Το ελαττωματικό σχέδιο του Trump για να απομακρύνει τον Maduro

Στις 23 Ιανουαρίου, η Εθνοσυνέλευση της Βενεζουέλας όρκισε τον 35χρονο Juan Guaidó ως μεταβατικό πρόεδρο της χώρας [1]. Στις ώρες και τις ημέρες που ακολούθησαν, οι Ηνωμένες Πολιτείες και περισσότερες από 50 άλλες χώρες αναγνώρισαν τον Guaidó, δηλώνοντας το καθεστώς του προέδρου Nicolás Maduro ως παράνομο. Εκείνη την εποχή, φάνηκε ότι η κυβέρνηση Maduro θα μπορούσε να καταρρεύσει μέσα σε λίγες μέρες. Δεν το έκανε. Τώρα, σχεδόν τρεις μήνες αργότερα, η Βενεζουέλα έχει γίνει ακόμη πιο αποτυχημένο κράτος από ό, τι πριν. Κατεστραμμένη από οικονομικές και ανθρωπιστικές κρίσεις και από μια αρπακτική κυβέρνηση και στρατό, η χώρα είναι πλέον κλειδωμένη σε ένα αδιέξοδο μεταξύ δύο ανδρών που ισχυρίζονται ο καθένας ότι είναι ο νόμιμος πρόεδρός της.

Ο μεταβατικός πρόεδρος της Βενεζουέλας, Χουάν Γκουαϊδό, σε μια συγκέντρωση στο Καράκας, τον Μάρτιο του 2019. CARLOS JASSO / REUTERS
-------------------------------------------------------------------

Η ευθύνη για την τραγωδία στην Βενεζουέλα [2] βρίσκεται ακριβώς στον Maduro και τον προκάτοχό του, πρώην πρόεδρο Ούγκο Τσάβες. Αλλά οι προσπάθειες των Ηνωμένων Πολιτειών να αναγκάσουν μια αλλαγή καθεστώτος ρισκάρει να χειροτερέψει τα πράγματα. Η διοίκηση του προέδρου των ΗΠΑ, Donald Trump, προσπάθησε να πιέσει τον Maduro μέσω σκληρής ρητορικής, απειλών και κυρώσεων, συμπεριλαμβανομένου ενός εμπάργκο πετρελαίου και μιας προσπάθειας να αναγκάσει ένα καραβάνι που μετέφερε ανθρωπιστική βοήθεια να περάσει τα σύνορα μεταξύ Κολομβίας και Βενεζουέλας. Αυτές οι τακτικές απέτυχαν να προκαλέσουν μια κατάρρευση του καθεστώτος Maduro ή μια σημαντική αποστασία στρατιωτικού προσωπικού προς την αντιπολίτευση. Ούτε οι διακοπές ηλεκτρισμού που έπληξαν πρόσφατα την Βενεζουέλα σε όλη την χώρα υπονόμευσαν τον Maduro.

Η στρατηγική της Ουάσινγκτον -στήριξη στον Guaidó ενάντια στον βαθιά διεφθαρμένο και δόλια εκλεγμένο Maduro- είναι καταναγκαστική, και αναμφισβήτητα παίζει καλά στην Φλόριντα, στις κουβανικές και βενεζουελάνικες διασπορές. Αλλά η πεποίθηση της κυβέρνησης Trump ότι μπορεί να ασκήσει αρκετή πίεση σε τμήματα μέσα στην κυβέρνηση (ιδίως στις ένοπλες δυνάμεις) για να επιβάλει μια γρήγορη και εύκολη δημοκρατική μετάβαση είναι λανθασμένη. Προκειμένου να σημειωθεί πρόοδος, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να συνεργαστούν με τους διεθνείς εταίρους τους για να βρουν μια πιο μετριοπαθή πορεία προς τα εμπρός.

ΠΑΙΖΟΝΤΑΣ ΣΚΛΗΡΑ

Από τον Ιανουάριο, οι Ηνωμένες Πολιτείες εργάστηκαν σκληρά για να απομονώσουν τον Maduro. Η Ουάσινγκτον έχει επιβάλει κυρώσεις σε περισσότερους από 600 φίλους και συνεργάτες του Maduro, εμπόδισε την κυβέρνηση της Βενεζουέλας να πουλήσει πετρέλαιο στις Ηνωμένες Πολιτείες, και συνεργάστηκε με άλλες κυβερνήσεις στην Λατινική Αμερική και πέρα από αυτήν, για να επεκτείνει την διεθνή διπλωματική αναγνώριση του Guaidó.

Η πολιτική της κυβέρνησης Trump για την Βενεζουέλα, με αξιέπαινο τρόπο, έχει περιλάβει στενή συνεργασία με άλλες χώρες. Αυτή η συνεργασία έχει οδηγήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες στο να μετριάσουν μερικές από τις ρητορικές τους. Προηγουμένως, ο Trump [3] και άλλοι πολιτικοί των ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένου του γερουσιαστή της Φλόριντα, Marco Rubio, είχαν επιμείνει ότι μια στρατιωτική επιλογή [4] ήταν στο τραπέζι για την Βενεζουέλα. Αλλά το να τοποθετηθούν στρατιώτες των ΗΠΑ στο [βενεζουελάνικο] έδαφος θα διασπάσει τον διεθνή συνασπισμό που υποστηρίζει τον Guaidó. Στα τέλη Φεβρουαρίου, ο αντιπρόεδρος Mike Pence οπισθοχώρησε [5] σχετικά με τις προηγούμενες αμερικανικές απειλές, λέγοντας ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα «συνεχίσουν να απομονώνουν τον Maduro οικονομικά και διπλωματικά, μέχρι να αποκατασταθεί η δημοκρατία». Ο ίδιος εξαίρεσε εμφατικά την πιθανότητα να πάνε τα αμερικανικά στρατεύματα προς διάσωση [της Βενεζουέλας].

Ωστόσο, παρόλο που η διοίκηση Τραμπ έκανε καλά να εξασφαλίσει την διεθνή συνεργασία, η στρατηγική της για την απομάκρυνση του Maduro -άσκηση της μέγιστης πίεσης στο καθεστώς με την ελπίδα να προκαλέσει εκτεταμένες στρατιωτικές αποστασίες προς την αντιπολίτευση- απέτυχε. Ο στρατός παρέμεινε πιστός. Αυτό δεν πρέπει να αποτελεί έκπληξη: Με την βοήθεια Κουβανέζων συμβούλων, ο Maduro έχει πολιτικοποιήσει [1] και διαφθείρει την στρατιωτική ανώτατη διοίκηση της Βενεζουέλας [6]. Η χώρα έχει περισσότερους από 1.000 στρατηγούς [7], περισσότερους από τις Ηνωμένες Πολιτείες, και έχουν μοιραστεί ζηλευτές θέσεις σε πολλούς που τους επιτρέπουν να μεταφέρουν όπλα και ναρκωτικά ή να εκβιάσουν όσους το κάνουν, καθιστώντας τους αναπόσπαστο κομμάτι αυτού που το Insight Crime αποκάλεσε [8] «κράτος μαφίας» (mafia state) της Βενεζουέλας. Θεωρούν τις δικές τους μοίρες ως συνδεδεμένες με εκείνη του καθεστώτος και είναι απίθανο να αποστατήσουν, ανεξάρτητα από την πίεση που ασκούν οι Ηνωμένες Πολιτείες.

Ακόμη χειρότερα, η πολιτική της κυβέρνησης Trump προς το καθεστώς Maduro αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής για την Λατινική Αμερική –μιας στρατηγικής η οποία θυμίζει προηγούμενες περιόδους αμερικανικής μονομέρειας και είναι πιθανό να αποξενώσει τους εταίρους των ΗΠΑ στην περιοχή. Η στρατηγική αυτή καθορίστηκε για πρώτη φορά από τον σύμβουλο Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ, John Bolton, σε μια ομιλία [9] τον Νοέμβριο του 2018 στο Μαϊάμι. Μιλώντας μπροστά σε μια ομάδα Κουβανο-αμερικανών Ρεπουμπλικανών, ο Μπόλτον διακήρυξε την αντίθεση της διοίκησης Trump στην «Τρόικα της Τυραννίας»: Την Κούβα, τη Νικαράγουα και την Βενεζουέλα, όλες αυταρχικές κυβερνήσεις με θερμές σχέσεις με την Κίνα και την Ρωσία. «Οι Ηνωμένες Πολιτείες», δήλωσε ο Μπόλτον, «προσβλέπουν να δουν κάθε γωνιά του τριγώνου να πέφτει». Από τον Ιούνιο του 2017 ο Λευκός Οίκος αυστηροποίησε σταδιακά το αμερικανικό εμπάργκο στην Κούβα και νωρίτερα αυτόν τον μήνα τερμάτισε ένα πρόγραμμα που χορηγούσε σε Κουβανούς πενταετείς βίζες που τους επέτρεπαν να επισκέπτονται συγγενείς στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η κυβέρνηση Trump έχει επίσης επιβάλλει κυρώσεις σε βασικούς κυβερνητικούς αξιωματούχους της Νικαράγουα. Ως πρόσχημα για αυτές τις κινήσεις, ο Μπόλτον επικαλέστηκε το δόγμα Monroe [10], το οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες χρησιμοποίησαν ιστορικά για να δικαιολογήσουν την παρεμβάσεις στο δυτικό ημισφαίριο.

ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΜΑΖΙ

Αν και η εκστρατεία πίεσης των ΗΠΑ απέτυχε να διώξει τον Maduro, υπάρχει μια μετριοπαθής πορεία προς τα εμπρός. Στις 7 Φεβρουαρίου, 11 από τα 13 μέλη της Διεθνούς Ομάδας Επαφής (International Contact Group), που απαρτίζεται από κράτη από την Ευρώπη και την Λατινική Αμερική, έκαναν έκκληση για διάλογο μεταξύ του καθεστώτος και της αντιπολίτευσης για την προετοιμασία για «ελεύθερες, διαφανείς και αξιόπιστες» νέες προεδρικές εκλογές. Η πρόταση αυτή αντιμετωπίστηκε αρχικά με χλεύη από στοιχεία της αντιπολίτευσης και από τον Ειδικό Απεσταλμένο των ΗΠΑ για την Βενεζουέλα, Elliot Abrams [11], ο οποίος κάλεσε την διεθνή κοινότητα να «αναρωτηθεί για τον σκοπό και το πιθανό αποτέλεσμα» του διαλόγου με τον Maduro. Οι προηγούμενες προσπάθειες διαμεσολάβησης επέτρεψαν στον Maduro να κωλυσιεργεί για καιρό, να εδραιώσει την εξουσία του [12] και να διχάσει την αντιπολίτευση.

Ωστόσο, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν πρέπει να ανταποκριθούν σε αυτές τις αποτυχίες του παρελθόντος με το να απορρίπτουν τον διάλογο. Αντίθετα, η Ουάσιγκτον θα πρέπει να συνεργαστεί με τους Ευρωπαίους και τους Λατινοαμερικανούς εταίρους της για να στηρίξει κάθε νέο γύρο διαπραγματεύσεων με την απειλή κυρώσεων εάν ο Maduro αποτύχει να εκπληρώσει ορισμένες προϋποθέσεις για επιτυχείς συνομιλίες, όπως η απελευθέρωση πολιτικών κρατουμένων, η τήρηση ενός καθορισμένου χρονοδιαγράμματος, και η αποχώρησή του υπέρ μιας μεταβατικής κυβέρνησης μόλις καθοριστεί η ημερομηνία των εκλογών. Οποιαδήποτε πιθανή συμφωνία για νέες εκλογές μεταξύ του Maduro και της αντιπολίτευσης πρέπει επίσης να επιτρέψει την ανασυγκρότηση των κατεστραμμένων κρατικών θεσμών της Βενεζουέλας σε συνεργασία με μετριοπαθείς Chavistas. Οι αναγκαίες μεταρρυθμίσεις περιλαμβάνουν την αναδιάρθρωση των ενόπλων δυνάμεων σε λιγότερο κομματικές γραμμές και τον αφοπλισμό [6] των δύο παραστρατιωτικών ομάδων που ακούν μόνο τον Maduro, τις ειδικές δυνάμεις δράσης και τις ομάδες ένοπλων πολιτών γνωστές ως colectivos. Μια προσωρινή συμφωνία θα πρέπει επίσης να αναδομήσει το Ανώτατο Δικαστήριο της Βενεζουέλας και το Εθνικό Εκλογικό Συμβούλιο, που σήμερα είναι γεμάτα με υποστηρικτές του Maduro, διορίζοντας ανεξάρτητους, συναινετικούς υποψήφιους στους οργανισμούς αυτούς.

Μέχρι τώρα, λίγες από τις πάνω από 50 χώρες που υποστήριξαν τον Γκουαϊδό –ο Καναδάς, ο Παναμάς και μερικές ευρωπαϊκές χώρες- έχουν σφίξει τα διπλωματικά και οικονομικά λουριά στον Maduro. Αντί να επιδιώκουν μονομερώς την αλλαγή καθεστώτος, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να επικεντρωθούν στον συντονισμό της διεθνούς πίεσης στον Maduro προκειμένου να τον υποχρεώσουν να συμμετάσχει σε μια διαδικασία που τελικά θα οδηγήσει σε ελεύθερες και δίκαιες εκλογές.

ΜΙΑ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΛΑΟ

Η διοίκηση Trump θα πρέπει επίσης να επανεξετάσει την στρατηγική της όχι μόνο ως προς την Βενεζουέλα, αλλά και προς την Λατινική Αμερική γενικότερα. Η ηθική απολυτότητα του Μπόλτον δεν παίζει καλά εκεί. Για πολλούς στην περιοχή, οι επικλήσεις του δόγματος Monroe είναι μια άσχημη υπενθύμιση [13] του αμερικανικού παρεμβατισμού. Σε έναν τέλειο κόσμο, η Κούβα, η Νικαράγουα και η Βενεζουέλα θα μετέβαιναν οικειοθελώς στην δημοκρατία. Ωστόσο, με το να εστιάζουν στην αλλαγή καθεστώτος στις χώρες αυτές αποκλείοντας άλλα ζητήματα -συμπεριλαμβανομένου του κλίματος, του εμπορίου και των προβλημάτων που δημιουργούν οι δεξιοί αυταρχικοί στην Ονδούρα και την Γουατεμάλα- οι Ηνωμένες Πολιτείες κινδυνεύουν να χάσουν συμμάχους στο ημισφαίριο.

Μια πιο παραγωγική προσέγγιση θα ήταν να επικεντρωθούν στις οικονομικές και πολιτικές ανάγκες του 93% της Λατινικής Αμερικής που δεν περιλαμβάνεται στην λεγόμενη τρόικα της τυραννίας. Το πρώτο βήμα θα πρέπει να είναι η πλήρης στελέχωση των πρεσβειών των ΗΠΑ στην περιοχή. Επί του παρόντος, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν έχουν πρεσβευτή στην Μπελίζ, την Βραζιλία, την Χιλή, την Ονδούρα και τον Παναμά, και μόλις αυτή την εβδομάδα ορίστηκε πρεσβευτής στο Μεξικό. Σε πολλές άλλες χώρες, η πρεσβεία των ΗΠΑ διοικείται από έναν νυν πρεσβευτή που περιμένει αντικατάσταση.

Από εκεί, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να στραφούν προς την εμβάθυνση των οικονομικών δεσμών με την Λατινική Αμερική. Εκτός από το Μεξικό, χώρες της περιοχής έχουν γλιτώσει από τις συνέπειες του εμπορικού σκεπτικισμού του Trump, και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν εμπορικές συμφωνίες με όλη την Κεντρική Αμερική καθώς και με την Χιλή, την Κολομβία, τη Δομινικανή Δημοκρατία, τον Παναμά και το Περού. Ωστόσο, με την εγκατάλειψη της Trans-Pacific Partnership (της εταιρικής σχέσης μεταξύ των χωρών του Ειρηνικού), ο Trump έχασε την ευκαιρία να εναρμονίσει τις συμφωνίες αυτές και να βελτιώσει την αποτελεσματικότητά τους. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει τώρα να δώσουν προτεραιότητα στην εξομάλυνση αυτή. Χώρες όπως η Αργεντινή και η Βραζιλία, οι οποίες κατά παράδοση αντιστέκονται στις προθέσεις των ΗΠΑ επειδή είναι κλειδωμένες στη Mercosur, θα είναι πιο πιθανό να συνεργαστούν με τις Ηνωμένες Πολιτείες εάν δημιουργήσουν μια ομαλή, διαπεριφερειακή αγορά με τους σημερινούς εμπορικούς τους εταίρους. Κάτι τέτοιο θα βοηθήσει στην συρρίκνωση της αυξανόμενης οικονομικής επιρροής της Κίνας στην Λατινική Αμερική.

Μια αποτελεσματική στρατηγική για την Λατινική Αμερική θα απαιτούσε από τον Trump να δείξει στους κατοίκους της περιοχής ότι η κυβέρνησή του σέβεται και συμμερίζεται τις βασικές ανησυχίες τους -μερικές από τις οποίες ο πρόεδρος των ΗΠΑ έχει αγνοήσει ξεκάθαρα. Δείτε την κλιματική αλλαγή. Σύμφωνα με το Σχέδιο Λατινοαμερικανικής Κοινής Γνώμης (2017–2018 Latin American Public Opinion Project, LAPOP) του Πανεπιστημίου Vanderbilt [14] για το 2017-2018, το 75% των Λατινοαμερικάνων ανησυχεί για την αλλαγή του κλίματος, γεγονός που υποδηλώνει ότι κοινές πρωτοβουλίες στον τομέα αυτό θα είναι ευπρόσδεκτες. Την επόμενη χρονιά, η Κόστα Ρίκα και η Χιλή θα διαδραματίσουν πρωταγωνιστικούς ρόλους στον επόμενο γύρο συνομιλιών του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή, με την τελευταία να φιλοξενεί την 25η Παγκόσμια Διάσκεψη για την Κλιματική Αλλαγή τον Δεκέμβριο. Η διοίκηση Trump θα πρέπει να δεσμευτεί να υποστηρίξει αυτές τις προσπάθειες. Οι λατινοαμερικανικές κυβερνήσεις ενδιαφέρονται επίσης για τον τρόπο με τον οποίο συζητιούνται και τυγχάνουν μεταχείρισης οι πολίτες τους στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η διοίκηση Trump αγαπά να επαινεί τις δημοκρατικές κυβερνήσεις στο δυτικό ημισφαίριο, αλλά αυτές οι ίδιες κυβερνήσεις είναι βαθιά αποξενωμένες από την απάνθρωπη ρητορική του Trump σχετικά με τους Μεξικανούς και Κεντρο-αμερικανούς μετανάστες στις Ηνωμένες Πολιτείες. Μια τέτοια ρητορική δυσχεραίνει τους εκλεγμένους ηγέτες στο να συνεργάζονται με την διοίκηση Trump σε άλλους τομείς.

Τέλος, η πολιτική αλλαγή απαιτεί εμπλοκή, ακόμη και με δυσάρεστους δρώντες όπως το καθεστώς Maduro. Τα σχόλια του Μπόλτον σχετικά με την Τρόικα της Τυραννίας υποδηλώνουν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ενδέχεται να επιχειρήσουν να κάνουν στην Κούβα και τη Νικαράγουα ό, τι έκαναν στην Βενεζουέλα -να απομονώσουν μια κυβέρνηση με την ελπίδα να προκαλέσουν λαϊκή εξέγερση. Το πιο άμεσο πρόβλημα με αυτή την στρατηγική είναι ότι οι αυταρχικοί σε αυτές τις χώρες μπορούν τώρα να βασίζονται στην υποστήριξη από την Κίνα, την Ρωσία και άλλους. Η Κίνα, για παράδειγμα, έχει δανείσει 50 δισεκατομμύρια δολάρια στην κυβέρνηση της Βενεζουέλας και, αν και αυτό δεν αρκεί για να στηρίξει μια ολόκληρη οικονομία, μπορεί να βοηθήσει μια διεφθαρμένη κυβέρνηση να παραμείνει στην εξουσία.

Μακροπρόθεσμα, όμως, μια αμείλικτη αμερικανική πολιτική –μια πολιτική που βασίζεται σε οικονομικές κυρώσεις και διπλωματική απομόνωση χωρίς να ασχολείται με τα μετριοπαθή στοιχεία μέσα σε αυτές τις κυβερνήσεις- κινδυνεύει να μεταμορφώσει τις χώρες αυτές σε αποτυχημένα κράτη που θα είναι δύσκολο να ανοικοδομηθούν, εάν και όταν έρθει η δημοκρατική αλλαγή.

Copyright © 2019 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/venezuela/2019-03-21/trumps-flaw...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/venezuela/2019-01-25/venezuelan-...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/south-america/2018-10-15/venezue...
[3] https://www.businessinsider.com/trump-leaves-military-option-on-the-tabl...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/venezuela/2019-03-19/what-milita...
[5] https://www.mcclatchydc.com/news/politics-government/article226784504.html
[6] https://www.nytimes.com/2019/03/04/opinion/venezuela-military-maduro-gua...
[7] https://www.globalsecurity.org/military/world/venezuela/personnel.htm
[8] https://www.insightcrime.org/investigations/venezuela-mafia-state/
[9] https://www.vox.com/world/2018/11/1/18052338/bolton-cuba-venezuela-nicar...
[10] https://www.washingtonpost.com/world/2019/03/04/what-is-monroe-doctrine-...
[11] https://www.youtube.com/watch?v=Wq2vXy0cijo
[12] https://www.foreignaffairs.com/articles/venezuela/2017-07-07/mediation-v...
[13] https://www.nytimes.com/2018/02/09/opinion/tillerson-latin-america.html
[14] https://www.vanderbilt.edu/lapop/insights/IO929en.pdf

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition