Οι κυρώσεις δεν μπορούν να προκαλέσουν αλλαγή καθεστώτος

Τις τελευταίες αρκετές δεκαετίες, οι χρηματοοικονομικές και οικονομικές κυρώσεις έχουν καταστεί βασικό εργαλείο της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ [1]. Η διοίκηση Trump έχει κάνει ιδιαίτερα μεγάλη χρήση αυτού του εργαλείου, ιδίως στις προσπάθειές της να προκαλέσει αλλαγή καθεστώτος στην Βενεζουέλα και το Ιράν. Στις 21 Μαρτίου, για παράδειγμα, ο Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας John Bolton έγραψε στο Twitter [2] ότι εάν ο πρόεδρος της Βενεζουέλας Nicolás Maduro δεν παραιτηθεί από την εξουσία , «ο ίδιος και οι φίλοι του θα στραγγαλιστούν οικονομικά». Την επόμενη μέρα ο Λευκός Οίκος ανακοίνωσε [3] κυρώσεις εναντίον μιας από τις κυριότερες τράπεζες της Βενεζουέλας και τεσσάρων εκ των θυγατρικών της, δηλώνοντας ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες «θα συνεχίσουν να λαμβάνουν μέτρα για να πιέζουν τον Maduro, το καθεστώς του και εκείνους που τον υποστηρίζουν, μέχρι να φύγουν από τη μέση και να επιτρέψουν να συμβεί μια δημοκρατική μετάβαση».

Ο Donald Trump και η πρέσβειρα των ΗΠΑ στον ΟΗΕ, Nikki Haley, σε μια συνεδρίαση του Συμβουλίου Ασφαλείας στη Νέα Υόρκη, τον Σεπτέμβριο του 2018. EDUARDO MUNOZ / REUTERS
------------------------------------------------------------------------

Και παρόλο που η διοίκηση είναι πιο πλάγια στην έκκλησή της για την ανατροπή του ιερατικού καθεστώτος του Ιράν, οι απαιτήσεις που έχει θέσει στην Τεχεράνη είναι τόσο επαχθείς, που, όπως ισχυρίστηκε ο πρώην πρέσβης των ΗΠΑ Robert Blackwill [4], είναι «ουσιαστικά αδύνατον να ικανοποιηθούν από το Ιράν χωρίς να αλλάξει θεμελιωδώς η ηγεσία και το σύστημα της κυβέρνησης». Ο Αμερικανός πρόεδρος Donald Trump, με άλλα λόγια, «απαιτεί αλλαγή καθεστώτος στο Ιράν χωρίς να το αποκαλέσει έτσι». Στις 22 Απριλίου, οι Ηνωμένες Πολιτείες έκαναν το πιο πρόσφατο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση ανακοινώνοντας ότι αρνούνται να χορηγήσουν άδειες που επιτρέπουν σε άλλες χώρες να αγοράσουν ιρανικό πετρέλαιο -μια προσπάθεια να φέρουν τις εξαγωγές πετρελαίου του Ιράν στο μηδέν, σύμφωνα με την υπουργό Τύπου του Λευκού Οίκου, Sarah Sanders. Ο λαός της Βενεζουέλας και ο λαός του Ιράν αξίζουν σίγουρα καλύτερες κυβερνήσεις και μια τέτοια αλλαγή θα εξυπηρετούσε τα συμφέροντα των ΗΠΑ. Αλλά η χρήση των κυρώσεων από την κυβέρνηση Trump προς τον σκοπό αυτό, θα αποτύχει. Επιπλέον, είναι πιθανόν να αποδυναμώσει την ισχύ των κυρώσεων ως εργαλείο εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ.

ΠΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΝ ΟΙ ΚΥΡΩΣΕΙΣ

Αν χρησιμοποιηθούν σωστά, οι κυρώσεις μπορούν να βοηθήσουν να πεισθεί ο στόχος τους να αλλάξει την συμπεριφορά του. Αλλά για να λειτουργήσουν οι κυρώσεις με αυτόν τον τρόπο, πρέπει να στοχεύουν σε μια συμπεριφορά που ο στόχος να μπορεί, έστω και απρόθυμα, να την αλλάξει. Το στοχευόμενο μέρος πρέπει επίσης να πιστεύει ότι οι κυρώσεις θα αρθούν αν εγκαταλείψει την εν λόγω συμπεριφορά του.

Οι κυρώσεις που έχουν σχεδιαστεί σύμφωνα με αυτόν τον τρόπο έχουν λειτουργήσει ξανά και ξανά. Έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές στο να πείσουν τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα σε όλο τον κόσμο να σταματήσουν να συνεργάζονται με εκείνους που χρηματοδοτούν την τρομοκρατία ή που εμπλέκονται στην διάδοση των πυρηνικών όπλων –μια βασική εστίαση των στοχευμένων κυρώσεων των διοικήσεων των George W. Bush, Obama και Trump. Οι αμερικανικές κυρώσεις αποδυνάμωσαν επίσης την λαβή των στρατιωτικών στη Μιανμάρ, προκαλώντας τελικά την διεξαγωγή εκλογών το 2015. Ίσως πιο αξιοσημείωτα, οι αμερικανικές κυρώσεις κατά του Ιράν υπό την διοίκηση του Ομπάμα -υποστηριζόμενες από διεθνείς εταίρους της Ουάσινγκτον- βοήθησαν ώστε να πεισθεί η ιρανική κυβέρνηση να συμφωνήσει στο Κοινό Περιεκτικό Σχέδιο Δράσης (Joint Comprehensive Plan of Action), σύμφωνα με το οποίο θα σταματούσε η ανάπτυξη των [ιρανικών] πυρηνικών όπλων.

Σε καθεμιά από αυτές τις περιπτώσεις, εκείνοι που απειλούνται από ή υπόκεινται σε κυρώσεις κατανοούν σαφώς τι έπρεπε να κάνουν για να αποφύγουν ή να τερματίσουν την πίεση. Σε κάθε περίπτωση, τα μέρη που υπέστησαν κυρώσεις ήταν πρόθυμα και ικανά να κάνουν τις απαραίτητες αλλαγές, ακόμα και αν το να το κάνουν αυτό ήταν οικονομικά ή πολιτικά οδυνηρό. Τέλος, σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, οι Ηνωμένες Πολιτείες κατάργησαν (ή επέλεξαν να μην εφαρμόσουν) κυρώσεις όταν ο στόχος ρύθμισε την συμπεριφορά του.

ΕΝΑΣ ΑΔΥΝΑΤΟΣ ΣΤΟΧΟΣ

Ωστόσο, η λογική των καταναγκαστικών κυρώσεων δεν ισχύει όταν ο στόχος των κυρώσεων είναι η αλλαγή καθεστώτος. Απλώς, επειδή το κόστος της παραίτησης από την εξουσία θα υπερβαίνει πάντοτε το όφελος από την επιβολή κυρώσεων, ένα στοχοποιημένο κράτος θεωρητικά δεν μπορεί να συναινέσει σε μια απαίτηση για αλλαγή καθεστώτος.

Ο υπολογισμός είναι ιδιαίτερα ξεκάθαρος για επαναστατικά καθεστώτα, όπως αυτά στο Ιράν και την Βενεζουέλα, των οποίων ο ισχυρισμός για εγχώρια νομιμοποίηση βασίζεται εν μέρει στην δημόσια περιφρόνηση προς τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ανεξάρτητα από το πόσο έντονη είναι η πίεση των αμερικανικών κυρώσεων, ποτέ δεν θα πείσει τους αυταρχικούς όπως ο Ιρανός αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ ή ο Maduro της Βενεζουέλας ότι οι ίδιοι ή οι χώρες τους θα ήταν καλύτερα αν εγκαταλείψουν τις επαναστάσεις τους με αντάλλαγμα την άρση των κυρώσεων [5]. Πράγματι, αυτό είναι ένα βασικό μάθημα του μισού αιώνα μάταιων προσπαθειών της Ουάσιγκτον να απομακρύνει το κομμουνιστικό καθεστώς στην Κούβα.