Πώς να αποφύγετε έναν πόλεμο που μπορεί να αποφευχθεί | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Πώς να αποφύγετε έναν πόλεμο που μπορεί να αποφευχθεί

Δέκα ερωτήματα σχετικά με τη νέα στρατηγική των ΗΠΑ για την Κίνα

Αυτόν τον Νοέμβριο, θα τιμήσουμε την 100ή επέτειο από το τέλος εκείνου που ονομάστηκε «ο πόλεμος που τέλειωσε όλους τους πολέμους» μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων των αρχών του 20ού αιώνα. Φυσικά, ο πόλεμος που τέλειωσε όλους τους πολέμους αποδείχθηκε οτιδήποτε άλλο εκτός από αυτό. Λόγω μιας καταστροφικής σειράς ακούσιων συνεπειών, στον απόηχό του ακολούθησαν περισσότεροι πόλεμοι, και ο γεωπολιτικός χάρτης του κόσμου ξαναχαράχτηκε τρεις φορές έκτοτε.

Όταν οι μελλοντικές γενιές θα κοιτάξουν πίσω στο 2018, θα μπορούσε να είναι το έτος κατά το οποίο η σχέση μεταξύ των δύο μεγάλων δυνάμεων του 21ου αιώνα -των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας- μετατοπίστηκε από την ειρηνική συνύπαρξη σε μια νέα μορφή αντιπαράθεσης, αν και η τελική πορεία της παραμένει μακράν του να είναι βέβαιη.

23102018-1.jpg

Ένας υπάλληλος περνά μπροστά από τις σημαίες των ΗΠΑ και της Κίνας που είχαν τοποθετηθεί για την κοινή συνέντευξη Τύπου του υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, Μάικ Πομπέο, και του Κινέζου ομολόγου του, Γουάνγκ Γι, στη Μεγάλη Αίθουσα του Λαού, στο Πεκίνο, τον Ιούνιο του 2018. JASON LEE / REUTERS
---------------------------------------------------------------------------

Σε μια ομιλία του [2] στο Hudson Institute νωρίτερα αυτόν το μήνα, ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ, Mike Pence, κατηγόρησε την Κίνα για αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, για κλοπές πνευματικής ιδιοκτησίας, για αύξηση της στρατιωτικής επιθετικότητας και για ανάμειξη στην εγχώρια πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών. Η ομιλία του αντιπροέδρου είναι η τελευταία σε μια μακρά σειρά επίσημων δηλώσεων και πολιτικών από την διοίκηση Trump που επαναπροσδιορίζουν τη μελλοντική στρατηγική των ΗΠΑ προς την Κίνα. Αυτές περιλαμβάνουν την Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ που δημοσιεύτηκε τον περασμένο Δεκέμβριο, τη νέα Αμερικανική Αμυντική Στρατηγική του Ιανουαρίου, την έκθεση του Υπουργείου Άμυνας του περασμένου μήνα σχετικά με το μέλλον της αμερικανικής αμυντικής βιομηχανίας και, φυσικά, την έναρξη του εμπορικού πολέμου με την Κίνα τον Ιούνιο.

Αυτή η σειρά δογματικών δηλώσεων από τις Ηνωμένες Πολιτείες έχει διακηρύξει επισήμως το τέλος μιας 40ετούς περιόδου στρατηγικής δέσμευσης των ΗΠΑ με την Κίνα, και την αντικατάστασή της με μια νέα περίοδο στρατηγικού ανταγωνισμού. Όλα βασίζονται στην παραδοχή ότι η δέσμευση απέτυχε˙ ότι η εγχώρια αγορά της Κίνας δεν έχει ανοίξει επαρκώς για την διείσδυση ξένων εξαγωγών και επενδύσεων˙ ότι αντί να καταστεί υπεύθυνος παράγοντας στην βασισμένη σε κανόνες παγκόσμια τάξη, η Κίνα αναπτύσσει τώρα μια εναλλακτική διεθνή τάξη με κινεζικά χαρακτηριστικά˙ και ότι αντί να γίνει δημοκρατικότερο στην εγχώρια πολιτική του, το Πεκίνο αποφάσισε τώρα να διπλασιάσει [τις προσπάθειές του] ως λενινιστικό κράτος.

Η απόφαση της Ουάσινγκτον να αντιδράσει στην εξωτερική πολιτική και την οικονομική στρατηγική της Κίνας είναι μια αναπόφευκτη δομική απάντηση στο γεγονός ότι η συνολική στρατιωτική και οικονομική ισχύς της Κίνας έχει αρχίσει τώρα να αμφισβητεί την παγκόσμια κυριαρχία των ΗΠΑ. Αυτή η ριζικά νέα προσέγγιση της διακηρυκτικής πολιτικής των ΗΠΑ έναντι της Κίνας φαίνεται να έχει προσελκύσει ευρεία υποστήριξη από όλες τις κυβερνητικές υπηρεσίες των ΗΠΑ, από το Κογκρέσο των ΗΠΑ και από ένα ευρύ αντιπροσωπευτικό δείγμα των αμερικανικών επιχειρήσεων. Όμως, καθώς οι Αμερικανοί στρατηγιστές σκέφτονται τις επιχειρησιακές επιδράσεις της, θα χρειαστεί να προβλέψουν και να αντιμετωπίσουν ορισμένες πιθανές ακούσιες συνέπειες -συμπεριλαμβανομένης της πιθανότητας μιας ταχείας κλιμάκωσης από τον στρατηγικό ανταγωνισμό στην αποσύνδεση και στην αντιπαράθεση, την ανάσχεση και, ενδεχομένως, την ένοπλη σύγκρουση.

ΔΕΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟ

Οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι εταίροι και οι σύμμαχοί τους σε όλο τον κόσμο θα πρέπει να εξετάσουν μια σειρά κρίσιμων ερωτημάτων, καθώς η Ουάσιγκτον αναλαμβάνει τη μετάφραση αυτής της θεμελιώδους μεταβολής στην διακηρυκτική στρατηγική σε επιχειρησιακή πολιτική. Πρώτον, ποιο είναι το επιθυμητό τελικό σημείο των Ηνωμένων Πολιτειών; Τι θα κάνουν οι Ηνωμένες Πολιτείες εάν η Κίνα δεν συγκατανεύσει στα αιτήματα που περιγράφονται στην ομιλία του αντιπροέδρου -συμπεριλαμβανομένης μιας «δίκαιης και αμοιβαίας» εμπορικής συμφωνίας, και τον τερματισμό της «κλοπής της αμερικανικής πνευματικής ιδιοκτησίας» και της «αρπακτικής πρακτικής της αναγκαστικής μεταφοράς τεχνολογίας»- αλλά αντίθετα τα απορρίψει ρητά; Τι θα συμβεί εάν η νέα στρατηγική των ΗΠΑ όχι μόνο δεν πετύχει τον επιδιωκόμενο στόχο, αλλά πετύχει τα αντίθετα, δηλαδή μια ολοένα και πιο μερκαντιλιστική, εθνικιστική και μαχητική Κίνα; Υπάρχουν δύο γενικότερες δυνατότητες εδώ: Είτε το Πεκίνο θα δεχτεί τις αλλαγές που επιθυμεί η Ουάσινγκτον, είτε θα εντείνει τις τρέχουσες πολιτικές του.

Δεύτερον, αν βρισκόμαστε τώρα σε μια περίοδο στρατηγικού ανταγωνισμού, ποιοι είναι οι νέοι κανόνες του παιχνιδιού; Πώς μπορεί η Ουάσιγκτον να καταλήξει σε μια κοινή αντίληψη με το Πεκίνο σχετικά με το τι θα μπορεί να είναι αυτοί οι νέοι κανόνες; Ή μήπως δεν υπάρχουν πλέον κανόνες άλλοι από εκείνους που μπορεί να διαμορφωθούν με την πάροδο του χρόνου από τη νέα επιχειρησιακή δυναμική του στρατηγικού ανταγωνισμού; Πώς, για παράδειγμα, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα διαχειριστούν τώρα επικίνδυνα περιστατικά στην θάλασσα (όπως συνέβη πρόσφατα όταν ένα κινεζικό πολεμικό πλοίο έφτασε σε απόσταση 45 μέτρων από την πλώρη του USS Decatur)˙ περιστατικά στον αέρα˙ κυβερνοεπιθέσεις˙ πυρηνική διάδοση˙ στρατηγικό ανταγωνισμός σε τρίτες χώρες˙ αγορά και πώληση ομολόγων του αμερικανικού Δημοσίου˙ το μέλλον της συναλλαγματικής ισοτιμίας˙ και άλλους σημαντικούς τομείς πολιτικής;

Το τρίτο, και στενά συνδεόμενο με αυτά τα δύο πρώτα ερωτήματα, είναι εάν κάποια κοινή στρατηγική αφήγηση μεταξύ Κίνας και Ηνωμένων Πολιτειών είναι πλέον δυνατόν ή όχι να θέσει τις εννοιολογικές παραμέτρους για τη μελλοντική διμερή σχέση. Εν τη απουσία νέων κανόνων που οριοθετούν τις παραμέτρους της σχέσης, και χωρίς ένα κοινό εννοιολογικό πλαίσιο για το τι είναι τελικά η σχέση, πώς μπορούν αυτές οι δύο δυνάμεις να αποφύγουν, συνειδητά ή υποσυνείδητα, απλά να εισέλθουν σε ένα νέο Ψυχρό Πόλεμο; Και μετά έναν θερμό [πόλεμο];

Τέταρτον, στον βαθμό που ορισμένοι στρατηγικοί σχεδιαστές των ΗΠΑ ενδέχεται να εξετάζουν το ενδεχόμενο περαιτέρω αναπροσανατολισμού της πολιτικής των ΗΠΑ από τον στρατηγικό ανταγωνισμό προς την αμιγή ανάσχεση και την συνολική οικονομική αποσύνδεση, το περίφημο «Long Telegram» του George Kennan του 1946 και το άρθρο του «X» σχετικά με τις «Πηγές της σοβιετικής συμπεριφοράς» [3], που δημοσιεύθηκε στο Foreign Affairs το επόμενο έτος, αξίζει μια προσεκτική αναδρομή. Ο Kennan υποστήριξε ότι, αν ανασχεθεί σωστά η Σοβιετική Ένωση, θα μπορούσε πιθανώς να καταρρεύσει κάτω από το βάρος των εσωτερικών πιέσεών της. Θα ήταν όμως μια ηρωική υπόθεση ότι, σε έναν νέο Ψυχρό Πόλεμο, το κινεζικό σύστημα θα καταρρεύσει υπό το βάρος των δικών του εσωτερικών αντιφάσεων, εάν εφαρμοστεί παρόμοια πολιτική. Θα μπορούσε. Αλλά το μέγεθος της εγχώριας οικονομίας της Κίνας, η έκταση της συνεχιζόμενης οικονομικής της εμπλοκής με τον υπόλοιπο κόσμο εκτός των ΗΠΑ, μαζί με τις νέες τεχνολογίες πολιτικού ελέγχου που είναι τώρα διαθέσιμες σε ένα αυταρχικό κράτος, πρέπει να κάνουν εκείνους που πιστεύουν ότι η Κίνα θα εξελιχθεί ακριβώς όπως η Σοβιετική Ένωση, να σταματήσουν και να το ξανασκεφθούν.

Πέμπτον, είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες πεπεισμένες ότι ο κινεζικός αυταρχικός καπιταλισμός αποτελεί στην πραγματικότητα μια ισχυρή ιδεολογική πρόκληση για τον δημοκρατικό καπιταλισμό, όπως έκανε κάποτε ο σοβιετικός κομμουνισμός; Η Σοβιετική Ένωση δημιούργησε καθεστώτα πελάτες σε όλο τον κόσμο με παρόμοιο ιδεολογικό χαρακτήρα. Υπάρχουν στοιχεία ότι η Κίνα κάνει το ίδιο; Εάν υπάρχουν, ποια είναι η απόδειξη μέχρι σήμερα για την επιτυχία ή την αποτυχία της Κίνας; Ή μήπως η Κίνα κάνει κάτι ποιοτικά διαφορετικό -ουσιαστικά ούσα αγνωστικιστική σχετικά με τα εγχώρια πολιτικά συστήματα άλλων κρατών, ενώ παράλληλα χτίζει το δικό της συνασπισμό των προθύμων σε όλο τον κόσμο με βάση το αυξανόμενο μέγεθος του παγκόσμιου οικονομικού αποτυπώματός της, για να στηριχθεί σε αυτόν όταν τα συμφέροντα της κινεζικής εξωτερικής πολιτικής θα διακυβεύονται;

Έκτον, είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες διατεθειμένες να κάνουν μια στρατηγική αντιπρόταση στον κόσμο απέναντι στην χρηματική και οικονομική δέσμευση που αντικατοπτρίζεται σε ένα σύνολο κινεζικών προγραμμάτων πολλών τρισεκατομμυρίων δολαρίων -συμπεριλαμβανομένης της Πρωτοβουλίας Belt and Road, των δανείων με ευνοϊκούς όρους και των διμερών ροών βοήθειας; Ή θα συνεχίσει η Ουάσιγκτον να περικόπτει τον [δικό της] προϋπολογισμό βοήθειας και να μειώνει το μέγεθος της διεθνούς εκπροσώπησής της; Οι Ηνωμένες Πολιτείες κέρδισαν την Δυτική Ευρώπη από την Σοβιετική Ένωση λόγω του Σχεδίου Μάρσαλ. Δεν θα κερδίσουν τον στρατηγικό ανταγωνισμό τους με την Κίνα μόνο με βάση τα λεπτά αισθήματα στην Ευρασία, την Αφρική και την Λατινική Αμερική.

Έβδομον, πέρα από την χρηματοδότηση με ευνοϊκούς όρους και την χορήγηση βοήθειας, υπάρχει το ευρύτερο ζήτημα του τρόπου με τον οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες θα ανταγωνιστούν στην πάροδο του χρόνου με το μέγεθος του όγκου του εμπορίου και των επενδύσεων της Κίνας τόσο στην Ασία όσο και στην Ευρώπη. Πώς θα επηρεάσει η ακύρωση της Trans-Pacific Partnership με την Ασία και η Transatlantic Trade and Investment Partnership, η αντίστοιχη με την Ευρώπη, την σχετική σημασία των Ηνωμένων Πολιτειών ως εμπορικό, επενδυτικό και τεχνολογικό εταίρο με αυτές τις περιοχές στο μέλλον; Το Πεκίνο είναι ήδη μεγαλύτερος οικονομικός εταίρος με την Ασία και την Αφρική παρά με την Ουάσινγκτον. Η Ευρώπη και η Λατινική Αμερική είναι πιθανό να ακολουθήσουν.

Όγδοον, για αυτούς και για άλλους λόγους, πόσο σίγουρες είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες ότι οι φίλοι και σύμμαχοί τους σε όλο τον κόσμο θα αγκαλιάσουν τη νέα ανταγωνιστική στρατηγική τους προς την Κίνα; Πολλοί σύμμαχοι των ΗΠΑ ίσως να αποφασίσουν να αντισταθμίσουν τα στοιχήματά τους, περιμένοντας μέχρι να καταστεί σαφέστερο εάν η μετατόπιση των ΗΠΑ είναι μόνιμη και αν θα επιτύχει.

Ένατον, ποια εννοιολογική υπόθεση μπορούν να κάνουν οι Ηνωμένες Πολιτείες προς τον κόσμο για να υποστηρίξουν την νέα στρατηγική τους ως εναλλακτική λύση στην κινεζική περιφερειακή και παγκόσμια κυριαρχία; Ο Pence συνειδητά και εύγλωττα δικαιολόγησε την έκκλησή του στα όπλα με όρους συμφερόντων των ΗΠΑ. Αλλά δεν έκανε μια έκκληση προς την διεθνή κοινότητα βασισμένη σε κοινά συμφέροντα και κοινές αξίες, οι οποίες έχουν ιστορικά διαρθρωθεί μέσω της, υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, βασισμένη σε κανόνες τάξη, η οποία κατασκευάστηκε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Πού είναι η «λαμπερή πόλη πάνω στον λόφο»; Ή έχουμε απομείνει με μια επιλογή μεταξύ μιας ρεαλιστικής δύναμης και μιας άλλης;

Τέλος, οι στρατηγιστές των ΗΠΑ και των συμμάχων θα πρέπει επίσης να εξετάσουν το πώς μια σημαντική διάσπαση στις σχέσεις ΗΠΑ-Κίνας θα επηρέαζε την παγκόσμια οικονομία και την παγκόσμια δράση για την κλιματική αλλαγή πιο άμεσα. Μια ριζική αποσύνδεση των αμερικανικών και κινεζικών οικονομιών θα μπορούσε να οδηγήσει το διμερές εμπόριο σε κατάρρευση, ή αλλιώς σε σημαντική πτώση˙ αυτό το σοκ θα είχε με την σειρά του σημαντικό αρνητικό αντίκτυπο στην ανάπτυξη των ΗΠΑ και την παγκόσμια ανάπτυξη το 2019, ενδεχομένως ακόμη και να προκαλέσει μια παγκόσμια ύφεση. Ή εξετάστε την μόλις δημοσιευμένη έκθεση των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή, η οποία προειδοποιεί για ενδεχόμενη πλανητική καταστροφή, διότι οι σημαντικότεροι εκπέμποντες άνθρακα στον κόσμο δεν κατάφεραν να αναλάβουν κατάλληλη δράση μέχρι στιγμής. Τι θα συμβεί αν η Κίνα επανέλθει στα δικά της πιο περιορισμένα εθνικά μέτρα για τον μετριασμό του άνθρακα, ελλείψει λειτουργικής παγκόσμιας περιβαλλοντικής τάξης; Η Κίνα είναι επί του παρόντος δεσμευμένη από τις δεσμεύσεις που έχει αναλάβει στο πλαίσιο της συμφωνίας του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή το 2015. Η απουσία των Ηνωμένων Πολιτειών από το τραπέζι των διαπραγματεύσεων έχει ήδη εξασθενίσει το καθεστώς αυτό. Η Κίνα ίσως να χρησιμοποιήσει την επίσημη απόσυρση των ΗΠΑ από την συμφωνία του Παρισιού, ή μια ευρύτερη κατάρρευση των σχέσεων ΗΠΑ-Κίνας, για να απομακρυνθεί συνολικά. Αν και η σημερινή αμερικανική κυβέρνηση μπορεί να μην ενδιαφέρεται για αυτό, σχεδόν όλοι οι σύμμαχοί της το κάνουν.

ΕΝΑΣ ΤΡΙΤΟΣ ΔΡΟΜΟΣ;

Όσοι έχουν περάσει δεκαετίες ασχολούμενοι επαγγελματικά με την άνοδο της Κίνας εν γένει και ειδικότερα με την αμερικανο-κινεζική σχέση, γνωρίζουν ότι πρόκειται για προκλήσεις τεράστιας πνευματικής και πολιτικής πολυπλοκότητας. Παρόλα αυτά, φοβούμαι ότι ο δημόσιος χώρος για ανοιχτή, μελετημένη συζήτηση και αντιπαράθεση για το θέμα της Κίνας συρρικνώνεται καθώς πληθαίνουν οι χαρακτηρισμοί. Υπάρχει ο κίνδυνος ότι εκείνοι που επιδιώκουν να αντιμετωπίσουν την πολυπλοκότητα κατηγορούνται ότι είναι υπέρ του κατευνασμού της Κίνας ή «υποστηρικτές των κινεζικών κομμουνιστικών πολιτικών («panda huggers»). Και ότι αυτοί που προτείνουν μια πιο σκληρή γραμμή, είναι απλά απορριπτέοι ως μονόπλευροι πολεμιστές του Ψυχρού Πολέμου ή απλά πολεμοχαρείς. Πρέπει επίσης να είμαστε επιφυλακτικοί για την ανάδυση οποιασδήποτε μορφής ενός νέου Μακαρθισμού, όπου ο οποιοσδήποτε προσπαθεί να εξηγήσει την πολυπλοκότητα της ανόδου της Κίνας θα κατηγορείται απλώς για «μη-αμερικανικές» δραστηριότητες εάν απορρίψει μια σύνθετη απάντηση σε αυτό που αλλιώς παρουσιάζεται ως απλά αλλά κρίσιμα ερωτήματα -δηλαδή τι κάνει τώρα η Κίνα, τι είναι διαφορετικό, και τι θα πρέπει να κάνουμε όλοι εμείς οι υπόλοιποι. Υπάρχουν ήδη σεισμικές δονήσεις αυτού που αναδύεται γύρω από τα όρια της κοινότητας εξωτερικής και στρατηγικής πολιτικής, συμπεριλαμβανομένων των ομάδων προβληματισμού (think tanks) και της ακαδημαϊκής κοινότητας. Αυτό που όλοι πρέπει να επιδιώκουμε, σε κρίσιμες στιγμές όπως αυτές, είναι η αναλυτική και η ξεκάθαρη πολιτική.

Σε αυτό το στάδιο που ξεδιπλώνεται η μεγάλη παγκόσμια συζήτηση για την Κίνα, ως ένας δια βίου υποστηρικτής της 100ετούς συμμαχίας της Αυστραλίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες, είμαι στην πλευρά της αποφυγής ενός περιττού πολέμου μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας. Με άλλα λόγια, τόσο η Ουάσιγκτον όσο και το Πεκίνο, μαζί με άλλους στην διεθνή κοινότητα, πρέπει να εντοπίσουν εάν υπάρχει ένας αξιόπιστος τρίτος τρόπος, πέρα από τα αιτήματα είτε της συνθηκολόγησης είτε της αντιπαράθεσης, για να βοηθήσουμε να βρούμε τον δρόμο μας μέσω του «διλήμματος του Θουκυδίδη» που αντιμετωπίζουμε τώρα.

Copyright © 2018 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2018-10-22/how-avoid-avoid...

Σύνδεσμοι:
[1] https://asiasociety.org/policy-institute/united-states-and-china-avoidab...
[2] https://www.hudson.org/events/1610-vice-president-mike-pence-s-remarks-o...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/russian-federation/1947-07-01/so...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition