Οι αναφορές περί θανάτου της Belt and Road είναι λίαν υπερβολικές

Με το τεράστιο και φιλόδοξο επενδυτικό πρόγραμμα που ονομάζεται Πρωτοβουλία Ζώνη και Οδός (Belt and Road Initiative, BRI), η Κίνα θέλησε να τραβήξει τον κόσμο πιο κοντά της, καθιστώντας τον εαυτό της πολιτικό και οικονομικό κέντρο βάρους για περισσότερες από 60 χώρες στην έκταση του σχεδίου. Ωστόσο, η εγχώρια και διεθνής αντίδραση στην πρωτοβουλία έχει αυξηθεί στα πέντε χρόνια από τότε που ο πρόεδρος Xi Jinping ανακοίνωσε την έναρξή του. Οι διανοούμενοι εντός της Κίνας [1] εξέφρασαν ανησυχίες για τις σπάταλες δαπάνες και την υπερβολική έκτασή του. Αρκετές κυβερνήσεις που ήταν αρχικά ενθουσιώδεις για τις κινεζικές επενδύσεις αντιμετώπισαν λαϊκή αντίδραση για τους όρους των δανείων και τις δυνατότητες για διαφθορά. Και οι Ηνωμένες Πολιτείες συντάχθηκαν πρόσφατα με τις χώρες της Ευρώπης και της περιοχής Ινδίας-Ασίας-Ειρηνικού σε μια προσπάθεια να αντισταθούν στην κινεζική ενέργεια με ένα εναλλακτικό επενδυτικό σχέδιο.

Ένας Σριλανκέζος εργάτης σε εργοτάξιο στο λιμάνι Hambantota, στην Σρι Λάνκα, τον Μάρτιο του 2010. ANDREW CALABALLERO-REYNOLDS / REUTERS
-----------------------------------------------------------------

Αντί να επεκτείνει τον «κύκλο των φίλων» της [2] και να αποκτήσει επιρροή, η Κίνα φαίνεται να έχει κάνει το αντίθετο, ωθώντας μια ομάδα δυσαρεστημένων χωρών να συγκροτηθούν για να αντισταθούν στις αρπακτικές πρακτικές της. Κάποιοι παρατηρητές [3] υποστηρίζουν ότι η κινεζική ηγεσία δεν κατανοεί την δυναμική που οδήγησε άλλες χώρες να αντισταθούν, και ότι αυτή η τύφλωση αυξάνει την πιθανότητα ότι το «σχέδιο του αιώνα» του Xi [4] σύντομα θα αποτελέσει ένα φιάσκο.

Ωστόσο, θα ήταν πρόωρο να διαγράψουμε την BRI. Το έργο παραμένει ο πυρήνας της στρατηγικής εξωτερικής πολιτικής της Κίνας. Από την εποχή του 19ου Συνέδριου του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος τον Οκτώβριο του 2017, η BRI έχει κατοχυρωθεί στην Χάρτα του κόμματος και το πόρισμά της, η «κοινότητα του κοινού μέλλοντος για την ανθρωπότητα» [5] έχει συμπεριληφθεί στο σύνταγμα της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας από τον Μάρτιο του 2018. Το Πεκίνο πρόκειται να φιλοξενήσει το δεύτερο Φόρουμ Belt and Road, ένα γεγονός διεθνούς σχεδιασμού και ανταλλαγής ιδεών για αρχηγούς κρατών, τον Απρίλιο του 2019.

Επιπλέον, οι ηγέτες της Κίνας δεν έχουν εκπλαγεί από την τρέχουσα αντίσταση. Αντιθέτως, το θεώρησαν από την αρχή ως μια πιθανότητα. Η κεντρική κυβέρνηση, μακράν του να τελεί σε καθεστώς παράλυσης, πήρε μέτρα για να ανταποκριθεί: Από το τέλος του καλοκαιριού, ο Xi αντιδρά στην αντίθεση. Αυτή η διόρθωση πορείας δεν μεταβάλλει το θεμελιώδες όραμα και τους στόχους της BRI, αλλά ακολουθεί έναν πολύ γνωστό λενινιστικό κανόνα: «Αν χτυπήσεις ατσάλι, υποχώρησε˙ αν χτυπήσεις στα μαλακά, προχώρα».

Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΕΙΝΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ

Η αντίσταση στην BRI έγινε αρχικά εμφανής το 2015. Εκείνη την χρονιά, η Ινδονησία και η Ταϊλάνδη αμφότερες διέκοψαν έργα σιδηροδρόμων μεγάλης ταχύτητας που είχε αναλάβει η Κίνα, λόγω διαφορών με το Πεκίνο σχετικά με την χρηματοδότηση και την απόκτηση γης. Το 2017, το Μπαγκλαντές αποφάσισε να συνεργαστεί με την Ιαπωνία -και όχι με την Κίνα, όπως αρχικά είχε συμφωνήσει- για να κατασκευάσει το πρώτο της λιμάνι βαθέων υδάτων. Την ίδια χρονιά, το Νεπάλ ακύρωσε μια συμφωνία που είχε συνάψει με την Κίνα για την κατασκευή μιας υδροηλεκτρικής μονάδας. Και σύντομα επρόκειτο να ακολουθήσουν μεγαλύτερες οπισθοδρομήσεις.

Η κυβέρνηση της Σρι Λάνκα είχε δανειστεί πολύ από την Κίνα για να χτίσει το λιμάνι της, Hambantota. Μέχρι το τέλος του 2017, το λιμάνι δεν κατάφερε να τραβήξει κίνηση και η Σρι Λάνκα δεν μπόρεσε να πληρώσει τα χρέη της. Η κυβέρνηση της Σρι Λάνκα αποφάσισε να παραχωρήσει το λιμάνι στην Κίνα για 99 χρόνια. Η μεταβίβαση προκάλεσε παγκόσμιο συναγερμό σχετικά με τις στρατηγικές προθέσεις του Πεκίνου, μαζί με τους ισχυρισμούς ότι η Κίνα καθιέρωσε μια «παγίδα χρέους» για τις μικρότερες χώρες, οι οποίες θα περιέπιπταν όλο και περισσότερο υπό τον έλεγχό της. Οι παραλήπτες κινεζικών δανείων έδωσαν προσοχή. Τον Μάιο του 2018, ο πρωθυπουργός της Μαλαισίας, Mahathir bin Mohamad, ανακοίνωσε την πρόθεσή του να επαναδιαπραγματευτεί τις συμβάσεις της χώρας του με την Κίνα, χαρακτηρίζοντάς τις ως «άνισες συνθήκες» και «νέα εκδοχή αποικιοκρατίας». Οι Μαλδίβες, η Μυανμάρ, το Πακιστάν και η Σιέρα Λεόνε σύντομα εξέφρασαν ανησυχίες σχετικά με τα δικά τους έργα BRI και άρχισαν να επανεξετάζουν την κλίμακα και το εύρος της συνεργασίας τους με την Κίνα.

Επικριτικές αναφορές των μέσων μαζικής ενημέρωσης και ακαδημαϊκές μελέτες οδήγησαν σε μεγάλο βαθμό στη μεταβολή των αισθημάτων μεταξύ των χωρών της Ζώνης και Οδού. Η υπόθεση Hambantota, ειδικότερα, χρησίμευσε ως κλήση αφύπνισης για χώρες που φοβούνται μήπως διολισθήσουν σε μη βιώσιμο χρέος. Με μια τέτοια προειδοποιητική ιστορία, οι κυβερνήσεις είναι πιθανό να διαπραγματευτούν τις συμβάσεις της BRI με μεγαλύτερη προσοχή με το Πεκίνο. Επιπλέον, κατά την διάρκεια των δύο τελευταίων ετών, εμφανίστηκαν άλλοι δυνητικοί επενδυτές στη σκηνή: Ο Αναπτυξιακός Διάδρομος Ασίας-Αφρικής (Asia-Africa Growth Corridor), ο οποίος αποτέλεσε αντικείμενο διαπραγμάτευσης μεταξύ των αφρικανικών χωρών, της Ινδίας και της Ιαπωνίας, υπεγράφη τον Μάιο του 2017˙ και αυτό το φθινόπωρο, η Ευρωπαϊκή Ένωση αποκάλυψε ένα σχέδιο για επενδύσεις στις υποδομές της Ασίας. Αυτές οι εναλλακτικές θα δώσουν στις τοπικές κυβερνήσεις την δυνατότητα να διαπραγματευτούν καλύτερους όρους από όλους τους δυνητικούς δανειστές, συμπεριλαμβανομένου του Πεκίνου.

Η ΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΗ ΜΑΤΙΑ