Οι πολυπλοκότητες της εξωτερικής πολιτικής και η Ελλάδα | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Οι πολυπλοκότητες της εξωτερικής πολιτικής και η Ελλάδα

Το διεθνές σύστημα ανασυγκροτείται και ανασυντάσσεται
Περίληψη: 

Η απουσία εθνικής στρατηγικής στην Ελλάδα, οδήγησε τις ελληνικές κυβερνήσεις στην αναποτελεσματική πολιτική του κατευνασμού απέναντι σε μια αναθεωρητική Τουρκία, και το μόνο που επετεύχθη ήταν η ενθάρρυνση της γείτονος στην κατεύθυνση της αναβάθμισης των προκλήσεων στο πλαίσιο επίτευξης των στόχων της.

Ο ΓΕΩΡΓΙΟΣ Κ. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ είναι Δικηγόρος Παρ’ Αρείω Πάγω και πρόεδρος του American Hellenic Institute στην Ελλάδα.

Η άσκηση της εξωτερικής πολιτικής είναι μια διαρκώς ανανεούμενη πρακτική όπου κράτη, θεσμοί και κοινωνίες επενεργούν μεταξύ τους εντός ενός δυναμικώς μεταβαλλόμενου διεθνούς περιβάλλοντος. Για να γίνει κατανοητή, είναι ανάγκη να εκτιμηθούν η πολυπλοκότητα των εμπλεκομένων παικτών και οι παράγοντες που τους επηρεάζουν.

Μερικοί παράγοντες που πρέπει να λαμβάνονται υπ’ όψιν: Η ισχύς, η ιστορία, η ηγεσία, η γραφειοκρατία, το είδος του καθεστώτος, η διπλωματία, οι μυστικές υπηρεσίες, το εμπόριο και οι πολιτιστικές ανταλλαγές (Soft Power), ως δευτερεύουσες πηγές επηρεασμού της επίσημης εξωτερικής πολιτικής.

Οι βασικοί παράγοντες που λαμβάνονται διεθνώς υπ’ όψιν στην διατύπωση της Εθνικής Στρατηγικής για την αντιμετώπιση κρίσεων είναι το διεθνές περιβάλλον και οι διεθνείς σχέσεις, το εγγύς περιβάλλον, η γεωστρατηγική θέση της χώρας, η ασφάλεια, η απειλή, η εθνική Ισχύς και οι συμμαχίες, δηλαδή το σύνολο των δυνατοτήτων του έθνους με κύρια συνιστώσα τις ένοπλες δυνάμεις, τα εθνικά συμφέροντα και τους εθνικούς αντικειμενικούς σκοπούς.

03012019-1.jpg

Ο υπουργός Ενέργειας της Κύπρου, Γιώργος Λακκοτρύπης συναντάται με τον βοηθό υπουργό Ενέργειας των ΗΠΑ, Francis Fannon, στην Λευκωσία, στις 16 Νοεμβρίου 2018. REUTERS/Yiannis Kourtoglou
---------------------------------------------------------------------------------

Η αύξηση του αριθμού των υπερεθνικών παικτών έχει μεταμορφώσει το διεθνές σύστημα, επιτρέποντας συσχετισμούς εκτός των παραδοσιακών παραγόντων. Αυξάνεται ο αριθμός των μη κρατικών παικτών όπως π.χ. των περιβαλλοντολογικών ακτιβιστών. Άμεση επιρροή έχουν επίσης η γεωγραφία και οι φυσικές ιδιότητες μιας χώρας όπως η έκταση, η θέση, οι οικονομικές δυνατότητες, το δημογραφικό.

Καθ’ όλη την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, εκ των πραγμάτων υπήρχαν δύο στρατόπεδα και η κάθε χώρα έπρεπε να ανήκει σε ένα μπλοκ, αναλόγως της γεωγραφικής της θέσεως και του διαχωρισμού που είχε συμφωνηθεί. Με την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού και την διάλυση της Σοβιετικής Ενώσεως το διεθνές περιβάλλον χαρακτηρίζεται σήμερα από μια επικίνδυνη αστάθεια, με τις Ηνωμένες Πολιτείες σε πορεία τερματισμού της παγκόσμιας κυριαρχίας της.

ΤΟ ΝΕΟ ΣΚΗΝΙΚΟ

Έχουμε την επάνοδο της Ρωσίας στο διεθνές περιβάλλον και την μερική επανάκτηση της χαμένης της αίγλης. Είναι τώρα μια ισχυρή περιφερειακή δύναμη. Η Κίνα, ως οικονομικός γίγαντας και με ένα μεγάλο εξοπλιστικό πρόγραμμα σε εξέλιξη θα διεκδικήσει τον δικό της ρόλο στην παγκόσμια σκακιέρα. Η Ευρώπη ευρίσκεται σε αναζήτηση ταυτότητος, και μετά από δεκαετίες, έκαναν και πάλιν την εμφάνισή τους ο εθνικισμός και οι εγωιστικές πολιτικές για την εξάλειψη των οποίων οικοδομήθηκε η Ένωση.

Το μέλλον της ΕΕ είναι άμεσα συνδεδεμένο με την πορεία της ευρωζώνης, η οποία ευρίσκεται σε κρίση εξ αιτίας των προβλημάτων στην αρχιτεκτονική του Ευρώ που απαιτούν κατ’ ελάχιστο ένα αποτελεσματικό μηχανισμό ανακύκλωσης των πλεονασμάτων του Βορρά, κυρίως της Γερμανίας, που για 7ο χρόνο παρουσιάζει πλεονάσματα της τάξεως του 5-7% έναντι των χωρών του Νότου. Όλα τα συστήματα σταθερών νομισματικών ισοτιμιών στην παγκόσμια οικονομική ιστορία κατέρρευσαν ακριβώς λόγω απουσίας του μηχανισμού αυτού.

Η πορεία της ΕΕ θα επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό την κατάσταση στο γεωστρατηγικό περιβάλλον της χώρας μας και κυρίως στα Βαλκάνια και στις σχέσεις μας με την Τουρκία.

Ποτέ στο παρελθόν μετά το τέλος του διπολισμού, η κατάσταση στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου, της Μέσης Ανατολής και της Βορείου Αφρικής δεν ήταν τόσο περίπλοκη και απρόβλεπτη. Νέες ευκαιριακές βραχυπρόθεσμες συμμαχίες σπεύδουν να υποκαταστήσουν μακροχρόνιες παγιωμένες συμμαχίες και πολιτικοστρατιωτικούς σχηματισμούς.

Αυτό που γίνεται επί οκτώ χρόνια στην Συρία, με την στήριξη, ανοχή, απάθεια και επιτήδεια ουδετερότητα αποτελεί αντιπροσωπευτικό αλλά σίγουρα όχι αποκλειστικό δείγμα κατάρρευσης του μεταπολεμικού παγκόσμιου συλλογικού συστήματος ασφαλείας, όπως το έχει ενσαρκώσει ο ΟΗΕ. Σήμερα, δεν υπάρχει πλέον επίκληση ούτε του διεθνούς δικαίου ούτε καν των αξιών για να «δικαιολογήσει» έστω προσχηματικά τον πόλεμο, την εισβολή, την εθνοκάθαρση, την ανθρωπιστική τραγωδία. Ευλόγως μεν, εις μάτην δε, απαιτούμε από περιφερειακούς παίκτες να σεβασθούν το Διεθνές Δίκαιο όταν τέσσερα Μόνιμα Μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας προτιμούν να δρουν στο περιθώριο της εντολής που έχουν από την Χάρτα των Ηνωμένων Εθνών.

Οι εξελίξεις στην περιοχή μας είναι καταιγιστικές και τα προβλήματα σύνθετα και συχνά αλληλένδετα. Μεταξύ αυτών είναι η δυναμική επανεμφάνιση των ΗΠΑ μετά χρόνων σχεδόν απουσίας, η δυναμική επέκταση της ρωσικής επιρροής με αφορμή τον πόλεμο στην Συρία, το Κυπριακό και όλες οι προεκτάσεις που προκύπτουν από τις προοπτικές να βρεθούν εκμεταλλεύσιμα κοιτάσματα αερίου και υδρογονάνθρακες στην ΑΟΖ της Κύπρου, οι διαπραγματεύσεις με την Αλβανία και την Αίγυπτο για τις δικές τους ΑΟΖ, καθώς και οι τριμερείς πρωτοβουλίες με Κύπρο – Ισραήλ και με Κύπρο – Αίγυπτο. Η τουρκική επιθετικότητα θα συνεχισθεί και πιθανότατα θα αυξηθεί με αφορμή την κινητικότητα για διερεύνηση για την εξόρυξη αερίου και υδατανθράκων γύρω από την Κύπρο. Το ζήτημα της μετανάστευσης, επίσης, απαιτεί συνεχή προσοχή και επαγρύπνηση.

Η παρούσα φάση της ιστορίας δεν έχει ορατή ημερομηνία λήξεως. Όπως ημερομηνία λήξεως δεν έχουν οι πόλεμοι, τα εγκλήματα πολέμου και οι πληθυσμιακές προς την Ευρώπη μετακινήσεις από την ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής. Υπολογίζεται ότι θα υπάρξει μαζική μετακίνηση ακούσιων και εκούσιων μεταναστών προς την Ευρώπη, οι μεν για να επιβιώσουν, οι δε για μια καλύτερη ζωή. Στο Μαρόκο, πρόσφατα, ψηφίστηκε πανηγυρικά το Σύμφωνο της Νέας Υόρκης για τους Πρόσφυγες και τους Μετανάστες [επίσημος τίτλος του: Global Compact for (Safe, Orderly and Regular) Migration].