Ο κινεζικός Διαφωτισμός έγινε 100 ετών

Εάν οι οραματιστές της Νέας Κουλτούρας προετοίμασαν την ανάφλεξη, οι φοιτητές στις 4 Μαΐου 1919 άναψαν την φωτιά. Το κίνημα εξασφάλισε την θέση του στην κινεζική ιστορία με το να ενοποιήσει τα διάχυτα ιδεώδη για το μέλλον κάτω από την ενοποιητική ταμπέλα του εθνικισμού [3]: «Πώς», ρώτησαν, «μπορεί η Κίνα να αναδυθεί ξανά;». Κάποιοι πίεσαν για μεγαλύτερες πολιτικές ελευθερίες. Άλλοι επιτέθηκαν στην Κομφουκιανή κληρονομιά της χώρας. Ακόμα, άλλοι πίστευαν ότι συμμετείχαν στον αγώνα ενάντια στον ιμπεριαλισμό. Για την ηχηρή φιλελεύθερη πτέρυγα της Κίνας, οι εκκλήσεις για τον «κ. Επιστήμη» και τον «κ. Δημοκρατία» εμφανίστηκαν ως μια κραυγή κινητοποίησης, που έγινε για πολλούς συνώνυμη με το ίδιο το κίνημα. Στην καρδιά της, η 4η Μαΐου πέτυχε επειδή τροφοδότησε την ίδια βαθιά λαχτάρα σε όλους -την επιθυμία να σώσουν την Κίνα.

Από την πυρκαγιά του κινήματος ξεπήδησε μια σπίθα που θα έπιανε και θα άναβε την δική της μεγάλη φλόγα. Λαμβάνοντας έμπνευση από την Ρωσική Επανάσταση, οι πρώτοι Μαρξιστές της Κίνας ξεκίνησαν ως μια περιθωριακή ομάδα μελετών στην πανεπιστημιούπολη του Πανεπιστημίου του Πεκίνου, διαδίδοντας σταθερά την γλώσσα της ταξικής πάλης και της επανάστασης σε ένα εθνικό ακροατήριο. Τον Ιούλιο του 1921, περίπου δώδεκα μαρξιστές συγκεντρώθηκαν για μια μυστική συνάντηση στην Σαγκάη. Με την υποστήριξη της σοβιετικής Κομιντέρν, ίδρυσαν επίσημα το Κομμουνιστικό Κόμμα στην Κίνα και προήδρευσαν στο πρώτο συνέδριο του κόμματος. Μεταξύ των αντιπροσώπων ήταν ο ηγέτης ενός τοπικού πυρήνα που ονομαζόταν Mao Zedong. Η 4η Μαΐου ήταν καταλυτική για μια στροφή στην κοσμοθεωρία του Μάο: Αισθανόμενος την ανάγκη για μια πιο δομημένη πολιτική, εγκατέλειψε τον προηγούμενο αναρχισμό του και βυθίστηκε στη μαρξιστική-λενινιστική θεωρία. Ήταν, όπως αναθυμόταν αργότερα, «μια κρίσιμη περίοδος της ζωής μου».

Από τότε, το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα έχει ριζώσει την ιστορία της καταγωγής του στον ρομαντισμό και την αψηφισιά της 4ης Μαΐου. Τα επίσημα ιστορικά βιβλία του κόμματος χαράσσουν μια άμεση γραμμή από την ίδρυσή του μέχρι πίσω στο κίνημα, το οποίο πιστώνεται με την «αφύπνιση της κινεζικής εθνικής συνείδησης» και την «προετοιμασία των θεμελιωδών συνθηκών της ίδρυσης του ΚΚΚ». Ο Μάο χαιρέτισε το κίνημα ως το «κύριο ορόσημο» του κόμματος, το οποίο παρήγαγε στην Κίνα «μια εντελώς νέα πολιτιστική δύναμη … δηλαδή, την κομμουνιστική κουλτούρα και ιδεολογία που καθοδηγούνται από τους Κινέζους Κομμουνιστές». Σύμφωνα με τις κομματικές παραδόσεις, το πνεύμα της 4ης Μαΐου υλοποιήθηκε τελικά το 1949, όταν οι κομμουνιστές κήρυξαν τη νίκη στον εμφύλιο πόλεμο, ανακοινώνοντας την ίδρυση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας.

Ένας εργαζόμενος ανακαινίζει ένα πορτρέτο του Mao Zedong στην Changzhi, τον Νοέμβριο του 2009. REUTERS
---------------------------------------------------------

ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΗΣ 4ΗΣ ΜΑΪΟΥ

Η ιδιοποίηση της 4ης Μαΐου από το Κομμουνιστικό Κόμμα θα ασκήσει έντονες επιδράσεις στην διακυβέρνησή του. Η ένταση του κινήματος είχε κάνει βαθιά εντύπωση στον Μάο, ο οποίος μίλησε για αυτό ως μια «πολιτιστική επανάσταση» ήδη από το 1940. Οι πρώτες δεκαετίες της Λαϊκής Δημοκρατίας είδαν μια τεράστια αγκαλιά του τεράστιου σχεδίου του για την οικοδόμηση του έθνους, αλλά τα σχέδιά του άρχισαν να ξεδιπλώνονται στην δεκαετία του 1950 με τις καταστροφικές πολιτικές του «Μεγάλου Άλματος προς τα Εμπρός». Καθώς οι αποτυχίες του Μάο αυξάνονταν και η λαβή του στην εξουσία χαλάρωνε, οπισθοχώρησε στο μοναδικό πρόγραμμα που γνώριζε καλύτερα: Την επανάσταση.

Κρυπτόμενος στην ρητορική της 4ης Μαΐου, ο Μάο ξεκίνησε [4] την «Μεγάλη Προλεταριακή Πολιτιστική Επανάσταση» το 1966. Κάλεσε τη νεολαία του έθνους να «βομβαρδίσει τα αρχηγεία» της κοινωνίας και να την εκκαθαρίσει από όλα τα «αντιδραστικά» στοιχεία, που κυμαίνονταν από κορυφαίους κομματικούς ηγέτες μέχρι τα μέλη των οικογενειών των φοιτητών. Υποκίνησε τους «Κόκκινους Φρουρούς», παθιασμένους αφοσιωμένους νέους σε όλες τις πόλεις της Κίνας, να «σπάσουν τα τέσσερα παλιά»: Το παλιό σκεπτικό, τα παλιά έθιμα, τις παλιές συνήθειες και την παλιά κουλτούρα. Η κινεζική νεολαία είχε διαμορφώσει την ραχοκοκαλιά του Κινήματος της 4ης Μαΐου, αλλά η αιτία τους, όπως πίστευε ο Μάο, είχε τότε προδοθεί και θα έπεφτε πάνω στους ώμους μιας νέας γενιάς [η ευθύνη] για να αναβιώσει την επανάσταση. Όπως παρατήρησε ο ιστορικός Ρανά Μίτερ, η Πολιτιστική Επανάσταση έδειξε πολλά από τα βασικά χαρακτηριστικά του Κινήματος της 4ης Μαΐου -«εμμονή με τη νεολαία, καταστροφή του παρελθόντος, αλαζονεία για την ανωτερότητα του δικού του επιλεγμένου συστήματος σκέψης»- μολονότι ήταν διαθλασμένα μέσω του πρίσματος της διεστραμμένης ιδεολογίας του Μάο.

Η λατρεία της προσωπικότητας του Μάο ήταν η ίδια προϊόν της 4ης Μαΐου. Μερικοί από τους σημαντικότερους συγγραφείς του κινήματος, όπως ο Ding Ling και ο Guo Moruo, ήταν φλογεροί θαυμαστές του ευρωπαϊκού ρομαντισμού, καθιστώντας δημοφιλή την ιδέα του υπερβατικού ήρωα, και την ικανότητα μιας κοινωνίας να μεταμορφωθεί μέσω της αγνής πίστης και της θέλησης. Ο Μάο αγκάλιασε αυτές τις τάσεις και τις έσπρωξε στα άκρα τους, ενθαρρύνοντας τις παράλογες επιδείξεις αγαλλίασης από τους υποκειμένους του. Ένας νεαρός εκπαιδευτικός, αφότου έπεσε επάνω του μια ματιά του σεβαστού ηγέτη το 1966, έγραψε στους συναδέλφους του: «Σήμερα είμαι τόσο χαρούμενος που η καρδιά μου είναι έτοιμη να σκάσει». Τόσο μνημειώδης ήταν η συνάντηση που αποφάσισε να σηματοδοτήσει την ημέρα ως τα νέα γενέθλιά του.