Ο λάθος τρόπος για να διορθωθεί η Λιβύη

Όποιος επισκέπτεται την Λιβύη τους τελευταίους μήνες, συναντά μια χώρα που κρατάει την ανάσα της, πιασμένη από τις ωδίνες της αναβλητικότητας και από ένα βαθύ κακό προαίσθημα. Είναι ένας άνομος χώρος, γεμάτος εγκληματικότητα και εκρήξεις άγριων μαχών στα νότια και στα ανατολικά. Τα έσοδα από το πετρέλαιο έχουν πέσει λόγω των πρόσφατων συγκρούσεων, και οι λεηλασίες από τις ελίτ βάζουν τους καθημερινούς Λίβυους να αγωνίζονται για επιβίωση εν μέσω βαθιάς οικονομικής κρίσης. Η ομπρέλα όλων αυτών είναι ένα παρατεταμένο πολιτικό αδιέξοδο. Η επίσημη εξουσία χωρίζεται μεταξύ μιας αδύναμης, διεθνώς αναγνωρισμένης Κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας (Government of National Accord, GNA) στην πρωτεύουσα Τρίπολη, και των ανατολικών ιδρυμάτων που κυριαρχούνται από τον στρατάρχη Khalifa Hiftar, που κάποτε υπηρέτησε υπό τον πρώην ηγέτη της Λιβύης, Muammar al-Qaddafi, αλλά αργότερα είχε διαφωνήσει με αυτόν. Όμως, ένα μεγάλο μέρος της δυτικής και νότιας χώρας ξεφεύγει από τον έλεγχο αυτών των αντίπαλων Αρχών.

Δεν υπήρξε καμία έλλειψη Δυτικών προτάσεων για να σπάσει το αδιέξοδο και να αποτρέψει την περαιτέρω κατάρρευση, η πιο δημοφιλής εκ των οποίων περιλαμβάνει πρόωρες εκλογές [2], όπως υποστήριξε πρόσφατα ο Γάλλος πρόεδρος Εμμανουέλ Μακρόν σε συνάντηση με Λίβυους ηγέτες στο Παρίσι. Οι υποστηρικτές αυτής της προσέγγισης επιχειρηματολογούν ότι μόνο οι εκλογές μπορούν να δημιουργήσουν μια νέα κυβέρνηση με την λαϊκή υποστήριξη που απαιτείται για να ξεπεραστεί το νομικό κενό που πλήττει όλα τα ανταγωνιστικά νομοθετικά και εκτελεστικά όργανα της Λιβύης. Είναι μια επανεκκίνηση, λένε αυτοί οι υποστηρικτές, μια πιθανότητα να παραμεριστούν οι υπονομευτές και από τις δύο πλευρές και να αντικατασταθεί η από μακρού χρόνου ταλαιπωρούμενη GNA με ένα πιο βιώσιμο σώμα.

Ένα ιστορικό κτήριο, που καταστράφηκε κατά την διάρκεια της τριετούς σύγκρουσης, στην Βεγγάζη της Λιβύης, στις 28 Φεβρουαρίου του 2018. ESAM OMRAN AL-FETORI / REUTERS
----------------------------------------------------------------------

Ωστόσο, παρ’ όλους αυτούς τους δελεασμούς, στην πραγματικότητα, οι πρόωρες εκλογές μπορεί να οδηγήσουν σε μεγαλύτερη αταξία. Χωρίς μια σταθερή συνταγματική βάση, οι εκλογές θα παρήγαγαν μια κυβέρνηση της οποίας η νομιμοποίηση θα αμφισβητηθεί ακόμη ευρύτερα [3]. Η απουσία ενός συντάγματος αφήνει επίσης σε εκκρεμότητα την εκτελεστική εξουσία του προέδρου -μια ιδιαίτερη ανησυχία για τους αντιπάλους του Hiftar, ο οποίος βλέπει στην υποστήριξή του για τις εκλογές ένα αχνά καλυμμένο σχέδιο για να γίνει κυβερνήτης δια βίου. Αυτό από μόνο του θα μπορούσε να είναι ένα σημαντικό σημείο ανάφλεξης. Στα ελεγχόμενα από τον Hiftar ανατολικά, οι ελεύθερες εκλογές είναι αδύνατες. Αλλά ακόμη και έξω από εκεί, στην καλύτερη περίπτωση, τα αποτελέσματα των ψηφοφοριών θα επηρεαστούν σε μεγάλο βαθμό από τους τοπικούς ισχυρούς άνδρες και τις πολιτοφυλακές, και οι εκλογές απειλούν να προκαλέσουν βίαιες τοπικές συγκρούσεις.

ΟΙ ΠΗΓΕΣ ΤΟΥ ΑΔΙΕΞΟΔΟΥ

Από πολλές απόψεις, η παράλυση στην Λιβύη απορρέει από την λανθασμένη Πολιτική Συμφωνία της Λιβύης (Libyan Political Agreement, LPA) [4], που υπογράφηκε στο Skhirat του Μαρόκου τον Δεκέμβριο του 2015. Η συμφωνία αυτή, που αποσκοπούσε στον τερματισμό των συγκρούσεων μεταξύ των λεγόμενων παρατάξεων «Αυγή» και «Αξιοπρέπεια», παρήγαγε την Κυβέρνηση της Εθνικής Συμφωνίας στην Τρίπολη, αλλά δεν μπόρεσε να ενοποιήσει τα κατακερματισμένα πολιτικά, οικονομικά και στρατιωτικά σώματα της Λιβύης. Η σύλληψη και η διεξαγωγή του διαλόγου στην πορεία προς την συμφωνία έγινε βιαστικά με εντολή των εξωτερικών δυνάμεων και, πιο σημαντικό, ήταν τεχνητά διαρθρωμένη ως μια συμφωνία μεταξύ δύο μερών, όταν στην πραγματικότητα οι παράγοντες της σύγκρουσης ήταν πιο πολυάριθμοι και ποικίλοι. Με το να βασίζεται σε υπογράφοντες από τα δύο κοινοβούλια (ένα στα ανατολικά και ένα στα δυτικά της χώρας) που δεν μιλούσαν εξ ονόματος των πραγματικών δυνάμεων στο έδαφος, έθεσε το έδαφος για ένα συνεχές αδιέξοδο. Ένα κρίσιμο σημείο ήταν η εξουσία του αρχηγού των ενόπλων δυνάμεων, την οποία η συμφωνία έδωσε στο Συμβούλιο Προεδρίας της GNA –ένας όρος που απορρίφθηκε από τον Hiftar και τους υποστηρικτές του.

Για να ξεπεράσει αυτό το αδιέξοδο, ο νέος απεσταλμένος του ΟΗΕ στην Λιβύη, ο Ghassan Salamé, πρότεινε ένα «σχέδιο δράσης» που περιλαμβάνει τροποποιήσεις στην LPA (για να συμπεριληφθεί ένα ανασυσταθέν Συμβούλιο Προεδρίας), μια εθνική διάσκεψη, ένα λαϊκό δημοψήφισμα για το σύνταγμα, και την προετοιμασία των προεδρικών και κοινοβουλευτικών εκλογών με τους κατάλληλους εκλογικούς νόμους. Δυστυχώς, το σχέδιο έχει κολλήσει σε σχεδόν κάθε θέμα: Δεν υπάρχει καμία κίνηση για την αναθεώρηση της σύστασης του συμβουλίου˙ η πρόοδος για την εθνική διάσκεψη, την οποία ανέθεσε ο ΟΗΕ σε έναν μη κυβερνητικό οργανισμό, ήταν αργή και επίπονη˙ και η ανατολική Βουλή των Αντιπροσώπων (House of Representatives, HoR) δεν θα θέσει σε ψηφοφορία τον νόμο για το συνταγματικό δημοψήφισμα. Αυτό αφήνει τις εκλογές ως τον τελευταίο εναπομείναντα πυλώνα. Ο Σαλαμέ επί μακρόν υποστήριξε ότι οι εκλογές θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν μόνο όταν οι συνθήκες ήταν ώριμες. Τώρα, αν και δεν έχει σημειωθεί πρόοδος, οι εκλογές θα διεξαχθούν ούτως ή άλλως, τον Δεκέμβριο του 2018, σύμφωνα με την πρωτοβουλία του Macron.