Το σιωπηλό διακύβευμα της Ευρώπης

Η ίδρυση της ΕΟΚ ήταν η πρώτη προσπάθεια συσπείρωσης των λαών της Ευρώπης, όχι για την αντιμετώπιση ενός κοινού εχθρού όπως είχε συμβεί πολλές φορές στο παρελθόν, αλλά αυτή την φορά για την οικονομική ευημερία, την ειρήνη και την σταθερότητα, στην ταλαιπωρημένη από ένοπλες συγκρούσεις και ταραχές, με αποκορύφωμα τους δύο καταστροφικούς παγκόσμιους πολέμους, Γηραιά Ήπειρο.

Θεμέλια του οικοδομήματος της Ένωσης ήταν η εξάλειψη των εγωιστικών εθνικών πολιτικών και του εθνικισμού, και η προώθηση της ειρηνικής συνύπαρξης των λαών, της συνεργασίας, των ανοιχτών συνόρων, της επικοινωνίας, της ευημερίας, της δικαιοσύνης, της ελευθερίας, της ισότητας, της κυριαρχίας του διεθνούς δικαίου και της διαπραγμάτευσης έναντι της χρήσης βίας, και της πολυμέρειας αντί της μονομέρειας. Κι αυτές οι αξίες απέκτησαν σταδιακά οικουμενικό χαρακτήρα.

Διαδηλωτές κατά του Brexit έξω από το βρετανικό κοινοβούλιο στο Λονδίνο, στις 8 Απριλίου 2019. REUTERS/Gonzalo Fuentes
---------------------------------------------------------------------------------

Η Ένωση ως φορέας-πρότυπο κοινά αποδεκτών, σε παγκόσμιο επίπεδο, αξιών, είχε μια αξιοσημείωτη συμβολή στον «εκπολιτισμό» του πλανήτη. Η συνεισφορά της στην ειρήνη και προώθηση της ευημερίας των λαών δεν αφορούσε μόνο στο εσωτερικό της. Αφορούσε -και αφορά- επίσης τις εκτός Ένωσης χώρες της Ευρώπης που διακαώς επιθυμούσαν και επιθυμούν την ένταξή τους σε αυτήν, και στο πλαίσιο αυτό ήταν (και είναι) υποχρεωμένες να ασπαστούν τις αξίες της, υπηρετώντας πρωτίστως την ειρήνη καθώς και όλες τις χώρες του πλανήτη που αποδέχθηκαν τις αξίες της και την επέλεξαν ως πρότυπο.

Η υιοθέτηση της αιώνιας ειρήνης του Καντ και η ενίσχυση των ευρωπαϊκών αρχών διευκολύνθηκαν ιδιαίτερα από την κατάρρευση της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και την διάλυση του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Η Ευρώπη διατηρούσε στρατιωτικές δυνάμεις για την αντιμετώπιση της προερχόμενης από την πρώην Σοβιετική Ένωση απειλής κι όχι για επεμβάσεις έξω από τα σύνορά της. Κατά συνέπεια, μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, οι αμυντικές δαπάνες των χωρών της μειώθηκαν σημαντικά ενώ έννοιες όπως στρατηγική και γεωπολιτική έπαψαν να απασχολούν τους Ευρωπαίους.

Οι επικριτές της νέας στρατηγικής κουλτούρας της Ένωσης, που θέλησε να αποστασιοποιηθεί από το αιματηρό παρελθόν της, υποστηρίζουν πως δεν ήταν προϊόν ηθικής αλλά συμφερόντων, αφήνοντας την δύσκολη αποστολή της παγκόσμιας τάξης στις ΗΠΑ, την δράση των οποίων ωστόσο θέλησαν να ελέγχουν, ως υποστηρικτές της πολυμέρειας, μέσω του ΟΗΕ και του ΝΑΤΟ. «Αυτοί που δεν έχουν τα μέσα να δράσουν μόνοι τους, θέλουν να έχουν έναν μηχανισμό για να ελέγχουν εκείνους που τα έχουν» υποστηρίζει ο [έγκυρος αναλυτής του Brookings Institution] Ρόμπερτ Κέιγκαν.

Το χάσμα ανάμεσα στην Ένωση και τις ΗΠΑ διευρύνθηκε μετά το 2001, οπότε οι δεύτερες επέλεξαν την σημαντική αύξηση της σκληρής έναντι της ήπιας ισχύος που μέχρι τότε ήταν η βασική τους επιλογή. Διαφορετικές πορείες ακλούθησαν η Ευρώπη και οι ΗΠΑ. Η πρώτη από την σκληρή στην ήπια ισχύ, οι δεύτερες το αντίστροφο. Φαίνεται πως η διατλαντική αντίθεση στα διεθνή στρατηγικά ζητήματα θα συνεχίσει να υπάρχει επειδή τα αίτια είναι βαθιά.

Σήμερα, κοσμογονικές αλλαγές συναντά ένας παρατηρητής στο διεθνές σύστημα με σημείο αφετηρίας τη μεγάλη οικονομική κρίση στις ΗΠΑ το 2008 που σταδιακά εξαπλώθηκε σε όλο τον πλανήτη και η οποία, παρά τα όσα λέγονται, δεν έχει ξεπεραστεί. Έχουμε μια δραστική μετατόπιση της ισχύος από την Δύση στην Ανατολή όπου νέοι πόλοι ισχύος όπως η Κίνα, η Ρωσία και η Ινδία σηματοδοτούν το πέρασμα από την μονομέρεια στην πολυμέρεια. Στην πρόσφατη δήλωση του Αμερικανού ΥΠΕΞ για υποστήριξη των Φιλιππίνων με στρατιωτικά μέσα εάν απαιτηθεί, το Πεκίνο απάντησε πως ο καλύτερος τρόπος να διαφυλαχθεί η ειρήνη στην περιοχή είναι να μην εμπλέκονται σε αυτήν γεωγραφικά απομακρυσμένες δυνάμεις, αμφισβητώντας ευθέως την παγκόσμια κυριαρχία των ΗΠΑ.

Το πλέον πιθανόν είναι οι ΗΠΑ να επιστρέψουν σταδιακά στην προ του Β’ΠΠ κατάσταση, δηλαδή στην ήπειρό τους, με συμφέροντα προσανατολισμένα στον Ειρηνικό Ωκεανό. Το πρόβλημά τους με την Κίνα δεν πρόκειται να λυθεί με μια νέα εμπορική συμφωνία, όπως ενδεχομένως πολλοί θεωρούν, διότι δεν αφορά μόνο στον τομέα της οικονομίας˙ πρωτίστως είναι ζήτημα ισχύος. Στο πλαίσιο αυτό, το ΝΑΤΟ δεν μπορεί να προσφέρει τίποτα σημαντικό στις ΗΠΑ. Αντίθετα θα είναι εξαιρετικά χρήσιμη μια συνεργασία σε υψηλό επίπεδο με την Ρωσία για την αντιμετώπιση των νέων απειλών.

Σε αυτό το περιβάλλον των μεγάλων αλλαγών, στο οποίο να προσθέσουμε και την εμφάνιση θέσεων αμφισβήτησης της αποτελεσματικότητας -στο νέο παγκόσμιο ανταγωνιστικό περιβάλλον- της δημοκρατίας στην οικονομική ανάπτυξη και κατά συνέπεια στην προώθηση της ασφάλειας και της ευημερίας των πολιτών, έχουμε μια Ευρώπη σε κρίση, χωρίς όραμα και σε αναζήτηση ταυτότητας, όπου έκαναν και πάλι την εμφάνισή τους, μετά από δεκαετίες, ο εθνικισμός και οι εγωιστικές εθνικές πολιτικές, στην εξάλειψη των οποίων, όπως έχει ήδη αναφερθεί, θεμελιώθηκε το οικοδόμημα της Ένωσης. Και βέβαια υπάρχει και το BREXIT που βρίσκεται σε εξέλιξη. Και το ερώτημα που τίθεται είναι: Ποια θα είναι η μορφή και η θέση της Ένωσης στο νέο, υπό διαμόρφωση, πολυπολικό σύστημα;