυριάρχησε στα πρωτοσέλιδα, η παγκοσμιοποιημένη οικονομία αντιμετωπίζει έντονες προκλήσεις και στην Ευρώπη. Το Ηνωμένο Βασίλειο, το οποίο φιλοξενεί την πιο σημαντική κεφαλαιαγορά της Ευρώπης, πρόκειται να εξέλθει από την ΕΕ˙ οι όροι παραμένουν ασαφείς, αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το Brexit αντιπροσωπεύει μια νίκη για την αντι-παγκοσμιοποίηση, τον εθνικισμό και τον πατριωτισμό. Εν τω μεταξύ, μεγάλο μέρος της υπόλοιπης Ευρώπης μαστίζεται από χαμηλή ανάπτυξη και υψηλή ανεργία, παράγοντες που, παράλληλα με την κρίση των προσφύγων, τροφοδότησαν την υποστήριξη λαϊκιστικών κομμάτων σε όλη την ήπειρο. Η Ευρώπη είναι παγιδευμένη σε ένα αποτυχημένο οικονομικό σύστημα που έχει πολύ λίγους μηχανισμούς προσαρμογής. Η ανάπτυξη και ο πληθωρισμός παραμένουν πολύ χαμηλά για να μειώσουν τα υψηλά επίπεδα ανεργίας και χρέους, και μια αναδιάρθρωση του χρέους θα ήταν σχεδόν αδύνατη χωρίς να διαλυθεί η ευρωζώνη. Οι συναλλαγματικές ισοτιμίες του ευρώ έναντι άλλων σημαντικών νομισμάτων είναι πολύ χαμηλές για την Γερμανία και ορισμένες άλλες χώρες του Βορρά, προκαλώντας άνοδο στα εμπορικά πλεονάσματά τους, αλλά υπερβολικά υψηλές για εκείνες στο νότο, οι οποίες παραμένουν πολύ λιγότερο ανταγωνιστικές.

Στο σημερινό πολιτικό περιβάλλον, καθώς ο εθνικισμός αυξάνεται σε ολόκληρη την ήπειρο, οι λογικές οικονομικές μεταρρυθμίσεις όπως η αυξημένη δημοσιονομική ολοκλήρωση, είναι απίθανο να κερδίσουν έλξη. Αλλά η βρετανική ψηφοφορία για αποχώρηση από την ΕΕ και η εκλογή του Τραμπ θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν ως έκκληση για αφύπνιση των ευρωπαϊκών ελίτ, πυροδοτώντας πραγματική μεταρρύθμιση. Παρ’ όλα αυτά, με έναν νέο και άπειρο πρόεδρο στην Γαλλία και με τις εκλογές στην Δανία, την Γερμανία και την Ιταλία, η Ευρώπη θα παραμείνει απασχολημένη με τις εσωτερικές πολιτικές και οικονομικές προκλήσεις της για το άμεσο μέλλον.

Οι πολυμερείς θεσμοί που διαδραμάτισαν βασικό ρόλο στη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο τάξη θα αγωνιστούν επίσης να προσφέρουν παγκόσμια ηγεσία. Θεσμικά όργανα όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Παγκόσμια Τράπεζα δυσκολεύτηκαν να προσαρμοστούν στην άνοδο των αναδυόμενων οικονομιών: Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρώπη εξακολουθούν να κυριαρχούν σε αυτά, υποβαθμίζοντας την αξιοπιστία τους και την επιρροή τους στις αναπτυσσόμενες χώρες, ιδίως στην Ασία. Ωστόσο, ούτε οι Ηνωμένες Πολιτείες υπό τον Trump ούτε η ΕΕ, η οποία είχε εμπλακεί σε σύγκρουση με το ΔΝΤ για το χρέος της Ελλάδας, είναι πιθανό να επενδύσουν πολλούς πόρους σε αυτούς τους οργανισμούς τα επόμενα χρόνια. Καθώς τα πολυμερή θεσμικά όργανα περιθωριοποιούνται, το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα θα γίνει πιο ευάλωτο στις τοπικές και συστημικές χρηματοπιστωτικές κρίσεις [6].

Εν τω μεταξύ, η αρχική αισιοδοξία για το Διαδίκτυο και την ελεύθερη ροή πληροφοριών, ένα άλλο κεντρικό στοιχείο της παγκοσμιοποίησης, έχει ξεθωριάσει. Οι αποκαλύψεις του Edward Snowden, συμβασιούχου της αμερικανικής Υπηρεσίας Εθνικής Ασφάλειας (National Security Agency, NSA) σχετικά με τα προγράμματα παρακολουθήσεων από τις ΗΠΑ, οι υποτιθέμενες κυβερνο-επιθέσεις της Ρωσίας κατά τις αμερικανικές προεδρικές εκλογές, η άνοδος των «ψευδών ειδήσεων» και η χρήση ψηφιακών επικοινωνιών από τις τρομοκρατικές οργανώσεις για να προσηλυτίσουν οπαδούς και να σχεδιάσουν επιθέσεις, έκαναν φανερό ότι η τεχνολογία της πληροφορίας μπορεί να ανατρέψει την παγκοσμιοποιημένη φιλελεύθερη οικονομική τάξη όπως και να την στηρίξει. Το Διαδίκτυο αντιμετωπίζει ένα πολύ πιο περίπλοκο, ρυθμιζόμενο και κατακερματισμένο μέλλον από εκείνο που πολλοί φαντάζονταν στην δεκαετία του 1990. Στην Κίνα, οι αυστηροί κανονισμοί έχουν δημιουργήσει ένα είδος ψηφιακού Σινικού Τείχους που απομονώνει εν μέρει τους Κινέζους χρήστες του Διαδικτύου από τον υπόλοιπο κόσμο και η ΕΕ έχει λάβει ισχυρές θέσεις για το ιδιωτικό απόρρητο προσπαθώντας να περιορίσει μέσω νομικών ενεργειών τις πρακτικές ορισμένων ιντερνετικών πλατφορμών που δημιουργήθηκαν από το Facebook και την Google. Τα επόμενα χρόνια, άλλες κυβερνήσεις ενδέχεται επίσης να περιορίσουν την ελεύθερη ροή πληροφοριών, δεδομένων και γνώσεων στο όνομα της ασφάλειας.

ΠΟΥ ΠΗΓΑΝ ΟΛΑ ΛΑΘΟΣ

Πολλές από τις τρέχουσες προκλήσεις της παγκόσμιας οικονομίας έχουν τις ρίζες τους στα χρόνια γύρω από την αλλαγή της χιλιετίας. Το 1999 ξεκίνησε το ευρώ, θέτοντας το έδαφος για τις πρόσφατες οικονομικές συμφορές της Ευρώπης. Σχεδόν τρία χρόνια αργότερα, τον Δεκέμβριο του 2001, η Κίνα προσχώρησε στον ΠΟΕ, ανοίγοντας τις εγχώριες αγορές της στις εισαγωγές και αποκτώντας πλήρη πρόσβαση στην παγκόσμια οικονομία. Εν τω μεταξύ, ο οικονομικός αντίκτυπος της αυτοματοποίησης και της ψηφιακής τεχνολογίας άρχισε να επιταχύνεται.