Παγκοσμιοποίηση 4.0

Όπως και οι προκάτοχοί της, η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση περιγράφεται καλύτερα από τις κορυφαίες τεχνολογίες της: Τεχνητή νοημοσύνη, αυτόνομα οχήματα, και το Διαδίκτυο των Πραγμάτων. Αυτές είναι τεχνολογίες που θα επηρεάσουν πολλές βιομηχανίες τις επόμενες δεκαετίες και θα προσδώσουν πρωτοφανή σημασία στον ψηφιακό κόσμο. Αυτό που τις ενοποιεί είναι ότι μετασχηματίζουν τις ίδιες τις δομές της οικονομικής αλληλεπίδρασης: Οι δίδυμες τάσεις της ψηφιοποίησης (digitization) και της εικονικοποίησης (virtualization) δημιουργούν μια οικονομία σχεδόν απεριόριστης κινητικότητας στην οποία ο κυβερνοχώρος είναι το σπίτι όλων των δεδομένων (data). Καθώς οι ηλεκτρονικές πλατφόρμες επιδιώκουν κάθετη ολοκλήρωση, αποκόπτουν τους παραδοσιακούς μεσάζοντες. Και η τεχνητή νοημοσύνη δημιουργεί «έξυπνα» συστήματα που δεν είναι μόνο αναλυτικά, αλλά και προβλεπτικά και κανονιστικά.

Σε αυτόν τον κόσμο, η παγκοσμιοποίηση δεν θα εξαφανιστεί˙ θα εμβαθύνει. Εάν στο παρελθόν η παγκόσμια ολοκλήρωση αυξανόταν καθώς τα εμπορικά εμπόδια έπεφταν, τώρα θα στηριχτεί στην συνδεσιμότητα των εθνικών ψηφιακών και εικονικών συστημάτων και στην σχετική ροή ιδεών και υπηρεσιών. Αυτός είναι ο πυρήνας της Παγκοσμιοποίησης 4.0.

Αυτή η νέα μορφή παγκοσμιοποίησης φθάνει με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Εξετάστε τις ψηφιακές ροές: Ήδη από το 2016, μια μελέτη [2] της McKinsey & Company υπολόγισε ότι «οι ψηφιακές ροές -οι οποίες ήταν πρακτικά ανύπαρκτες μόλις πριν από 15 χρόνια- τώρα ασκούν μεγαλύτερο αντίκτυπο στην αύξηση του ΑΕΠ από ό, τι το από αιώνων παλαιό εμπόριο αγαθών». Επίσης, διαπίστωσε μια 45πλάσια αύξηση του ποσού της διασυνοριακής μεταφοράς δεδομένων (bandwidth) από το 2005 έως το 2016 και προέβλεψε μια ακόμη πενταπλάσια αύξηση έως το 2022.

Όλα αυτά έχουν τραντάξει την παγκόσμια οικονομία. Ο πρώτος τομέας που επηρεάστηκε είναι η μεταποίηση, όπου η αυτοματοποίηση, η έμφαση στον τόπο (localization) και η εξατομίκευση έχουν αρχίσει να αντικαθιστούν τις παραδοσιακές αλυσίδες εφοδιασμού. Προχωρώντας προς τα εμπρός, αυτό σημαίνει ότι ο ανταγωνισμός θα βασίζεται λιγότερο στην οικονομική αποδοτικότητα και περισσότερο στην ικανότητα καινοτομίας.

Σε αυτό το νέο περιβάλλον, ο κόσμος είναι ο παράδεισος της [κάθε] εταιρείας. Εξετάστε τους τεχνολογικούς γίγαντες που εδρεύουν στις ΗΠΑ: Σε λιγότερο από 25 χρόνια, η Amazon εξελίχθηκε από το καινοφανές κατάστημα ηλεκτρονικού εμπορίου στην δεύτερη μεγαλύτερη εμπορική εταιρεία παγκοσμίως, φέρνοντας επανάσταση στην λιανική, το cloud computing, και σε άλλες υπηρεσίες του Διαδικτύου. Η Apple έγινε η πρώτη εταιρεία στον κόσμο [αξίας] ενός τρισεκατομμυρίου δολαρίων το 2018, μόλις μια δεκαετία μετά την κυκλοφορία του πρώτου iPhone.

Ορόσημα του παρελθόντος: Ναυτιλιακά εμπορευματοκιβώτια στο λιμάνι της Χάβρης, στην Γαλλία, τον Σεπτέμβριο του 2018. BENOIT TESSIER/REUTERS
------------------------------------------------------------------

Οι τιτάνες των προηγούμενων βιομηχανικών επαναστάσεων, όπως οι σιδηροδρομικές εταιρείες του Cornelius Vanderbilt, η ExxonMobil και η IBM, επωφελήθηκαν επίσης από αυτή την δυναμική του τύπου «ο νικητής τα παίρνει όλα», αλλά οι δικές τους οικονομίες κλίμακας τείνουν να μειώνονται, οριοθετημένες είτε από φυσικά όρια είτε από ανθρωπογενείς νόμους. Στην εποχή μας, ωστόσο, οι απεριόριστες επιδράσεις των δικτύων έχουν αντικαταστήσει τις παλαιές οικονομίες κλίμακας. Για τις επιχειρήσεις υψηλής τεχνολογίας (“big tech” firms), το ανώτατο όριο των χρηστών δεν είναι τίποτα λιγότερο από όλον τον παγκόσμιο πληθυσμό και επεκτείνονται με ρυθμούς ρεκόρ. Τα αεροσκάφη και τα αυτοκίνητα χρειάστηκαν πάνω από έξι δεκαετίες για να προσεγγίσουν τους 50 εκατομμύρια χρήστες. Οι υπολογιστές και τα κινητά τηλέφωνα κατάφεραν τον άθλο σε 14 και 12 χρόνια αντίστοιχα. Στην εποχή των πανταχού παρόντων smartphones, το WeChat, η «όλα σε ένα» εφαρμογή που έχει γίνει το κυρίαρχο μέσο επικοινωνίας των τακτικών χρηστών του ίντερνετ (netizens) της Κίνας, χρειάστηκε μόνο έναν χρόνο για να φτάσει σε αυτό το ορόσημο. Στην πιο πρόσφατη καταμέτρηση, τέσσερις εταιρείες μετρούν ένα δισεκατομμύριο χρήστες ή και περισσότερους: Τρεις αμερικανικές (Alphabet, Facebook και Microsoft) και μια κινεζική (Tencent). Η αγοραία ισχύς που έχουν συγκεντρώσει αυτές οι εταιρείες στην πορεία, είναι τρομερή.

Δεν τελειώνει εκεί. Με τη μετακίνησή τους σε νέες βιομηχανίες -όπως το cloud computing, η υγειονομική περίθαλψη, τα δάνεια και οι πληρωμές- η Amazon, η κινεζική Alibaba και άλλες εταιρείες τεχνολογίας γίνονται ψηφιακοί όμιλοι (conglomerates). Άλλες πλατφόρμες, όπως οι Airbnb, WeWork και Uber, επεκτείνονται παγκοσμίως χωρίς ποτέ να κατέχουν τα φυσικά περιουσιακά στοιχεία στα οποία βασίζονται οι υπηρεσίες τους. Στην πορεία, οι επιχειρήσεις αυτές έχουν ξεπεράσει τα όρια των παραδοσιακών επιχειρήσεων και έχουν διαταράξει τα κοινωνικά πρότυπα. Η τεχνητή νοημοσύνη, τα μεγάλα δεδομένα (big data) και η δυνατότητα δημιουργίας πλατφορμών τεχνολογίας μαζικής χρήσης (mass-use tech platforms) αρχίζουν να καθορίζουν ακόμη και την εθνική ισχύ.

Για όσους έχουν πρόσβαση στην τεχνολογία, αυτά είναι εξαιρετικές ειδήσεις. Για τους εργαζόμενους, όχι και τόσο. Καθώς οι οικονομίες κλίμακας εξατμίζονται, και τα ρομπότ και η τεχνητή νοημοσύνη (Artificial Intelligence, AI) αντικαθιστούν ολοένα και περισσότερο τον άνθρωπο, οι επιχειρήσεις δεν χρειάζονται πλέον εκατοντάδες χιλιάδες υπαλλήλους για να εκτελέσουν τις δραστηριότητές τους. Οι βιομηχανικοί γίγαντες του παρελθόντος ήταν μεταξύ των μεγαλύτερων εργοδοτών παγκοσμίως. Σήμερα, όσοι είναι αρκετά τυχεροί για να προσληφθούν είναι είτε εξειδικευμένοι και υψηλά αμειβόμενοι είτε χαμηλής ειδίκευσης και χαμηλόμισθοι.