Πόλεμοι για το νερό στον Νείλο

Στην Αιθιοπία, το μεγαλύτερο φράγμα της Αφρικής και ο υδροηλεκτρικός σταθμός πλησιάζουν στην ολοκλήρωση της κατασκευής τους. Το Φράγμα της Μεγάλης Αιθιοπικής Αναγέννησης (Grand Ethiopian Renaissance Dam, GERD) στον ποταμό Νείλο έχει την δυνατότητα να μεταμορφώσει την οικονομία της Αιθιοπίας και να φέρει επανάσταση στον αγροτικό τομέα του βορειοδυτικού γειτονικού Σουδάν. Αλλά πιο κάτω, στην Αίγυπτο, όπου το 95% του πληθυσμού ζει στις ακτές του Νείλου ή στο δέλτα του, πολλοί αντιτίθενται στο φράγμα, το οποίο θεωρούν θεμελιώδη απειλή για τον τρόπο ζωής τους. Καθώς η Αιθιοπία προετοιμάζεται να λειτουργήσει το φράγμα και να εκτρέψει τα ύδατα του Νείλου για να γεμίσει τον τεράστιο ταμιευτήρα του, η διεθνής διαμάχη για το ποτάμι έχει φτάσει σε μια κρίσιμη στιγμή. Κατά το επόμενο έτος, η Αίγυπτος και η Αιθιοπία είτε θα βάλουν τις διαφορές τους στην άκρη τους και θα δημιουργήσουν ένα συνεργατικό μονοπάτι προς τα εμπρός μαζί -ένα αποτέλεσμα που είναι τεχνικά εφικτό, αλλά πολιτικά βεβαρυμμένο- ή θα αντιμετωπίσουν μια διπλωματική καθοδική πορεία.

Η ιστορία της διαμάχης γύρω από το φράγμα, ωστόσο, είναι επίσης όλο και πιο αδιαχώριστη από το εντεινόμενο «μεγάλο παιχνίδι» που εκτυλίσσεται στην ανατολική Αφρική: Καθώς η Τουρκία, το Κατάρ, η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Αίγυπτος, όλες τους σπεύδουν για επιρροή, η γεωπολιτική της Μέσης Ανατολής πέρασε την Ερυθρά Θάλασσα [1], στρατιωτικοποιώντας και πολώνοντας το Κέρας της Αφρικής. Οι δυνάμεις της Μέσης Ανατολής ψάχνουν εκτάσεις για στρατιωτικές και ναυτικές βάσεις, διεκδικούν αρόσιμη γεωργική γη και φέρονται να αναπτύσσουν πληρεξούσιους (proxies) για να πιέζουν τους αντιπάλους τους.

Κατασκευές στο φράγμα “Αναγέννησης” στην Αιθιοπία, τον Μάρτιο του 2015. REUTER/TIKSA NEGERI
----------------------------------------------------------------

Σε ορισμένες περιπτώσεις, η αυξανόμενη επιρροή και οι πόροι των χωρών του Κόλπου βοήθησαν να μεσολαβηθούν εποικοδομητικοί συμβιβασμοί που πηγαίνουν την Ανατολική Αφρική μπροστά: Η ιστορική ειρηνευτική συμφωνία του Ιουλίου που τερμάτισε μια πολεμική κατάσταση δύο δεκαετιών μεταξύ Αιθιοπίας και Ερυθραίας διευκολύνθηκε από τις προσπάθειες διαμεσολάβησης των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων. Σε άλλες περιπτώσεις, όπως της Σομαλίας, η εμπλοκή της Μέσης Ανατολής έχει καταστήσει τις ήδη ευμετάβλητες τοπικές πολιτικές ακόμη πιο εκρηκτικές με το να εξάγει δύσκολες γεωπολιτικές διαφορές πέρα από την Ερυθρά Θάλασσα.

Σήμερα, αμφότερες οι οδοί -κλιμάκωση των συγκρούσεων και εποικοδομητική συνεργασία- είναι ξεκάθαρα δυνατές, στην διαμάχη των φραγμάτων όπως και στην περιοχή ως σύνολο. Οι κίνδυνοι της αναζωπύρωσης της βίας στην ανατολική Αφρική, η αστάθεια στην Αίγυπτο, η μαζική μετανάστευση και οι απειλές κατά των κομβικών σημείων της Ερυθράς Θάλασσας υποδηλώνουν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ευρώπη και η διεθνής κοινότητα έχουν συμφέρον να εξασφαλίσουν ότι οι επί τόπου δρώντες και η Μέση Ανατολή θα επιλέξουν με σύνεση.

ΤΟ ΝΕΡΟ ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΜΗ

Από την εποχή των βρετανικών αποικιών, η χρήση νερού από τις χώρες του Νείλου διαμορφώθηκε πρωτίστως από μια διμερή συμφωνία του 1959 μεταξύ Αιγύπτου και Σουδάν, η οποία παρείχε στην Αίγυπτο ένα μεγάλο μερίδιο υδάτων από το Νείλο, ενώ εξαιρούσε την Αιθιοπία και άλλα έθνη στην ανάντη. Τα τελευταία, καταδίκασαν την συμφωνία, κάνοντας έκκληση για αυτό που θεωρούν πιο ισόρροπη χρήση των υδάτων, αλλά οι προσπάθειες των τελευταίων δεκαετιών για την διαπραγμάτευση μιας ευρύτερης περιφερειακής συνθήκης για την διαχείριση των υδάτων παρέπαιαν.

Παρά την συνεχιζόμενη διαμάχη, η Αιθιοπία άρχισε να κατασκευάζει το ενός μιλίου πλατύ GERD το 2010. Για τους Αιθίοπες ηγέτες στην Αντίς Αμπέμπα, το φράγμα της Αναγέννησης είναι ένα μεταμορφωτικό κρατικό έργο υποδομής και ένα σύμβολο των εθνικών φιλοδοξιών τους. Η δομή [2] θα έχει ύψος περίπου 500 πόδια και πλάτος 6,135 πόδια, με επιπλέον βοηθητικό φράγμα και ταμιευτήρα περίπου 800 τετραγωνικών μιλίων. Μετά την ολοκλήρωσή του, ο ταμιευτήρας του φράγματος θα μπορούσε να κρατήσει έως 74 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα -περισσότερο νερό από όσο απορροφά η Αίγυπτος σε ολόκληρο το χρόνο. Οι 16 τουρμπίνες σχεδόν θα τριπλασιάσουν [3] την τρέχουσα εγκατεστημένη ικανότητα της Αιθιοπίας να παράγει ηλεκτρική ενέργεια και θα επιτρέψει σημαντικές εξαγωγές ηλεκτρισμού της Αιθιοπίας σε γειτονικές χώρες. Η κατασκευή ήταν μια μακρά, επίπονη διαδικασία, αλλά, κατά τους περισσότερους υπολογισμούς, οι εργαζόμενοι θα αρχίσουν να γεμίζουν τον ταμιευτήρα και να παράγουν ηλεκτρική ενέργεια μέσα στο επόμενο έτος. Επειδή το φράγμα χρηματοδοτήθηκε μέσω εγχώριων χρηματοδοτήσεων και ομολόγων σε κοινότητες της αιθιοπικής διασποράς ανά τον κόσμο, η πίεση για την ολοκλήρωση του έργου και την δημιουργία εσόδων από εξαγωγές είναι υψηλή.