Κυβερνοπόλεμος και υπονόμευση της δημόσιας υγείας | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Κυβερνοπόλεμος και υπονόμευση της δημόσιας υγείας

Πώς τα αντιεμβολιαστικά κινήματα εξασθενούν τα έθνη

Στην δεύτερη δεκαετία του αιώνα μας ο κυβερνοχώρος αναδεικνύεται σε προνομιακό πεδίο «προβολής» γεωπολιτικών ανταγωνισμών. Ο πόλεμος των κατασκόπων του κυβερνοχώρου περιλαμβάνει, εκτός από την υποκλοπή δεδομένων, επιχειρήσεις υπονόμευσης μέσω της διασποράς ψευδών-κατασκευασμένων ειδήσεων (fake news), «αποκαλυπτικών» και «εναλλακτικών» πηγών πληροφόρησης, επιδείξεις ισχύος μέσω επιθέσεων σε ιστοσελίδες αλλά και όξυνση του πολιτικού κλίματος σε χώρες-στόχους. Η απειλή αυτή προέρχεται είτε από κράτη είτε από μη κρατικούς παίκτες (non-state actors).

10042019-2.jpg

Ένα παιδί εμβολιάζεται κατά της γρίπης H1N1 σε κινητό κέντρο εμβολιασμού στο κέντρο του Μοντεβιδέο, αφότου οι υγειονομικές αρχές ανακοίνωσαν την εκδήλωση της νόσου στην Ουρουγουάη, στις 27 Μαΐου 2016. REUTERS / Andres Stapff
---------------------------------------------------------------------------------------

Η άνθιση των κοινωνικών δικτύων και ο κρίσιμος ρόλος που έπαιξαν στα κινήματα της λεγόμενης «Αραβικής Άνοιξης» στις αρχές της δεκαετίας υπήρξε η απαρχή των επιχειρήσεων επιρροής μέσω των κοινωνικών δικτύων (social media). Αποχρώσες ενδείξεις για διενέργεια τέτοιου είδους επιχειρήσεων υπάρχουν τόσο για το ελληνικό δημοψήφισμα του 2015 όσο και για τις προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ (2016). Η παρατηρούμενη άνοδος του λαϊκισμού βασίζεται εν πολλοίς στην δημιουργία ομάδων «εναλλακτικής αλήθειας» και στην αμφισβήτηση επιστημονικών δεδομένων ως προϊόντων του κατεστημένου και διαφόρων ελίτ. Η έρευνα των ηλεκτρονικών ιχνών αλλά και η ερμηνεία τους υπό το πρίσμα της στρατηγικής ανάλυσης δημιουργούν υπόνοιες για συγκεκριμένα κράτη, μεταξύ των οποίων και υπερδυνάμεις, οι οποίες επιθυμούν την ανατροπή της μεταπολεμικής διεθνούς φιλελεύθερης τάξης και την δημιουργία ενός πολυπολικού, μη φιλελεύθερου συστήματος παγκόσμιας διακυβέρνησης, βασισμένου στην ισχύ.

Η υγεία του πληθυσμού είναι κρίσιμος παράγοντας της ισχύος μιας χώρας. Το ξέσπασμα μιας επιδημίας, ειδικότερα, έχει σημαντικές επιπτώσεις στην παραγωγικότητα και τα δημόσια οικονομικά αφενός ενώ επιβαρύνει λειτουργικά το σύστημα υγείας και τον μηχανισμό πολιτικής προστασίας. Στον Ευρωπαϊκό και Βορειοαμερικανικό χώρο παρατηρείται αύξηση κρουσμάτων μεταδοτικών ασθενειών οι οποίες ελέγχονται σε μεγάλο βαθμό από τον συνήθη εμβολιασμό. Πρόσφατα δημοσιεύτηκαν στοιχεία τα οποία αποδεικνύουν την διενέργεια επιχειρήσεων υπονόμευσης στα social media με στόχο την δημόσια υγεία και ειδικότερα την εμβολιαστική κάλυψη του πληθυσμού των ΗΠΑ. Η επιτυχία μιας τέτοιας επιχείρησης επιφέρει διπλό πλήγμα καθώς, πρώτον, επιβαρύνει ουσιαστικά την λειτουργία και απόδοση του κράτους-στόχου και, δεύτερον, ενισχύει ανορθολογικές απόψεις και δημιουργεί αποσταθεροποιητικά κινήματα (political warfare). Η αντιμετώπιση του φαινομένου απαιτεί συνδυασμένες μεθόδους κυβερνο-ασφάλειας και ελέγχου ειδήσεων, μέσα στο γενικότερο πλαίσιο της στρατηγικής κυβερνο-άμυνας.

Η περίοδος που διανύουμε χαρακτηρίζεται από ασύμμετρες απειλές, εκθετικές τεχνολογικές μεταβολές καθώς και μια όλο και αυξανόμενη πολυπολικότητα (multipolarity) του διεθνούς συστήματος. Η επίτευξη των (εθνικών ή μη) σκοπών επιτυγχάνεται κυρίως μέσω «μαχών που ουδέποτε δίδονται», συγκρούσεων χαμηλής, κυρίως, έντασης με στόχους ψυχολογικούς και οικονομικούς. Προνομιακό πεδίο για τον πόλεμο αυτό αποτελεί το διαδίκτυο, λόγω της παγκόσμιας φύσης του, του αποκεντρωμένου χαρακτήρα του, της πολυπλοκότητας του ως σύστημα, και της χαμηλής ρύθμισής του (regulation), ιδιότητες απαραίτητες για την ελεύθερη διακίνηση της πληροφορίας.

Οι ασκούντες ψυχολογικές επιχειρήσεις (PSYOP) στο διαδίκτυο διακρίνονται σε κρατικούς (άμεσα ή δια αντιπροσώπων) και μη δρώντες (τρομοκρατικές οργανώσεις, πολιτικούς φορείς, ακτιβιστικές ομάδες, βιομηχανικούς δρώντες). Ως ψυχολογική επιχείρηση ορίζεται η μετάδοση μηνυμάτων σε στοχευμένο κοινό με σκοπό τον επηρεασμό της συμπεριφοράς ομάδων και ατόμων. Διακρίνονται σε τακτικές, στρατηγικές, και σταθεροποιητικές. Οι σχετιζόμενες με την δημόσια υγεία είναι εν γένει στρατηγικής φύσης, καθώς συνήθως επιδιώκουν μακροπρόθεσμη βλάβη του συστήματος και υπονόμευση της εμπιστοσύνης του πληθυσμού προς αυτό και όχι τη πρόκληση κρίσης. Κύριο συστατικό κάθε ψυχολογικής επιχείρησης αποτελεί η προπαγάνδα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα κοινωνικά δίκτυα (facebook, twitter κ.α.) ως εργαλεία προπαγάνδας λόγω της δημοφιλίας τους αλλά και ορισμένων τεχνικών χαρακτηριστικών τους, με κυριότερο, τον σχεδιασμό των αλγορίθμων τους, οι οποίοι ομαδοποιούν τους χρήστες ανάλογα με το προφίλ τους παρέχοντας σε αυτούς «αρεστό» περιεχόμενο, με αποτέλεσμα την δημιουργία απομονωμένων-κλειστών κοινοτήτων. Η χρήση προηγμένων τεχνικών κοινωνικής μηχανικής (social engineering), βασισμένων σε αλγορίθμους οι οποίοι ανιχνεύουν και αναλύουν την συμπεριφορά τον χρηστών, επιδεινώνει το πρόβλημα.

Οι επιδημίες λοιμωδών νοσημάτων επηρέασαν καθοριστικά τον ρου της ιστορίας μέχρι και τα μέσα του 20ού αιώνα (στον Δυτικό κόσμο), ενώ ακόμη καθορίζουν εκατομμύρια ζωές, κυρίως στον επονομαζόμενο «παγκόσμιο νότο». Από τον 18ο αιώνα, κύριο όπλο στην μάχη κατά των επιδημιών είναι οι μαζικοί εμβολιασμοί. Χαρακτηριστική είναι η θέση που δίνεται στην καταπολέμηση των επιδημιών στο ερμηνευτικό παράδειγμα του ιστορικού Y.N. Harari. Η συμβολή των εμβολίων, αδρομερώς, είναι διττή. Αφενός, μειώνει ιδιαίτερα σημαντικά (το ποσοστό διαφέρει ανάλογα με το εμβόλιο) την πιθανότητα νόσησης του εμβολιασθέντος ατόμου από συγκεκριμένους μικροοργανισμούς, αφετέρου αυξάνει την «ανοσία αγέλης» (herd immunity), μειώνοντας τον κίνδυνο μόλυνσης και επακόλουθης λοίμωξης στα μέλη της κοινότητας που δεν μπορούν να εμβολιαστούν για ιατρικούς λόγους (ανοσοκατεσταλμένοι, νεογνά κ.α.) με προφανή οφέλη στο σύστημα υγείας. Ενδεικτική είναι η ραγδαία αύξηση της νοσηρότητας και θνητότητας εξ αιτίας της επιδημίας ιλαράς που παρατηρείται σε ευρωπαϊκές χώρες όπως η Ρουμανία. Σημαντική είναι η συμβολή του αντιεμβολιαστικού κινήματος σε αυτή την επιδημία.

Το αντιεμβολιαστικό κίνημα, παλαιό όσο και οι εμβολιασμοί, εκμεταλλεύεται τον φόβο του πληθυσμού προς το άγνωστο, τον επιστημονικό (λειτουργικό) αναλφαβητισμό καθώς και τον τρόπο λειτουργίας των εμβολίων, η κατανόηση των οποίων προϋποθέτει γνώσεις φυσιολογίας και χημείας με αποτέλεσμα την μείωση της εμβολιαστικής κάλυψης του πληθυσμού. Το σύγχρονο αντιεμβολιαστικό κίνημα άρχισε να αναπτύσσεται το 1998 μετά την δημοσίευση εργασίας (early report) στο έγκριτο ιατρικό περιοδικό Lancet (έχει ανακληθεί ως ψευδής) από τον Βρετανό γαστρεντερολόγο Andrew Wakefield, η οποία ισχυριζόταν πως το τριπλό εμβόλιο ιλαράς-παρωτίτιδας-ερυθράς (MMR) προκαλεί αυτισμό (Wakefield et. al. 1998). Οι ισχυρισμοί αυτοί ουδέποτε επιβεβαιώθηκαν ενώ η δημοσιογραφική έρευνα του Brian Deer της βτρετανικής εφημερίδας Sunday Times αποκάλυψε ότι η έρευνα είχε δολίως χαλκευθεί κατόπιν εντολής του δικηγόρου Richard Barr, ο οποίος προσδοκούσε να πλουτίσει από αγωγές γονέων παιδιών με αυτισμό (Deer B. 2011) . Εδώ και μια εικοσαετία καμία άλλη έρευνα από ανεξάρτητους ερευνητές, δημοσιευμένη σε έγκριτο peer-reviewed ιατρικό περιοδικό δεν έχει υποστηρίξει το αντιεμβολιαστικό κίνημα.

Τα δύο κυριότερα όπλα των αντιεμβολιαστών είναι αφενός το μεταμοντέρνο υπόδειγμα της υγειονομικής περίθαλψης, το οποίο μετακινεί την ευθύνη λήψης αποφάσεων από τον ιατρό στον ασθενή, αφετέρου το λεγόμενο «confirmation bias», η νοητική πλάνη η οποία οδηγεί το άτομο να πιστεύει μόνο τις πηγές εκείνες οι οποίες υποστηρίζουν την ήδη διαμορφωμένη άποψή του, χωρίς να τις εξετάζει κριτικά. Ισχυρές ενδείξεις συνδέουν την αντιεμβολιαστική προπαγάνδα με την εξαιρετικά επικερδή βιομηχανία της εναλλακτικής ιατρικής, και τον ανταγωνισμό μεταξύ της φαρμακοβιομηχανίας και της εξαιρετικά επικερδούς βιομηχανίας των «εναλλακτικών» σκευασμάτων, ο τζίρος της οποίας αναμένεται να ανέλθει σε εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια έως το 2025, βάσει μελέτης που εκπόνησε η Grand View Research, Inc, σημειώνοντας αύξηση 18.11%. Επιπρόσθετα, το διαδίκτυο επηρεάζει σημαντικά το μεταμοντέρνο υπόδειγμα σχέσης ιατρού-ασθενούς λόγω της διασποράς της -αμφίβολης ποιότητας- ιατρικής πληροφορίας ενώ αποτελεί το κυριότερο εργαλείο αντιεμβολιαστικής προπαγάνδας. Η ιδιαιτερότητα του αντιεμβολιαστικού κινήματος σε σχέση με τις άλλες μορφές «εναλλακτικής» ιατρικής και ψευδοεπιστήμης είναι το εύρος των ατόμων που μπορεί να επηρεαστούν και να τεθούν σε κίνδυνο, από την απόφαση ενός ατόμου να το ακολουθήσει, μέσω της υπονόμευσης της ανοσίας αγέλης.

Ερευνητική ομάδα του πανεπιστημίου George Washington, σε εργασία της που δημοσιεύτηκε στο American Journal of Public Health, αποδεικνύει την σημαντική επίδραση των ψευδών προφίλ (bots etc) στον διαδικτυακό διάλογο για τα εμβόλια (Broniatowski, D., et. al. 2018). Ειδικότερα, παρατηρείται σημαντική δραστηριότητα ρωσικών «trolls» σε συζητήσεις γύρω από τα εμβόλια. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η τακτική που ακολουθούν. Επιχειρηματολογούν υπέρ και των δύο αντικρουόμενων απόψεων με σκοπό να δυναμιτίσουν το κλίμα. Αυτό φέρεται, σύμφωνα με τους ερευνητές, να υπονομεύει στρατηγικά την δημόσια υγεία, κανονικοποιώντας αντιεπιστημονικές συζητήσεις.

10042019-3.jpg

The Cow-Pock-or-the Wonderful Effects of the New Inoculation!, British Museum. Πρόκειται για καρτούν του 1804 που διακωμωδεί την διαδικασία εμβολιασμού φτωχών ανθρώπων, στο Λονδίνο της εποχής εκείνης, κατά της ευλογιάς με εμβόλια που προήλθαν από αντίστοιχη ασθένεια των αγελάδων.
------------------------------------------------------------------------------------------

Η αντιμετώπιση της απειλής αυτής, είναι εξαιρετικά δύσκολη καθώς η αυτοματοποιημένη ταυτοποίηση των «κακόβουλων» λογαριασμών που ως στόχο έχουν να πολώσουν και να αποσταθεροποιήσουν, δεν είναι εφικτή με τα υπάρχοντα αλγοριθμικά εργαλεία. Οι εξελίξεις στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης και της ανάλυσης μεγάλων όγκων δεδομένων φαίνεται πως στο μέλλον θα επιτρέψουν την ανίχνευση των μοτίβων, γλωσσικών και συμπεριφορικών, που χρησιμοποιούν οι λογαριασμοί αυτοί (Broniatowski, D., et. al. 2018). Ο χώρος αυτός προσφέρεται για ανάπτυξη καινοτόμων λύσεων από νεοφυείς επιχειρήσεις ενώ ήδη οι κορυφαίοι πάροχοι κοινωνικής δικτύωσης σχεδιάζουν και υλοποιούν επιχειρήσεις διαγραφής ψευδών profiles, μετά από πίεση αρκετών κυβερνήσεων.

Η αντιμετώπιση των απειλών δημόσιας υγείας υπό το πρίσμα της εθνικής και διεθνούς ασφάλειας υπαγορεύεται από το παράδειγμα της ανθρώπινης ασφάλειας που έχει υιοθετήσει ο ΟΗΕ από το 1996. Η ανάπτυξη στρατηγικής και επιμέρους τακτικών για την προστασία της δημόσιας υγείας απαιτεί συνεργασία κρατών και μη κρατικών οντοτήτων όπως, για παράδειγμα, οι σχετικοί διεθνείς οργανισμοί, οι πάροχοι υπηρεσιών διαδικτύου και η φαρμακευτική βιομηχανία.

Το νομικό οπλοστάσιο είναι ανεπαρκές στην πλειονότητα των κρατών αν και παρατηρούνται εξελίξεις όπως η πολιτειακή νομοθέτηση της υποχρεωτικότητας των εμβολιασμών στο New Jersey και η νομοθετική πρωτοβουλία για ποινικό έλεγχο των γονέων που αρνούνται να εμβολιάσουν τα παιδιά τους. Είναι σαφές ότι η αντιμετώπιση του αντιεμβολιαστικού κινήματος, εκτός από την προστασία της δημόσιας υγείας, θα συνεισφέρει έμμεσα και στην αποκλιμάκωση της έντασης στον διαδικτυακό δημόσιο διάλογο, φαινόμενο υπεύθυνο για την ενίσχυση ανορθολογικών και αντιεπιστημονικών κινημάτων, με σημαντικές επιπτώσεις στην ποιότητα της δημοκρατίας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

-Broniatowski, D., Jamison, A., Qi, S., AlKulaib, L., Chen, T., Benton, A., Quinn, S. and Dredze, M. (2018). Weaponized Health Communication: Twitter Bots and Russian Trolls Amplify the Vaccine Debate. American Journal of Public Health, 108(10), pp.1378-1384. https://ajph.aphapublications.org/doi/10.2105/AJPH.2018.304567 [Accessed 12 Nov. 2018].
-Giles, Keir. (2011). “Information Troops” - A Russian Cyber Command?. 1 - 16. https://www.researchgate.net/publication/224247775_Information_Troops_-_... [Accessed 12 Nov. 2018]
-Bates, Rodger A. and Mooney, Mara (2014) "Psychological Operations and Terrorism: The Digital Domain," The Journal of Public and Professional Sociology: Vol. 6: Iss. 1, Article 2. https://digitalcommons.kennesaw.edu/jpps/vol6/iss1/2/ [Accessed 12 Nov. 2018].
-Wakefield, A., et. al. (1998) RETRACTED: Ileal-lymphoid-nodular hyperplasia, non-specific colitis, and pervasive developmental disorder in children. The Lancet, 351(9103),pp.637-641. https://secure.jbs.elsevierhealth.com/action/getSharedSiteSession?redire...
[Accessed 12 Nov. 2018].
-Caplan, A. (2018). Liability for Failure to Vaccinate | Bill of Health. [online] Bill of Health. Available at: http://blog.petrieflom.law.harvard.edu/2013/05/23/liability-for-failure-... [Accessed 12 Nov. 2018].
-Kata Α., (2012) Anti-vaccine activists, Web 2.0, and the postmodern paradigm – An overview of tactics and tropes used online by the anti-vaccination movement: Volume 30, Issue 25, Pages 3778-3789 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22172504 [Accessed 12 Nov. 2018].
-Klimentidis, D. (2018). Αντιεμβολιαστικό κίνημα: Όταν η επανάσταση χωρίς αιτία γίνεται επικίνδυνη μόδα. [online] Κλινικός Φαρμακοποιός.gr. Available at: https://clinicalpharmacist.gr/2014/10/29/anti-vaxxers_revolt/ [Accessed 12 Nov. 2018].
-Hussain, A., Ali, S., Ahmed, M. and Hussain, S. (2018). The Anti-vaccination Movement: A Regression in Modern Medicine. Cureus. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6122668/ [Accessed 12 Nov. 2018].
-Gostin, L. (2015). Law, Ethics, and Public Health in the Vaccination Debates. JAMA, 313(11), p.1099. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25675396 [Accessed 12 Nov. 2018].
-HUMAN DEVELOPMENT REPORT, Oxford University Press-UNDP, New York,1994
-Merchant, R., Asch D., (2018) Protecting the Value of Medical Science in the Age of Social Media and “Fake News”. JAMA, Published online November 19, 2018.
doi:10.1001/jama.2018.18416 https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2716411 [Accessed 12 Nov. 2018]
-Deer Brian. How the case against the MMR vaccine was fixed BMJ 2011; 342 :c5347 https://www.bmj.com/content/342/bmj.c5347 [Accessed 12 Nov. 2018]
-https://eu.northjersey.com/story/news/2018/04/05/nj-assembly-committee-passes-bill-tighten-exemptions-vaccines/490602002/ [Accessed 2 Dec. 2018]
-Complementary And Alternative Medicine Market Size, Share & Trends Analysis Report By Intervention (Botanicals, Acupuncture, Yoga, Magnetic), By Distribution Method, And Segment Forecasts, 2018 - 2025, Grand View Research https://www.grandviewresearch.com/industry-analysis/aternative-medicine-... [Accessed 23 Jan. 2019]

Copyright © 2019 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition