Ένας θερμός κόσμος

Από το 1945, αν και μερικά κράτη έχουν διχαστεί ή αποτύχει με άλλο τρόπο, ελάχιστα έχουν εξαφανιστεί. Τον επόμενο αιώνα, η κλιματική αλλαγή μπορεί να καταστήσει τους θανάτους κρατών ένα οικείο φαινόμενο, καθώς η εισβολή αλμυρού νερού και οι καταιγίδες θα κάνουν ορισμένες νησιωτικές χώρες ακατοίκητες. Αν και τα περισσότερα νησιά που απειλούνται από την κλιματική αλλαγή έχουν μικρούς πληθυσμούς, η διαταραχή δεν θα περιοριστεί. Ακόμη και σε άλλες χώρες, η φθίνουσα γεωργική παραγωγικότητα και άλλοι κλιματικοί κίνδυνοι θα αναγκάσουν τους ανθρώπους να μετακινηθούν από την ύπαιθρο στις πόλεις ή ακόμη και πέρα από τα σύνορα. Δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι θα πρέπει να μετεγκατασταθούν. Για εκείνους που διασχίζουν σύνορα, θα παραμείνουν μόνιμα και θα γίνουν πολίτες των χωρών που τους υποδέχονται; Οι κυβερνήσεις που αποκτούν έδαφος σε άλλες χώρες θα κερδίζουν κυριαρχία στην χώρα αυτή; Η Νέα Ζηλανδία έλαβε προσωρινά μέτρα για την δημιουργία μιας νέας κατηγορίας βίζα για μικρό αριθμό κλιματικών προσφύγων από τα νησιωτικά κράτη του Ειρηνικού, αλλά δεν υπάρχουν διεθνείς κανόνες που να διέπουν εκείνους που αναγκάζονται να φύγουν λόγω της κλιματικής αλλαγής. Ο επείγων χαρακτήρας αυτών των ερωτημάτων μόνο θα ενταθεί τα επόμενα χρόνια.

Εκτός από την δημιουργία νέων κρίσεων, οι κλιματικοί παράγοντες θα επιδεινώσουν τις υπάρχουσες. Περίπου 800.000 μέλη της μειονοτικής ομάδας των Rohingya στη Μιανμάρ έχουν καταφύγει στο Μπαγκλαντές, έχοντας εκδιωχθεί λόγω εθνοκάθαρσης. Πολλά από τα στρατόπεδα προσφύγων όπου κατοικούν σήμερα, βρίσκονται σε περιοχές επιρρεπείς σε ξαφνικές πλημμύρες κατά την διάρκεια των μουσώνων. Για να χειροτερέψουν τα πράγματα, μεγάλο μέρος της γης που περιβάλλει τα στρατόπεδα έχει αποψιλωθεί από την δασική κάλυψη, αφήνοντας τέντες και καλύβες ευάλωτες στο να παρασυρθούν [από τα νερά]. Παρόλο που ο κόσμος τα έχει καταφέρει πολύ καλύτερα στο να αποτρέπει την απώλεια ζωής από έκτακτες καιρικές συνθήκες, η κλιματική αλλαγή θα δοκιμάσει τα συστήματα ανθρωπιστικής αντίδρασης –και αντίδρασης στις καταστροφές-, τα οποία είναι ήδη κουρασμένα από τις φαινομενικά ατελείωτες συγκρούσεις στην Σομαλία, το Νότιο Σουδάν, την Συρία και την Υεμένη.

ΚΛΙΜΑΤΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ

Η αλλαγή του κλίματος θα καταστήσει τις διεθνείς εντάσεις πιο έντονες. Οι αναλυτές έχουν περιοδικά προειδοποιήσει για τους επικείμενους πολέμους του νερού, αλλά μέχρι στιγμής οι χώρες έχουν κατορθώσει να επεξεργαστούν τις περισσότερες διαφωνίες ειρηνικά. Η Ινδία και το Πακιστάν, για παράδειγμα, αντλούν πολύ νερό από τον Ινδό ποταμό, ο οποίος διασχίζει διαμφισβητούμενη επικράτεια. Αλλά παρόλο που οι δύο χώρες έχουν πολεμήσει πολλούς πολέμους μεταξύ τους, ποτέ δεν έφτασαν να χτυπηθούν για την κατανομή των υδάτων, χάρη στην Συνθήκη για τα Ύδατα του Ινδού του 1960, η οποία παρέχει έναν μηχανισμό για την από κοινού διαχείριση του ποταμού. Ωστόσο, η αυξημένη ζήτηση και η αυξανόμενη σπανιότητα [των υδάτων] έχουν προκαλέσει εντάσεις στον Ινδό [ποταμό]. Οι προσπάθειες της Ινδίας να δημιουργήσει φράγματα στην ανάντη έχουν αμφισβητηθεί από το Πακιστάν και το 2016, εν μέσω πολιτικών εντάσεων, ο πρωθυπουργός της Ινδίας, Narendra Modi, ανέστειλε προσωρινά την συμμετοχή της Ινδίας σε κοινές συναντήσεις για την διαχείριση του ποταμού. Η ειρηνική συνεργασία θα είναι πιο δύσκολη στο μέλλον.

Οι εταιρικές σχέσεις μεταξύ άλλων χωρών που μοιράζονται λεκάνες απορροής ποταμών είναι ακόμη πιο εύθραυστες. Πολλές χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας συνεργάζονται για τον ποταμό Μεκόνγκ μέσω της Επιτροπής Ποταμού Μεκόνγκ, αλλά η Κίνα, η μεγαλύτερη από τις έξι χώρες μέσα στις οποίες ρέει ο ποταμός και από όπου πηγάζει το ποτάμι, δεν είναι μέλος. Η κινεζική κυβέρνηση και άλλες χώρες στην ανάντη έχουν κατασκευάσει φράγματα στον Μεκόνγκ που απειλούν να στερήσουν τα μέσα διαβίωσης από τις αλιευτικές και αγροτικές κοινότητες στο Βιετνάμ και σε άλλες χώρες στην κατάντη. Ο ανταγωνισμός για την ροή του ποταμού έχει μόνο χειροτερεύσει καθώς οι ξηρασίες στην περιοχή έχουν γίνει συχνότερες.

Παρόμοιες δυναμικές αναπτύσσονται στον Νείλο. Η Αιθιοπία κατασκευάζει ένα τεράστιο φράγμα στο ποτάμι για άρδευση και για παραγωγή ενέργειας, μια κίνηση που θα μειώσει την ροή του ποταμού στην Αίγυπτο και το Σουδάν. Μέχρι τώρα, η Αίγυπτος απολάμβανε δυσανάλογα δικαιώματα στον Νείλο (μια αποικιοκρατική κληρονομιά), αλλά αυτό πρόκειται να τερματιστεί, απαιτώντας λεπτές διαπραγματεύσεις για την κατανομή των υδάτων και πόσο γρήγορα η Αιθιοπία θα γεμίσει τον ταμιευτήρα πίσω από το φράγμα.

Η βία είναι μακράν του να είναι αναπόφευκτη, αλλά οι εντάσεις για τα ύδατα εντός και μεταξύ των χωρών θα δημιουργήσουν νέα σημεία ανάφλεξης σε περιοχές όπου άλλοι πόροι είναι σπάνιοι και οι θεσμικές προστασίες είναι αδύναμες ή λείπουν.

Οι τρόποι με τους οποίους οι χώρες ανταποκρίνονται στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής ενδέχεται μερικές φορές να αποδειχθούν πιο επακόλουθοι από τις ίδιες τις επιπτώσεις. Το 2010, για παράδειγμα, μετά από μια ξηρασία που κατέστρεψε περίπου το ένα πέμπτο της συγκομιδής σιταριού της Ρωσίας, η ρωσική κυβέρνηση απαγόρευσε τις εξαγωγές σιτηρών. Αυτή η κίνηση, μαζί με την πτώση της παραγωγής στην Αργεντινή και την Αυστραλία, που επηρεάστηκαν επίσης από την ξηρασία, προκάλεσαν την άνοδο των παγκόσμιων τιμών σιτηρών. Αυτές οι αυξήσεις των τιμών μπορεί να έχουν βοηθήσει στην αποσταθεροποίηση ορισμένων ήδη ευάλωτων χωρών. Στην Αίγυπτο, για παράδειγμα, ο ετήσιος πληθωρισμός των τιμών των τροφίμων άγγιξε το 19% στις αρχές του 2011, τροφοδοτώντας τις διαδηλώσεις που ανέτρεψαν τον πρόεδρο Χόσνι Μουμπάρακ.

Οι κρατικές απαντήσεις σε άλλα κλιματικά φαινόμενα έχουν επίσης αυξήσει τις εντάσεις. Το λιώσιμο των θαλάσσιων πάγων στην Αρκτική έχει ανοίξει νέους διαύλους για τη ναυτιλία και [νέα] πεδία για την εξερεύνηση πετρελαίου και φυσικού αερίου, με αποτέλεσμα ο Καναδάς, η Ρωσία, οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλα έθνη της Αρκτικής να φιλονικούν σχετικά με τα δικαιώματα για τον έλεγχο αυτών των νέων πόρων.