Η αμερικανική εθνική κυριαρχία δεν κινδυνεύει από τον ΟΗΕ

Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν λιγότερους λόγους να ανησυχούν για την εθνική κυριαρχία τους από όσο οποιαδήποτε άλλη χώρα του κόσμου. Καμία άλλη χώρα δεν απολαμβάνει τόσο μεγάλη ελευθερία από εξωτερικές παρεμβάσεις -στρατιωτικές, οικονομικές ή διπλωματικές. Είναι για τον λόγο αυτό που άλλοι εθνικοί ηγέτες βρήκαν περίεργο το γεγονός ότι οι πρόεδροι των Ηνωμένων Πολιτειών που απευθύνονται στα Ηνωμένα Έθνη κρίνουν απαραίτητο να διακηρύξουν [1] για άλλη μια φορά ότι δεν θα επιτρέψουν ποτέ οποιαδήποτε ιδιοποίηση της αμερικανικής εθνικής κυριαρχίας.

«Δεν θα παραχωρήσουμε ποτέ την κυριαρχία της Αμερικής σε μια μη εκλεγμένη, χωρίς λογοδοσία, παγκόσμια γραφειοκρατία», δήλωσε ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ [2] την περασμένη εβδομάδα στην δεύτερη ομιλία του στην Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ. «Η Αμερική κυβερνάται από Αμερικανούς». Δεν ήταν ο πρώτος πρόεδρος των ΗΠΑ που έκανε αυτή την σημείωση. Ο George HW Bush το έθεσε εμφατικά στην ομιλία του το 1991 στην Γενική Συνέλευση, θεωρώντας τα διεθνή θεσμικά όργανα ως ένα στοιχείο στην υπηρεσία μιας διεθνούς τάξης «στην οποία κανένα έθνος δεν πρέπει να παραδώσει ούτε ένα ‘ιώτα’ από την κυριαρχία του». Ο George W. Bush είχε έναν πρέσβη στον ΟΗΕ –τον John Bolton, τώρα σύμβουλο του Trump για την εθνική ασφάλεια- διάσημο για την έντονη υπεράσπιση της εθνικής κυριαρχίας. Ακόμη και ο Μπαράκ Ομπάμα, παρά την φήμη του για το ανοικτό πνεύμα του στην παγκόσμια συνεργασία και την πολυμέρεια, υπεράσπισε έντονα την αμερικανική κυριαρχία στην ομιλία του στον ΟΗΕ το 2013: «Τα διάφορα έθνη δεν θα συμφωνήσουν για την ανάγκη ανάληψης δράσης σε κάθε περίπτωση, και η αρχή της κυριαρχίας βρίσκεται στο κέντρο της διεθνούς μας τάξης».

Ο Trump απευθύνεται στην Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη, τον Σεπτέμβριο του 2018. CARLO ALLEGRI / REUTERS
---------------------------------------------------------------------------

Εκείνο που είναι τόσο παράξενο σχετικά με αυτό το επαναλαμβανόμενο μήνυμα και το υποκείμενο άγχος που αντανακλά, δεν είναι ότι υπάρχει στην πραγματικότητα μια τόση δα μικρή απειλή για την αμερικανική κυριαρχία. Είναι ότι στον βαθμό που υπάρχει μια απειλή, δεν προέρχεται από διεθνείς θεσμούς και συμφωνίες αλλά από άλλα κυρίαρχα κράτη, καθώς και από τις ταχείες τεχνολογικές εξελίξεις που αλλάζουν την σχετική ισχύ των κρατικών και μη κρατικών φορέων, εταιρειών και ομάδων. Υπάρχει μια πραγματική συζήτηση που θα έπρεπε να γίνει σχετικά με τον τρόπο προστασίας της εθνικής κυριαρχίας στον εικοστό πρώτο αιώνα˙ αλλά δεν είναι αυτή ακριβώς η συζήτηση.

Η ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ ΛΑΩΝ

Για να πάρετε μια αίσθηση του πόσο περίεργη είναι η αμερικανική εμμονή με τα διεθνή θεσμικά όργανα που παραβιάζουν την κυριαρχία των ΗΠΑ, σκεφτείτε την θέση άλλων χωρών. Από τυπική και νομική άποψη, όλες οι χώρες είναι ίσες και απαραβίαστες στην κυριαρχία τους, μια νομική αρχή που διακηρύσσεται πιο έντονα –και ειρωνικά, δεδομένης της αντίληψης των ΗΠΑ για το θεσμικό όργανο- στην ιδρυτική Χάρτα των Ηνωμένων Εθνών. Στην πραγματικότητα, πολλά κράτη δεν είναι σε θέση να προστατεύσουν πλήρως την κυριαρχία τους και έχουν πραγματικές ανησυχίες ότι άλλες χώρες και διεθνείς θεσμοί -ενεργώντας συνήθως για λογαριασμό Δυτικών δυνάμεων- θα την καταπατήσουν.

Παρ’ όλες τις ρητορείες των ΗΠΑ εναντίον των κινδύνων που ενέχει η πολυμέρεια για την εθνική κυριαρχία, υπάρχουν μόνο τέσσερις σημαντικοί τρόποι με τους οποίους οι πολυμερείς θεσμοί έχουν, στα χαρτιά, την εξουσία να παρεμβαίνουν στην κυριαρχία των μεγάλων χωρών.

Ο παλαιότερος από αυτούς είναι το ίδιο το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, το οποίο σύμφωνα με το κεφάλαιο VII του καταστατικού του μπορεί να αναλάβει δράση εναντίον μιας χώρας, εάν το συμβούλιο θεωρεί ότι η χώρα αυτή απειλεί την «διεθνή ειρήνη και ασφάλεια». Αλλά οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν να χρησιμοποιήσουν το βέτο για να μπλοκάρουν οτιδήποτε θελήσουν στο Συμβούλιο. (Για τις 188 χώρες που δεν έχουν αυτή την δύναμη παρεμπόδισης, το να έχουν την Ουάσινγκτον να γκρινιάζει για τον ΟΗΕ που απειλεί την εθνική κυριαρχία της, προκαλεί σοβαρή αγανάκτηση). Ο δεύτερος είναι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, ο οποίος μπορεί να αποφανθεί για παραβιάσεις των εμπορικών κανόνων του και να επιβάλει τις αποφάσεις του στα μέλη του. Φυσικά, οι χώρες μπορούν να επιλέξουν να αγνοήσουν τον ΠΟΕ, αλλά μόνο με το κόστος τού να ρίξουν τεραστίως κερδοφόρες εμπορικές σχέσεις στο χάος.

Ένας νεότερος τρόπος με τον οποίο το διεθνές σύστημα μπορεί να επηρεάσει την εθνική κυριαρχία προέρχεται από την εξουσία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου να παρακολουθεί τις οικονομικές επιδόσεις των μεγάλων οικονομιών χωρίς την συναίνεση των εν λόγω κυβερνήσεων. Ωστόσο, αυτό δεν είναι μια νέα εξουσία για το ΔΝΤ˙ είναι μόνο ότι, μέχρι πρόσφατα, οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν η μόνη χώρα στον κόσμο που απαλλασσόταν από αυτή την παρακολούθηση. Το 2008, ο George W. Bush επεξέτεινε την εξουσία του ΔΝΤ για να του επιτρέψει να επιβλέπει και την οικονομία των ΗΠΑ.

Τέλος, υπάρχει το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο. Το ΔΠΔ έχει την εξουσία να ξεκινά έρευνες για Αμερικανούς που είναι ύποπτοι για την διάπραξη εγκλημάτων πολέμου και τελικά να τους κατηγορήσει. Υπάρχουν δύο εγγυήσεις εδώ. Το ΔΠΔ δεν μπορεί να εφαρμόσει αυτήν την εξουσία, εκτός εάν η εν λόγω χώρα δεν χρησιμοποιεί τις δικές της εθνικές νομικές διατάξεις για να χειριστεί ύποπτους για εγκλήματα πολέμου˙ όταν πρόκειται για τις Ηνωμένες Πολιτείες, η αμερικανική νομική υποδομή για την αντιμετώπιση των εικαζόμενων παραβιάσεων των νόμων του πολέμου από τους πολίτες της έχει τα πρωτεία στον κόσμο. Επιπλέον, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ μπορεί να μπλοκάρει έρευνες του ΔΠΔ εάν το Συμβούλιο αποφασίσει ότι είναι αποσταθεροποιητικές.

Αυτές οι διασφαλίσεις δεν είναι τέλειες. Η εισαγγελέας του ΔΠΔ άρχισε πρόσφατα να εξετάζει μια έρευνα σχετικά με έναν Αμερικανό πολίτη, υποδηλώνοντας ότι θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει την δική της κρίση για να καθορίσει εάν το υπό κρίσιν κράτος είχε πράγματι ενεργήσει επαρκώς, αποδυναμώνοντας τον αρχικό έλεγχο της εξουσίας του ΔΠΔ. Και η Ουάσιγκτον θα μπορούσε εύλογα να ανησυχεί ότι δεν θα μπορούσε να συγκεντρώσει έναν συνασπισμό στο Συμβούλιο Ασφαλείας για να εμποδίσει μια κίνηση του ΔΠΔ ενάντια στις Ηνωμένες Πολιτείες. Υπό κανονικές συνθήκες, ο συνδυασμός της διπλωματικής ισχύος των ΗΠΑ και οι ψήφοι άλλων μεγάλων δυνάμεων, οι οποίες γενικά ανησυχούν εξίσου ότι το ΔΠΔ μπορεί να παραβιάζει την κυριαρχία τους, θα επιτρέψουν στις Ηνωμένες Πολιτείες να κινητοποιήσουν τον αναγκαίο συνασπισμό για να νικήσουν το ΔΠΔ. Αλλά στο σημερινό κλίμα της γεωπολιτικής έντασης και του αντιαμερικανικού αισθήματος, είναι αδύνατο να αποκλεισθεί ένα ευρωπαϊκό βέτο ή των δέκα εκ περιτροπής μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας που θα συνενωθούν για να προστατεύσουν το ΔΠΔ. Η διαπρύσια ομιλία του Μπόλτον σχετικά με το ΔΠΔ στην πορεία προς την Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, αντικατοπτρίζει μια πραγματική ανησυχία για αυτές τις εξελίξεις.

ΜΕΓΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

Όταν οι πρόεδροι των ΗΠΑ υπερασπίζονται την εθνική κυριαρχία στα Ηνωμένα Έθνη, συχνά απορρίπτονται ως ότι απλώς παίζουν στην βάση τους, ειδικά όταν πρόκειται για Ρεπουμπλικανό πρόεδρο. Ωστόσο, αυτό είναι πολύ απλοϊκό. Η προστασία της αμερικανικής κυριαρχίας είναι ένα αίσθημα ευρέως διαδεδομένο μεταξύ των επαγγελματιών της εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ και των πολιτικών. Σε αυτό, οι Ηνωμένες Πολιτείες συχνά ενεργούν και μιλάνε στην παγκόσμια σκηνή με τρόπο αρκετά παρόμοιο με αυτόν των μη Δυτικών δυνάμεων, όπως η Βραζιλία, η Κίνα, η Ινδία και η Ρωσία, και σε αντίθεση με αυτή των Ευρωπαίων συμμάχων της. Όσοι έχουν την περισσότερη κυριαρχία, την φυλάσσουν με τον περισσότερο ζήλο.

Για το λόγο αυτό, το ΔΠΔ ήταν πάντοτε σε κίνδυνο να συγκρουστεί με τις πολιτικές των μεγάλων δυνάμεων. Παρόλο που το δικαστήριο έχει αξιοθαύμαστους στόχους, οι πρώτες του προσπάθειες ήταν στην καλύτερη περίπτωση μικτές, αποδεικνυόμενες τουλάχιστον εξίσου αποσταθεροποιητικές όπως και ανθρωπιστικές. Αλλά η μεγαλύτερη ανησυχία είναι διαφορετική: Έχει ρίσκο το να δημιουργηθεί ένα σημαντικό πολυμερές όργανο χωρίς την υποστήριξη της κυρίαρχης παγκόσμιας υπερδύναμης ούτε εκείνη του ανερχόμενου αμφισβητία της. Η Κίνα αντιτίθετο στο ΔΠΔ, αν και εκείνη την εποχή δεν είχε το επαρκές διπλωματικό βάρος για να το μπλοκάρει. Όχι μόνο αυτό το θεσμικό όργανο θα στερείται διπλωματικών δυνάμεων αν οι κυριότερες δυνάμεις δεν το υποστηρίξουν, αλλά η καθιέρωσή του ενάντια στις ισχυρές προτιμήσεις τους κινδυνεύει να υπονομεύσει την ευρύτερη υποστήριξη του πολυμερούς συστήματος. Βλέπουμε τώρα αυτό το τίμημα να αρχίζει να καταβάλλεται.

Τούτο, εγείρει ένα ευρύτερο θέμα για την ρητορική των ΗΠΑ σχετικά με την κυριαρχία και τους πολυμερείς θεσμούς, που συχνά υποδηλώνει ότι τα εν λόγω θεσμικά όργανα έχουν ισχύ και μπορούν να ενεργούν εναντίον κρατών. Αλλά άλλες κυβερνήσεις και οι περισσότεροι επαγγελματίες της πολιτικής τα βλέπουν, πρωτίστως και κυρίως, ως εργαλεία που τα κράτη τα χρησιμοποιούν καθώς συνεργάζονται μεταξύ τους. Επιπλέον, τα τελευταία 30 χρόνια, πολλά κράτη -εκείνα στην Δύση και, πάνω απ’ όλα, οι Ηνωμένες Πολιτείες- χρησιμοποίησαν τα διεθνή θεσμικά όργανα για να προβάλουν την ισχύ και τις αξίες τους στον αναπτυσσόμενο κόσμο, χωρίς να αφήσουν πίσω τους τα δακτυλικά τους αποτυπώματα.

Η ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΠΟΥ ΧΡΕΙΑΖΟΜΑΣΤΕ

Τούτου λεχθέντος, η κυριαρχία βρίσκεται υπό αυξανόμενη απειλή. Η πρόκληση δεν προέρχεται από τους πολυμερείς θεσμούς αλλά από τα ψηφιακά σύνορα. Υπάρχουν τρεις κύριες δυναμικές. Πρώτον, οι Δυτικοί οργανισμοί ασφάλειας βλέπουν ολοένα και περισσότερο την ανάγκη να εξασφαλίζεται η συνεχής ροή πληροφοριών από περιοχές εκτός των συνόρων τους, από χώρες όπως η Αίγυπτος, το Πακιστάν και η Υεμένη, και να κατανοούν σε πραγματικό χρόνο το πώς οι τρομοκρατικές ομάδες στρατολογούν και κινητοποιούν τα μέλη τους μέσα στις Δυτικές πόλεις. Τα κράτη πάντα εμπλέκονταν σε κατασκοπεία μεταξύ τους, αλλά η κλίμακα και η σταθερότητα της συλλογής δεδομένων για τους πολίτες του εξωτερικού σήμερα είναι πρωτοφανής. Έπειτα, υπάρχει η πολύ διαφορετική πρόκληση της διακυβέρνησης των γιγάντων της τεχνολογίας, των οποίων οι πλατφόρμες πληροφοριών έχουν επιπτώσεις σε δισεκατομμύρια ανθρώπους σε όλες σχεδόν τις χώρες, με το να διαμορφώνουν τις πληροφορίες που λαμβάνουν και τις αποφάσεις που παίρνουν. Και πιο οξυμένα, υπάρχει η απειλή της νόθευσης των εκλογών και των πολιτικών παρεμβάσεων μέσω της πληροφορικής τεχνολογίας. Η Ρωσία έγινε η πρώτη, με την επίθεσή της στις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ το 2016, αλλά οι εκτεταμένες κινεζικές προσπάθειες κατασκοπείας και ψηφιακών ελιγμών στις Ηνωμένες Πολιτείες, δείχνουν ότι οι άλλοι δεν θα είναι πολύ πίσω.

Δεδομένων αυτών των πολύ πραγματικών απειλών για τις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Trump θα μπορούσε να έχει προκαλέσει μια σημαντική συζήτηση για το πώς οι χώρες υπερασπίζονται την εθνική κυριαρχία τους ενάντια στην εξωτερική πίεση ή, πιο αμφιλεγόμενα, επεκτείνουν την κυριαρχία τους για την αντιμετώπιση των μη κρατικών απειλών. Επέλεξε αντ’ αυτού να αντιπαραβάλει «την ιδεολογία της παγκοσμιοποίησης» με αυτό που ονομάζεται «το δόγμα του πατριωτισμού». Θα ήταν μια έκπληξη για τους Κινέζους κυβερνοκατασκόπους να ανακαλύψουν ότι ήταν μέρος ενός «παγκοσμιοποιημένου» πειράματος, όπως θα ήταν έκπληξη για τους αξιωματούχους του ΟΗΕ να ανακαλύψουν ότι έχουν την ισχύ για να εισβάλλουν στην αμερικανική εθνική κυριαρχία. Οι Αμερικανοί πρέπει να σταματήσουν να ανησυχούν για ανύπαρκτες απειλές και να ξυπνήσουν για τις πραγματικές.

Copyright © 2018 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/2018-09-28/american-sovereignty-...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/reviews/review-essay/1999-01-01/global-pr...
[2] https://www.theatlantic.com/international/archive/2018/09/trump-unga-tra...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition