Πώς οι αντι-φιλελεύθεροι ηγέτες επιτέθηκαν στην Κοινωνία των Πολιτών | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Πώς οι αντι-φιλελεύθεροι ηγέτες επιτέθηκαν στην Κοινωνία των Πολιτών

Αυτό που συμβαίνει στην Κεντρική Ευρώπη είναι μέρος μιας ευρύτερης τάσης

Τον περασμένο μήνα, ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας, Βίκτορ Όρμπαν [1], έκανε την μέχρι τώρα πιο θρασεία επίθεσή του στην Κοινωνία των Πολιτών. Σε μια ομιλία του για τα 170 χρόνια από την επανάσταση της Ουγγαρίας το 1848, ο Όρμπαν αμφισβήτησε τα «μέσα μαζικής ενημέρωσης που συντηρούνται από ξένες ανησυχίες και εγχώριους ολιγάρχες, επαγγελματίες μισθωμένους ακτιβιστές, διοργανωτές ταραχωδών διαδηλώσεων και μια αλυσίδα από ΜΚΟ που χρηματοδοτούνται από έναν διεθνή κερδοσκόπο, συνοψισμένα και ενσωματωμένα στο όνομα “George Soros”». Δυστυχώς, η ρητορική αυτή δεν περιορίζεται πλέον στον Όρμπαν, ο οποίος φημίζεται ότι αυτοαποκαλείται ως «αντι-φιλελεύθερος δημοκράτης» (illiberal democrat). Οι επιθέσεις κατά της κοινωνίας των πολιτών και των ανεξάρτητων μέσων μαζικής ενημέρωσης έχουν γίνει συνήθεις σε όλη την Κεντρική Ευρώπη [2], απειλώντας το μέλλον της δημοκρατίας στην περιοχή.

09042018-1.jpg

Ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας, Βίκτορ Όρμπαν, σε ομιλία του στο Εθνικό Πανεπιστήμιο Δημόσιας Διοίκησης στην Βουδαπέστη, στην Ουγγαρία, τον Απρίλιο του 2018. BERNADETT SZABO / REUTERS
---------------------------------------------------------------------------

Μέσα από το πρόγραμμα Έθνη σε Μετάβαση (Nations in Transit) του Freedom House, το οποίο παρακολουθεί τις εξελίξεις στην μετα-κομμουνιστική Ευρώπη και την Ευρασία από το 1995, παρατηρήσαμε μια έκρηξη των αντι-φιλελεύθερων εκστρατειών σπίλωσης τα τελευταία πέντε χρόνια, με κυβερνώντες πολιτικούς ή τον πρόεδρο να επιτίθενται στην κοινωνία των πολιτών ή τα μέσα ενημέρωσης στις 25 από τις 29 χώρες της έρευνάς μας. Οι πολιτικοί συχνά συνδυάζουν τις εκστρατείες αυτές με ξενοφοβική, αντι-γκέι και αντι-σημιτική ρητορική που τοποθετεί ομάδες της κοινωνίας των πολιτών και δημοσιογράφους έξω από το έθνος.

Με αυτόν τον τρόπο, αυτοί οι αντι-φιλελεύθεροι ηγέτες επαναπροσδιορίζουν το τι σημαίνει να είσαι πολίτης και το τι σημαίνει να ζεις σε μια δημοκρατία. Με το να επιτίθενται στην κοινωνία των πολιτών και στα μέσα ενημέρωσης με αυτούς τους όρους, επιτίθενται στην έννοια ότι ο πλουραλισμός των ταυτοτήτων και των απόψεων μέσα σε μια κοινωνία είναι φυσιολογικός και ακόμη και ευεργετικός. Χωρίς τέτοιους θεσμούς, οι δημαγωγικοί ηγέτες ή τα πολιτικά κόμματα μπορούν να περάσουν ιδιοτελείς νόμους και να αποκτήσουν μεγαλύτερη δύναμη για τον εαυτό τους. Αυτό αποτελεί μέρος μιας τρομακτικής παγκόσμιας τάσης. Αν ο αντι-φιλελευθερισμός γίνει το σύνηθες σε χώρες που έχουν παραδόσεις φιλελεύθερης δημοκρατίας, τότε είναι πιθανό να δούμε τον αντι-φιλελευθερισμό να ευδοκιμεί σε όλο τον κόσμο.

Το σημείο καμπής για την σύγχρονη εκστρατεία σπίλωσης στην Κεντρική Ευρώπη και την Ευρασία ήταν η εκστρατεία της Ρωσίας κατά των μη κυβερνητικών οργανώσεων, η οποία επιταχύνθηκε μετά τις μαζικές διαδηλώσεις που ακολούθησαν τις νόθες εκλογές τον Δεκέμβριο του 2011. Η ρωσική εκστρατεία περιελάμβανε μια νέα νομοθεσία που χαρακτήριζε τις ΜΚΟ ως «ξένους πράκτορες» επειδή αποδέχονταν οποιαδήποτε χρηματοδότηση, ανεξαρτήτως του πόσο μικρό ήταν το ποσό, από ξένες πηγές και επειδή εμπλέκονταν σε μια ευρύτατα ορισμένη «πολιτική» δραστηριότητα.

Η Ρωσία δεν ήταν η πρώτη χώρα στην Ευρασία που κατέστελλε τις ΜΚΟ –μια αντίδραση αναπτυσσόταν από την Επανάσταση των Ρόδων στην Γεωργία το 2003, την οποία που πολλοί στην περιοχή απέδωσαν στην εξωτερική υποστήριξη των ομάδων της κοινωνίας των πολιτών, και το Ουζμπεκιστάν και το Τουρκμενιστάν είχαν ήδη εξαλείψει τους δικούς τους πολιτικούς τομείς στην πρώτη δεκαετία του αιώνα- αλλά η σημασία της ίδιας της χώρας [δηλ. της Ρωσίας], και οι προσπάθειές της για την προώθηση της καταστολής της στο εξωτερικό, επιτάχυναν την αλλαγή. Τα κυβερνώντα κόμματα σε μερικά από τα γειτονικά κράτη της Ρωσίας πρότειναν παρόμοιους νόμους και, ακόμη και εκεί όπου τα μέτρα κατανικήθηκαν (όπως στην Κιργιζία), άλλαξαν το πλαίσιο συζήτησης, καθιστώντας την κριτική των ΜΚΟ προς την κυβέρνηση ως ύποπτη, ακόμη και ανατρεπτική.

Το νόημα του χαρακτηρισμού ως «ξένου πράκτορα» δεν είχε ποτέ πραγματικά σχέση με τη νομιμότητα˙ η Ρωσία διέθετε ήδη πολλά νομικά και εξωδικαστικά εργαλεία για τον έλεγχο του δημόσιου τομέα της. Αντίθετα, ο στόχος ήταν να καταστούν οι ΜΚΟ, αρχικά, ως εγγενώς «ξένες» και ως ενεργούσες ενάντια στα εθνικά συμφέροντα και, δεύτερον, ως ότι εργάζονται μέσα από την χώρα για να υπονομεύσουν την ενότητά της, ειδικά μέσω της υπεράσπισης των ευάλωτων μειονοτήτων.

Η Ρωσία ήταν ιδιαίτερα καινοτόμος στο τελευταίο σημείο, φέρνοντας στο κοινοβούλιο τον περίφημο λεγόμενο νόμο περί ομοφυλοφιλικής προπαγάνδας ταυτόχρονα με τον νόμο των ΜΚΟ. Η συγκυρία κατάθεσης αυτού του νόμου, ο οποίος ποινικοποίησε «την προώθηση των μη παραδοσιακών σεξουαλικών σχέσεων μεταξύ ανηλίκων» [3], δημιούργησε έναν σιωπηρό δεσμό μεταξύ της κοινωνίας των πολιτών και της «μη παραδοσιακής σεξουαλικότητας». Η σύζευξη επέτρεψε στην Ρωσία να απομονώσει ΜΚΟ ως υπερασπιστές μιας μη δημοφιλούς μειονότητας, να παρουσιάσει την υπόθεση εναντίον των ΜΚΟ ως προσπάθεια να προστατευθεί η Ρωσία από εχθρούς που επιδιώκουν την φθορά της, και να οικοδομηθούν γέφυρες με την άκρα δεξιά στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Οι εκστρατείες κατά των ΜΚΟ έχουν μετατραπεί σε κανονικοποιημένο τμήμα της πολιτικής στην Ρωσία και την Κεντρική Ασία και τώρα στην Κεντρική Ευρώπη και στα Βαλκάνια. Η Ουγγαρία ψήφισε τον δικό της νόμο για τους ξένους πράκτορες το 2017, και οι πολιτικοί εξακολουθούν να προτείνουν παραλλαγές του νόμου σε πολιτικές συζητήσεις, πιο πρόσφατα στην Τσεχική Δημοκρατία, την Ρουμανία, την Σλοβακία και την Ουκρανία.

Όταν ο πρώην πρωθυπουργός της Σλοβακίας, Robert Fico, φέτος πιέστηκε να παραιτηθεί μετά την δολοφονία ενός ερευνητικού δημοσιογράφου, μια από τις πρώτες του αντιδράσεις ήταν να υπονοήσει ότι ο πολιτικός αντίπαλός του –ο Σλοβάκος πρόεδρος, Andrej Kiska- είχε λάβει εντολές από τον George Soros, τον οποίον ο Κίσκα είχε συναντήσει τον προηγούμενο χρόνο και ο οποίος υποστηρίζει διάφορες ΜΚΟ στην περιοχή, προσπαθώντας να ανατρέψει τον Fico. Στη Δημοκρατία της Τσεχίας, οι εκστρατείες σπίλωσης που κατηγορούν τον Σόρος ότι πολεμά την επανεκλογή του προέδρου Milos Zeman κυκλοφόρησαν στα τέλη του περασμένου έτους. Και το 2016, ενώ η Ρουμανία βίωνε ένα ακόμα γύρο διαμαρτυριών κατά της διαφθοράς, ένας φιλο-κυβερνητικός τηλεοπτικός παρουσιαστής κατηγόρησε τον Σόρος ότι πληρώνει διαδηλωτές (συμπεριλαμβανομένων κακοποιών) για να διαμαρτύρονται.

Όπου διεξάγονται αυτές οι εκστρατείες, οι υποστηρικτές τους χρησιμοποιούν την τακτική της σύνδεσης των ΜΚΟ με ευάλωτες μειονότητες. Στην Κεντρική Ευρώπη, αυτό έχει πάρει τη μορφή αντι-σημιτικής και αντι-μουσουλμανικής ρητορικής. Η προσφυγική κρίση του 2015 άνοιξε μια νέα ευκαιρία για αυτή την τακτική και η Ουγγαρία του Όρμπαν ήταν ο αρχικός καινοτόμος.

Στην τρέχουσα εκστρατεία του κόμματος του, οι αντι-σημιτικές και αντι-μουσουλμανικές αλληγορίες αλληλοεπικαλύπτονται και γίνονται δυσδιάκριτες. Ο Soros απεικονίζεται ως αυτός που κινεί τα νήματα και χειραγωγεί πολιτικούς της αντιπολίτευσης ή χρησιμοποιεί τις ΜΚΟ για να εισάγει εκατομμύρια Μουσουλμάνων μεταναστών στην Ουγγαρία για να αλλάξει την δημογραφική ισορροπία της χώρας. Οι καρικατούρες του Σόρος ως κακόβουλου μάγου -ή ακόμα και ως κάποιο είδος ερπετού κυριολεκτικά σαν τέρας- χαϊδεύουν μια πλούσια φλέβα ευρωπαϊκών αντι-σημιτικών εικόνων. Όπως και στην ομιλία του τον περασμένο μήνα, ο Όρμπαν τείνει να συγχωνεύει όλες τις οργανώσεις πολιτών με τον ίδιο τον Σόρος. Το 2017, η ουγγρική κυβέρνηση έστειλε ερωτηματολόγια σε όλους τους κατοίκους της χώρας στο πλαίσιο μιας «εθνικής διαβούλευσης» σχετικά με το «σχέδιο Soros» για την εγκατάσταση των προσφύγων -παρόλο που ο Σόρος δεν είναι κυβερνητικός αξιωματούχος και οι ιδέες του για τη μετανάστευση δεν προωθήθηκαν από την Ευρωπαϊκή Ένωση ή την ουγγρική κυβέρνηση. Οι επιθέσεις αυτές φτιάχνουν την εικόνα των ΜΚΟ και των δημοσιογράφων ως αουτσάιντερ χρησιμοποιώντας την αντι-σημιτική αλληγορία των Εβραίων στην Ευρώπη ως μόνιμων ξένων, και στην συνέχεια προσθέτουν το φάσμα μιας εισβολής Μουσουλμάνων μεταναστών.

Αυτές οι εκστρατείες σπίλωσης απειλούν την λειτουργία της δημοκρατίας επειδή επιδιώκουν να απονομιμοποιήσουν την συμμετοχή μη κυβερνητικών φωνών στον δημόσιο διάλογο. Η λογική πίσω από την σπίλωση είναι ότι μόνο όσοι έχουν εκλεγεί από την πλειοψηφία –δηλαδή, η κυβέρνηση- έχουν το δικαίωμα να μιλούν για θέματα κοινού ενδιαφέροντος. Όλοι οι άλλοι, συμπεριλαμβανομένων των ΜΚΟ, των δημοσιογράφων και τελικά των πολιτικών της αντιπολίτευσης, δεν έχουν νόμιμο ρόλο. Κατ’ επέκτασιν, αυτή η πλειοψηφική κατανόηση της πολιτικής προετοιμάζει το έδαφος μια μονοκομματική διακυβέρνηση.

Το νέο αντι-φιλελεύθερο κανονικό στην Κεντρική Ευρώπη αποτελεί μέρος μιας μεγαλύτερης τάσης. Αυτές είναι χώρες που έχουν προσχωρήσει στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ και μια παρόμοια φλέβα αντι-φιλελευθερισμού γίνεται όλο και πιο χαρακτηριστική στην Δυτική Ευρώπη, το Ηνωμένο Βασίλειο και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι Δυτικοί πολιτικοί που αντιτίθενται σε αυτόν τον αντι-φιλελευθερισμό πρέπει να είναι απολύτως ξεκάθαροι σχετικά με την ανάγκη προσθήκης ισχυρής δράσης για καταδίκη [του φαινομένου αυτού] όπου είναι δυνατόν.

Η έναρξη των διαδικασιών του Άρθρου 7 -το πρώτο βήμα προς τις κυρώσεις δυνάμει της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση για παραβιάσεις των αξιών της Συνθήκης της ΕΕ- κατά της Πολωνίας για τις βλάβες που έχουν προξενήσει οι πρόσφατες δικαστικές μεταρρυθμίσεις της χώρας στην ανεξαρτησία της δικαστικής εξουσίας είναι μια αρχή, αλλά οι Ευρωπαίοι ηγέτες δεν πρέπει να σταματήσουν εκεί. Η Ουγγαρία θα πρέπει επίσης να αντιμετωπίσει τις διαδικασίες του Άρθρου 7 για την δική της συστηματική αποδυνάμωση [4] των «ελέγχων και ισορροπιών» (checks and balances), και το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα στο ευρωκοινοβούλιο, ένα μπλοκ αποτελούμενο από εθνικά πολιτικά κόμματα, θα πρέπει να αποπέμψει το Fidesz του Orban.

Ακόμη πιο σημαντικό είναι οι πολιτικοί να υποστηρίξουν τον πλουραλισμό ως ένα δεδομένο και μια αξία εγχωρίως: Κάτι που είναι και αληθές από κάθε κοινωνία όσο και καλό για κάθε κοινωνία. Πίσω από αυτές τις ενίοτε παράλογες αντι-φιλελεύθερες εκστρατείες σπίλωσης βρίσκεται μια θανατηφόρα σοβαρή επίθεση στην ιδέα ότι μια κοινωνία είναι καλύτερη όταν περιέχει διαφορετικές απόψεις και ταυτότητες και ότι οι φιλελεύθεροι δημοκρατικοί θεσμοί, συμπεριλαμβανομένων των μη κρατικών, είναι τα καλύτερα μέσα για την εξισορρόπηση των επιθυμιών των πλειοψηφιών με τα δικαιώματα μειονοτήτων.

Ο Όρμπαν ξέρει τι υποστηρίζει, και μας το λέει καθημερινά. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι άλλους ηγέτες πρόθυμους να κάνουν το ίδιο και για τις βασικές αρχές της φιλελεύθερης δημοκρατίας.

Copyright © 2018 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/central-europe/2018-04-06/how-il...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/hungary/2017-04-12/hungary-turni...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/central-europe/2018-03-07/pope-f...
[3] https://www.nytimes.com/2017/06/20/world/europe/russia-gay-propaganda.html
[4] http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?type=TA&language=EN&refere...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition