Ευχές και κατάρες από την Κωνσταντινούπολη | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ευχές και κατάρες από την Κωνσταντινούπολη

Πώς η Ορθόδοξη Εκκλησία αναδιαμορφώνει την σύγκρουση μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας

Το συμβολικό βάρος του διαζυγίου είναι ακόμη μεγαλύτερο. Ρώσοι, Ουκρανοί και Λευκορώσοι ομοίως εντοπίζουν τις πολιτιστικές τους ρίζες στο Ανατολικό Σλαβικό πρώιμο κράτος των Ρως του Κιέβου. Πράγματι, πολλοί θεωρούν ότι τα αντίστοιχα έθνη τους γεννήθηκαν όταν ο κυβερνήτης των Ρως, Μέγας Πρίγκιψ Βλαντιμίρ, υιοθέτησε την βυζαντινή τελετουργία του Χριστιανισμού το έτος 988. Η αιώνων μακρά εξουσία της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας επί του Κιέβου της επέτρεψε να διεκδικήσει την πνευματική κληρονομιά αυτής της παράδοσης. Η κληρονομιά των Ρως του Κιέβου και η ένωση της ιερής και κοσμικής ισχύος που αντιπροσωπεύει έχουν επίσης αποδειχθεί χρήσιμες για το Κρεμλίνο, προσφέροντας μια ρητορική βάση στον Πούτιν ώστε να υπονομεύσει την έννοια ενός πλήρως ανεξάρτητου ουκρανικού κράτους. Με άλλα λόγια, είναι δύσκολο να υπερτιμηθεί το πλήγμα που κατάφερε η ανακοίνωση του Βαρθολομαίου στο κράτος και στην εκκλησία της Ρωσίας.

Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι οι Ρώσοι αξιωματούχοι έχουν γελοιοποιήσει την απόφαση να χορηγηθεί αυτοκεφαλία στην Ουκρανία, θεωρώντας την ως μια επίθεση στο κύρος και την θέση της χώρας τους. Ο προεδρικός εκπρόσωπος Ντμίτρι Πεσκόφ το προχώρησε τόσο ώστε δήλωσε πως η Ρωσία «θα υπερασπίζεται τα συμφέροντα των Ορθοδόξων» εάν απειληθούν στην Ουκρανία. Ο Πεσκόφ διευκρίνισε ότι μιλούσε μόνο για διπλωματικά και πολιτικά μέσα, αλλά δεν καθησυχάστηκαν όλοι.

26102018-2.jpg

Ο Πατριάρχης Φιλάρετος, επικεφαλής του Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας-Πατριαρχείο Κιέβου, σε λειτουργία στο Κίεβο, τον Οκτώβριο του 2018. VALENTYN OGIRENKO/REUTERS
-----------------------------------------------------------

ΕΝΑ ΕΘΝΟΣ ΥΠΟ ΤΟΝ ΘΕΟ;

Ακυρώνοντας τις διεκδικήσεις του Πατριαρχείου Μόσχας έναντι της Ουκρανίας, η απόφαση του Βαρθολομαίου καθιστά επίσημη μια τάση που έχει ήδη ξεκινήσει εδώ και καιρό. Σύμφωνα με επίσημες στατιστικές, η UOC-ΜΡ εξακολουθεί να διαθέτει τον μεγαλύτερο αριθμό θρησκευτικών ενοριών, μοναστηριών και κληρικών στην Ουκρανία. Μια έρευνα του 2018 [7], ωστόσο, διαπίστωσε ότι μόνο το 19,1% των Ορθοδόξων Ουκρανών ανήκουν στην UOC-ΜΡ, έναντι του 42,6% που είναι μέλη του πιο ανεξάρτητου Πατριαρχείου του Κιέβου (0,4% ανήκει στο Ουκρανικό Αυτοκέφαλο Ορθόδοξο Πατριαρχείο και 34,8% δεν έχουν επίσημη υπαγωγή). Λιγότερο από μια δεκαετία πριν, το αντίστροφο ήταν αληθές: Μια έρευνα του 2010 διαπίστωνε ότι 34,5% των πιστών ανήκε στην UOC-MP και μόλις 22,1% στο Πατριαρχείο του Κιέβου.

Σε μεγάλο βαθμό, αυτή η δραματική μετατόπιση της θρησκευτικής νομιμοφροσύνης είναι συνέπεια των διαμαρτυριών του Μαϊντάν την περίοδο 2013-14 και της αποπομπής του τότε προέδρου της Ουκρανίας, Βίκτορ Γιανουκόβιτς, ο οποίος είχε ευνοήσει τους δεσμούς με την Ρωσία αντί της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το Πατριαρχείο του Κιέβου υποστήριξε ανοιχτά τους διαδηλωτές του Μαϊντάν, ανοίγοντας ακόμη και τις πόρτες του χρυσοποίκιλτου μοναστηριού του Αγίου Μιχαήλ στο Κίεβο, για να τους προσφέρει καταφύγιο. Σε αντιδιαστολή, πολλοί αντιλήφθηκαν την θέση της UOC-MP ως κάπου μεταξύ ουδέτερης και φιλορωσικής, αν και κάποιοι μέσα στην εκκλησία μίλησαν υπέρ των διαδηλωτών. Εκείνες τις μέρες, το γεγονός και μόνο των δεσμών της UOC-MP με την Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία, η οποία τακτικά έκανε προσευχές υπέρ της ηγεσίας και του στρατού της Ρωσίας, έχει προκαλέσει αμφιβολίες για το αν υποστηρίζει πραγματικά μια κυρίαρχη Ουκρανία.

Δεν είναι λοιπόν παράξενο το ότι η αυτοκεφαλία θα είναι ένα δώρο για τον ακλόνητα ενάντιο στο Κρεμλίνο πρόεδρο της Ουκρανίας, Πέτρο Ποροσένκο, ο οποίος εκθείασε τα οφέλη που θα απέδιδε μια ανεξάρτητη εκκλησία στην εθνική ασφάλεια και την κυριαρχία της Ουκρανίας, σημειώνοντας ότι η Ρωσία [8] θα χάσει «έναν από τους τελευταίους μοχλούς επιρροής στην πρώην αποικία της». Ο Ποροσένκο μάλιστα εξίσωσε την γεωπολιτική σημασία [9] αυτού του γεγονότος με την ένταξη στην ΕΕ ή το ΝΑΤΟ.

Δεν μοιράζονται όλοι οι Ουκρανοί τον ενθουσιασμό του προέδρου τους. Αν και χιλιάδες συγκεντρώθηκαν στο Κίεβο στις 14 Οκτωβρίου για μια λειτουργία που γιόρτασε την ανακήρυξη από την Κωνσταντινούπολη, μια έρευνα [10] διαπίστωσε ότι μόνο μια βραχείας κεφαλής πλειοψηφία Ουκρανών -54%- υποστηρίζει μια ενοποιημένη αυτοκέφαλη εκκλησία. Αυτό σημαίνει ότι η UOC-MP είναι απίθανο να εξαφανιστεί οποτεδήποτε σύντομα.

Ομοίως, το Μπλοκ της Αντιπολίτευσης της Ουκρανίας, το πολιτικό κόμμα που φιλοξενεί τα απομεινάρια του φιλορωσικού συνασπισμού του Γιανουκόβιτς, αρνήθηκε να υποστηρίξει ένα νομοθετικό ψήφισμα τον Απρίλιο του 2018 που ζητούσε αυτοκεφαλία. Ο ηγέτης του μπλοκ, Yuriy Boyko, τόνισε ότι ως κοσμική οντότητα, το κράτος δεν είχε «κανένα δικαίωμα να παρεμβαίνει σε θρησκευτικά θέματα». Παρόλο που ο Ποροσένκο έχει δεσμευτεί [11] ότι δεν θα διωχθούν όσοι παραμένουν στην UOC-MP, οι πομπώδεις έπαινοι [12] υπέρ του αυτοκέφαλου ως «μια μεγάλη νίκη του ουκρανού λαού που αγαπά τον Θεό επί των δαιμόνων της Μόσχας, η νίκη του Καλού επί του Κακού, η νίκη του Φωτός επί του Σκότους», είναι βέβαιο ότι θα προκαλέσει κάποιες αντιδράσεις.