Το κλειδί για την επίτευξη ειρήνης στην Αφρική

Για χρόνια, το εργαλείο πρώτης επιλογής για την δημιουργία μόχλευσης έναντι των παραγόντων που υπονομεύουν την ειρήνη ή τα ανθρώπινα δικαιώματα ήταν η επιβολή στοχευμένων κυρώσεων. Ωστόσο, οι κυρώσεις έχουν χρησιμοποιηθεί μερικώς στην Αφρική. Έχουν εφαρμοστεί μόνο σε μερικά άτομα κάθε φορά, με ελάχιστη επιβολή, και σπάνια επεκτείνονται σε αρπακτικούς εμπορικούς συνεργάτες, τόσο εντός όσο και εκτός της Αφρικής, οι οποίοι διευκολύνουν και επιτρέπουν τις επίσημες παραβάσεις. Με την πάροδο του χρόνου, τα αντιμαχόμενα μέρη έχουν καταλήξει να θεωρούν τις κυρώσεις ως μια ασαφή ενόχληση για τις δημόσιες σχέσεις τους και όχι ως σοβαρή απειλή για την εξουσία τους. Οι κυβερνήσεις του Obama και του Trump απέσυραν πρόσφατα συνολικές κυρώσεις κατά του γειτονικού Σουδάν, αλλά δεν μπόρεσαν να αποσπάσουν σημαντικές αλλαγές στην συμπεριφορά της [πρωτεύουσας] Χαρτούμ. Αυτή η κίνηση αποτελεί ένα ισχυρό παράδειγμα της τρέλας των τρεχουσών ειρηνευτικών προσπαθειών στην Αφρική, οι οποίες έχουν ως επί το πλείστον αποφύγει την χρήση των άμεσα διαθέσιμων εργαλείων για την εφαρμογή πίεσης τα οποία είναι και πιο εξελιγμένα και πιο εστιασμένα.

Αυτή η καθιερωμένη αλλά αποτυχημένη προσέγγιση μπορεί να αλλάξει. Η σοβαρή οικονομική πίεση με πραγματικό πόνο δεν είναι μόνο δυνατή˙ έχει αποδειχθεί αποτελεσματική στο παρελθόν.

Καταρχάς, οι κυρώσεις πρέπει να επιβάλλονται σε ολόκληρα δίκτυα, όχι μόνο σε άτομα. Αυτή ήταν η προσέγγιση που ακολούθησαν οι Ηνωμένες Πολιτείες με το Ιράν και την Βόρεια Κορέα προκειμένου να τους οδηγήσουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Οι Ηνωμένες Πολιτείες επέβαλλαν εκτενείς κυρώσεις που στοχεύουν στην ηγεσία και τα στρατιωτικά δίκτυα του Ιράν, σε μια προσπάθεια να διακόψουν τις παράνομες ροές χρηματοδότησης που χρησιμοποιούν οι κυρίαρχες ελίτ της χώρας ώστε να διατηρήσουν την λαβή τους στην οικονομία του Ιράν. Για παράδειγμα, τον Ιούνιο του 2013, το υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ έβαλε σε μαύρη λίστα την «Εκτέλεση της Εντολής του Ιμάμη Χομεϊνί», μια κρατική οντότητα που περιλαμβάνει 37 φαινομενικά ιδιωτικές επιχειρήσεις που βρίσκονται σε ολόκληρο τον κόσμο, πολλές από τις οποίες χρησιμοποιήθηκαν ως εταιρείες-βιτρίνα για να αποφύγουν κυρώσεις. Δημιούργησαν και έλεγξαν τεράστιες, έξω από τα [λογιστικά] βιβλία επενδύσεις που εκείνοι έκρυβαν τόσο από τον ιρανικό λαό όσο και από τις διεθνείς ρυθμιστικές Αρχές.

Μαχητής περπατά μπροστά από μια πυρκαγιά σε ελεγχόμενη από αντάρτες περιοχή στην επαρχία του Άνω Νείλου του Νότιου Σουδάν, στις 13 Φεβρουαρίου 2014. GORAN TOMASEVIC / REUTERS
------------------------------------------------------------------------------

Οι κυρώσεις που στοχεύουν τα δίκτυα με αυτόν τον τρόπο είναι ισχυρά εργαλεία για την αλλαγή της συμπεριφοράς και για την πίεση των στοχευμένων ατόμων να έρθουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Αυτές οι «κυρώσεις δικτύου» (“network sanctions”) λειτουργούν επειδή επηρεάζουν όχι μόνο το ίδιο το πρωταρχικό άτομο, αλλά και εκείνους που ενεργούν για λογαριασμό του και οντότητες που ανήκουν ή ελέγχονται από το πρωταρχικό άτομο. Με την επιβολή κυρώσεων σε αυτά τα άτομα και τις οντότητες αμέσως ή σταδιακά αλλά σε σύντομο χρόνο, το δίκτυο του ατόμου δεν έχει αρκετό χρόνο για να απορροφήσει και να προσαρμοστεί στις οικονομικές επιπτώσεις της αποκοπής του από το χρηματοπιστωτικό σύστημα των ΗΠΑ.

Αν και ίσως να είναι πολύ νωρίς για να το πούμε, το γεγονός ότι ο ηγέτης Kim Jong Un συμφώνησε σε ένα μορατόριουμ για τον έλεγχο των πυραύλων -και ότι τώρα υπάρχει μια αναμενόμενη συνάντηση μεταξύ του Kim και του προέδρου Donald Trump στα σκαριά (όσο αμφιλεγόμενη κι αν είναι)- υποδηλώνει ότι οι κυρώσεις του τελευταίου έτους ή περίπου τόσο, λειτούργησαν. Μέχρι στιγμής, η σημερινή κυβέρνηση έχει επιβάλει κυρώσεις σε περισσότερους στόχους της Βόρειας Κορέας απ’ όσους κατά την διάρκεια ολόκληρης της προεδρίας του Ομπάμα.

Ίσως το καλύτερο παράδειγμα συστημικών κυρώσεων, ή «κυρώσεων δικτύου», είναι εναντίον των ναρκωτικών. Σύμφωνα με τον νόμο για τον Προσδιορισμό των Ξένων Αξόνων Ναρκωτικών (Foreign Narcotics Kingpin Designation Act), το υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ επιβάλει κυρώσεις τακτικά στα δίκτυα των καρτέλ ναρκωτικών, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων που ενεργούν για λογαριασμό τους και των εταιρειών που ανήκουν ή ελέγχονται από αυτά. Αυτή η προσέγγιση χρησιμοποιήθηκε εκτεταμένα στην Κολομβία, όπου η χρήση των κυρώσεων δικτύου από τις ΗΠΑ, παράλληλα με την εθελοντική συμμόρφωση των τραπεζών της Κολομβίας με αυτές τις κυρώσεις, έχει περιορίσει δραματικά την ικανότητα των οργανώσεων διακίνησης ναρκωτικών να λειτουργούν και να μετακινούν τα χρήματά τους. Το ξέπλυμα [στμ: η νομιμοποίηση] των εσόδων από την πώληση ναρκωτικών δεν διαφέρει από το ξέπλυμα των εσόδων από άλλα εγκλήματα, όπως η διαφθορά. Επομένως, η προσέγγιση πρέπει να είναι η ίδια. Το κυνήγι των λογιστών, των δικηγόρων και των τραπεζιτών –των «τύπων των χρημάτων» (the “money guys”)- χτυπά ουσιαστικά την αχίλλειο πτέρνα αυτών των ειδών τους κακοήθεις δρώντες.