Το λυκόφως του γερμανικού συντηρητισμού

Πολύ μελάνι έχει χυθεί για την κατάρρευση της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας, και το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα της Γερμανίας (SPD) παρέχει μια τέλεια περίπτωση για μελέτη. Το SPD εξακολουθεί να κυβερνά την χώρα ως μέλος ενός συνασπισμού με τους συντηρητικούς της καγκελαρίου Άνγκελα Μέρκελ, αλλά τώρα στις δημοσκοπήσεις φτάνει ένα πενιχρό 16%, το ίδιο με το περιβαλλοντικό Κόμμα των Πρασίνων και το ακροδεξιό κόμμα Εναλλακτική για την Γερμανία (AfD). Η πτώση της γερμανικής αριστεράς από μεγαθήριο σε περιθώριο έδωσε τροφή για ατέρμονα σχόλια: Μήπως απέτυχε να αντιμετωπίσει τα δεινά του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού; Είναι όλες οι λύσεις της πολιτικής της παρωχημένες;

Η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ στην καγκελαρία στο Βερολίνο, τον Αύγουστο του 2014. MARKUS SCHREIBER/REUTERS
----------------------------------------------------------

Πολύ λιγότερο συζητημένη, αλλά εξίσου βίαιη, υπήρξε η παρακμή του γερμανικού συντηρητισμού. Για πολύ καιρό, υπήρχαν λίγα για να διαμαρτυρηθεί κανείς: Η Συντηρητική Χριστιανοδημοκρατική Ένωση (CDU) της Μέρκελ και το αδελφό κόμμα της Βαυαρίας, η Χριστιανική Κοινωνική Ένωση (CSU), βρίσκονται στην εξουσία τα τελευταία 13 χρόνια. Η ίδια η Μέρκελ βρίσκεται σε καλό δρόμο για να γίνει η πλέον μακροχρόνια κυβερνώσα μεταπολεμική καγκελάριος της χώρας, συγκρινόμενη μόνο με τον άλλοτε μέντορά της, τον Χέλμουτ Κολ. Ωστόσο, το κόμμα της κυμαίνεται σε χαμηλό ποσοστό 26% στις εθνικές δημοσκοπήσεις, με κακές προοπτικές σε δύο κρίσιμες εκλογές κρατιδίων και βαθιές εσωτερικές διαμάχες. Η Μέρκελ φαίνεται ολοένα και περισσότερο καταπολεμούμενη, και πολλοί εικάζουν ότι η βασιλεία της ως αιώνια καγκελάριος πλησιάζει στο τέλος της. Το τι σημαίνει αυτό για την Γερμανία ή για τον συντηρητισμό ως σύνολο είναι ασαφές. Αλλά η κρίση του γερμανικού συντηρητισμού ερχόμενη σε μια στιγμή που ο επιθετικός εθνικισμός, ο ρατσισμός και η ξενοφοβία των δεξιόστροφων λαϊκιστών έχουν θέσει τις φιλελεύθερες αξίες σε άμυνα σε ολόκληρη την Ευρώπη, προοιωνίζεται προβλήματα για το σχέδιο της διακρατικής ενότητας της ηπείρου.

Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Η πόλωση δεν έχει φτάσει στην Γερμανία στον ίδιο πυρετό, όπως έχει κάνει σε άλλες Δυτικές κοινωνίες. Αντ’ αυτού, μεγάλο μέρος της δυσαρέσκειας για την Μέρκελ φαίνεται να έχει ανακύψει μέσα στο κόμμα της, όπου πολλοί έχουν αμφισβητήσει εδώ και καιρό τα διαπιστευτήριά της ως πράγματι συντηρητικά. Οι επικριτές της κατηγορούν την Μέρκελ ότι ωθεί το CDU προς τα αριστερά, μετατρέποντάς το σε κεντροαριστερό κόμμα σχεδόν όμοιο με τους σοσιαλδημοκράτες. Οι συνήθεις καταγγελίες περιλαμβάνουν το ότι η φιλελεύθερη θέση της καγκελαρίου σε κοινωνικά ζητήματα όπως ο γάμος ομοφυλοφίλων, έχει τρομάξει τους πολιτιστικά συντηρητικούς ψηφοφόρους και ότι η παιδική της ηλικία στην κομμουνιστική Ανατολική Γερμανία την έκανε πάντοτε έναν ατελή ηγέτη για την βάση που προέρχεται κυρίως από την Δυτική Γερμανία.

Ορισμένες από αυτές τις ανησυχίες έχουν βάση, αλλά οι περισσότερες από αυτές όχι. Η Μέρκελ είναι μια αινιγματική φιγούρα εν μέρει επειδή αρνείται να εμπλακεί σε συζητήσεις κατά τρόπο ανοιχτά ιδεολογικό. Πριν πεισθείτε από την ιδέα ότι η Μέρκελ είναι φιλελεύθερη, θυμηθείτε την σκληρή της στάση κατά την διάρκεια της οικονομικής κρίσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όταν οι επιθετικές πολιτικές της υπέρ της λιτότητας αψήφησαν την λογική και τις συμβουλές οικονομολόγων και ξένων πολιτικών. Θυμηθείτε, επίσης, τον ισχυρισμό της το 2010 ότι η πολυπολιτισμικότητα «είχε τελείως αποτύχει».

Στην καλύτερη της περίπτωση, η Angela Merkel έχει αποδειχθεί μια ρεαλίστρια ηγέτις σε ταραγμένες περιόδους, παρόλο που τείνει να μένει πίσω μέχρι να μάθει σε ποια κατεύθυνση φυσάει ο άνεμος. Στα χειρότερά της, λαμβάνει πρόχειρες, απρόσμενες αποφάσεις. Αυτή η τελευταία τάση της φάνηκε το 2011, όταν η Μέρκελ πίεσε να σταματήσει η πυρηνική ενέργεια μετά την καταστροφή της Φουκουσίμα, εκπλήσσοντας την κυβέρνησή της και ρίχνοντας την γερμανική ενεργειακή βιομηχανία στα γόνατα. Στο ίδιο πνεύμα, η απόφασή της να μην κλείσει τα σύνορα της Γερμανίας σε εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες το 2015 προκάλεσε αντίδραση στο κόμμα της και της προσέδωσε την περιφρόνηση ισχυρών λαϊκών εφημερίδων. Η αρχικά ανοιχτή αγκαλιά της Μέρκελ προς τους πρόσφυγες επιτάχυνε την άνοδο του δεξιού ΑfD –ένα ανενδοίαστα αντι-προσφυγικό, ανοιχτά ξενοφοβικό κόμμα και τώρα ηγέτη της αντιπολίτευσης στο κοινοβούλιο.

ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Αλλά ακόμα κι αν οι ανορθόδοξες αποφάσεις της Μέρκελ ήταν ένα δώρο για τους δεξιούς λαϊκιστές, η πρόσφατη άνοδος του AfD αποκαλύπτει μια βαθύτερη ένταση στον γερμανικό συντηρητισμό ως ιδεολογικό κίνημα. Η Μέρκελ ευνοεί την δημοσιονομική και οικονομική ορθοδοξία, αλλά παραμένει ανοικτή σε φιλελεύθερες διεθνιστικές ή «παγκοσμιοποιημένες» πολιτικές, όπως η υποστήριξη της ΕΕ και του ΔΝΤ. Με αυτόν τον τρόπο, είναι ο άμεσος διάδοχος του Helmut Kohl, καγκελάριου του CDU στις δεκαετίες του 1980 και του 1990, και κινητήρια δύναμη της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης στην εποχή του. Ένας πιο επιθετικός και ενίοτε καταστροφικός συντηρητισμός, αντίθετα, έχει προκύψει τα τελευταία χρόνια. Αυτός ο συντηρητισμός καθοδηγείται από τις ανησυχίες για την διατήρηση των αξιών και της εθνικής ταυτότητας, και επαναφέρει τον αντεπαναστατικό ζήλο στοχαστών όπως ο Edmund Burke και ο Joseph de Maistre.