Ο έλεγχος της δυτικής Ευρασίας και το ενεργειακό παιχνίδι | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ο έλεγχος της δυτικής Ευρασίας και το ενεργειακό παιχνίδι

Ο γεωστρατηγικός ανταγωνισμός ΗΠΑ-ΕΕ και Ρωσίας στην γειτονιά της Ελλάδας
Περίληψη: 

Η Ανατολική Μεσόγειος καθίσταται ολοένα και περισσότερο σημαντική περιοχή για το διεθνές σύστημα ασφάλειας λόγω των φυσικών αποθεμάτων της, καθώς τα συμφέροντα των περιφερειακών δρώντων αλληλεπιδρούν με αυτά σημαντικών διεθνών δρώντων όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και το Βορειοατλαντικό Σύμφωνο (ΝΑΤΟ).

Ο Δρ. ΘΡΑΣΥΒΟΥΛΟΣ Ν. ΜΑΡΚΕΤΟΣ είναι ερευνητικός συνεργάτης-διδάσκων στο Ινστιτούτο Διαρκούς Επιμόρφωσης στο Γενικό Επιτελείο Ενόπλων Δυνάμεων, Υπουργείο Εθνικής Άμυνας.

Η περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, χώρος σύγκλισης Ανατολής και Δύσης, βορρά και νότου, περιλαμβανόμενων των τριών κύριων παγκόσμιων μονοθεϊστικών θρησκειών, αποτελεί από γεωπολιτική άποψη ένα ξεχωριστό υποσύστημα. Στο σταυροδρόμι τριών ηπείρων, της Ευρώπης, της Ασίας και της Αφρικής, η γεωπολιτική της Ανατολικής Μεσογείου δεν περιλαμβάνει μόνο περιφερειακούς δρώντες αλλά και δρώντες τοποθετημένους σε ανταγωνιστικούς ομόκεντρους κύκλους: Τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ρωσική Ομοσπονδία και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η περιοχή βρίσκεται επίσης στην κορυφή δύο σημαντικών γεωστρατηγικών τριγώνων, που σχηματίζονται στα βόρεια και βορειοανατολικά με την Μαύρη Θάλασσα και την Κασπία Θάλασσα, και προς νότο και νοτιοανατολικά με τη Μέση Ανατολή και τον Περσικό Κόλπο [1].

12062019-1a.jpg

Το τουρκικό ερευνητικό σκάφος Barbaros Hayrettin Pasa διασχίζει τον Βόσπορο στην Κωνσταντινούπολη, στις 6 Μαρτίου 2017. REUTERS / Yoruk Isik
-----------------------------------------------------------------------------------------

Από το 2008 και εφεξής, η ασφάλεια και η πολιτική τάξη του υποσυστήματος της Ανατολικής Μεσογείου -όπως λειτουργούσε από την έναρξη του Ψυχρού Πολέμου- κατέρρευσε λόγω της επιδείνωσης των σχέσεων μεταξύ των δύο πιο ικανών περιφερειακών συμμάχων των ΗΠΑ, της Τουρκίας και του Ισραήλ, και της συνεχιζόμενης αναταραχής στον αραβικό κόσμο. Αντικαταστάθηκε από έναν διευρυνόμενο μέσω πληρεξουσίων εμφύλιο πόλεμο στην Συρία, από γεωπολιτική αντιπαλότητα μεταξύ Τουρκίας, Ισραήλ, Κύπρου και Ελλάδας, καθώς και μεταξύ των χωρών της Δύσης, και των ενθουσιωδώς αναθεωρητικών του περιφερειακού status quo δυνάμεων, της Ρωσίας και του Ιράν.

Επιπροσθέτως, η Ανατολική Μεσόγειος καθίσταται ολοένα και περισσότερο σημαντική περιοχή για το διεθνές σύστημα ασφάλειας λόγω των φυσικών αποθεμάτων της, καθώς τα συμφέροντα των περιφερειακών δρώντων αλληλεπιδρούν με αυτά σημαντικών διεθνών δρώντων όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και το Βορειοατλαντικό Σύμφωνο (ΝΑΤΟ). Η ανακάλυψη υπεράκτιων αποθεμάτων φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο (2010), μπορεί να προσφέρει στην ΕΕ διαφοροποίηση από το ρωσικό φυσικό αέριο, γενικώς τους ενεργειακούς πόρους της Μέσης Ανατολής, και μεγαλύτερη περιφερειακή ασφάλεια. Η ΕΕ επιθυμεί να σταθεροποιήσει την περιοχή, προκειμένου να διασφαλίσει βιώσιμο κόμβο φυσικού αερίου πλησίον των συνόρων της, αφού ο κατασκευαζόμενος Νότιος Διάδρομος Φυσικού Αερίου (SGC), δεν επαρκεί για να μειώσει την εξάρτησή της από την Ρωσία.

Η ανακάλυψη φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο (Αίγυπτος, Ισραήλ, Κύπρος, Λίβανος, Συρία) και αυτές που θα ακολουθήσουν, προκαλούν σημαντικά αποτελέσματα τόσο στο επίπεδο της οικονομίας, όσο και στης ασφάλειας. Επί παραδείγματι, εξωθούν το Ισραήλ σε μετατροπή του ενεργειακού μείγματος -μέχρι σήμερα εξαρτώμενο ιδίως από τον άνθρακα και εισαγόμενα πετρελαϊκά προϊόντα-, και σε μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου μέσω της χρησιμοποίησης φυσικού αερίου στους τομείς της ηλεκτροπαραγωγής και των μεταφορών (παραγωγή 10,5 δισ. m3 με προοπτική 27 δισ. m3 έως το 2021). Επιπλέον το Ισραήλ προγραμματίζει εξαγωγές φυσικού αερίου στην Αίγυπτο (συμφωνία Φεβρουαρίου 2018, 7 τρισ.m3/σε 10 έτη) για την κάλυψη αναγκών εσωτερικής ζήτησης, οι οποίες υπολογίζεται ότι θα διπλασιαστούν όταν τον Νοέμβριο 2019 συντελεστεί πλήρης αξιοποίηση του κοιτάσματος Leviathan.

Ως αποτέλεσμα, η Αίγυπτος θα μειώσει την έκθεσή της στις μεταβολές της τιμής του υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG), θα τονώσει την ασφάλεια ενεργειακού εφοδιασμού της χώρας και θα αντιμετωπίσει την αύξηση της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας. Όμως, καμία υποδομή για την αξιοποίηση του ενεργειακού πλούτου της Ανατολικής Μεσογείου, όπως η κατασκευή τερματικού(-ών) υγροποίησης/επαναεριοποίησης ή αγωγών μεταφοράς φυσικού αερίου, δεν μπορεί να ευοδωθεί χωρίς τον συντονισμό των κρατικών δρώντων.

12062019-1.jpg

Χάρτης 1. Πιθανές εξαγωγικές οδοί του φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου, Stratfor, 2018
-------------------------------------------------------------------------

Προς τον σκοπό αυτό, Ελλάδα, Κύπρος και Ισραήλ συνήψαν μια στρατηγική συμμαχία, χρησιμοποιώντας την συνεχόμενη ΑΟΖ και τον γεωπολιτικό παράγοντα της ενέργειας ως υψηλή στρατηγική αντιστάθμισης της αναθεωρητικής τουρκικής πολιτικής και εξασφάλισης στο Ισραήλ του απαραίτητου θαλάσσιου στρατηγικού βάθους σύνδεσης με την Ευρώπη. Αυτά, μάλιστα, εκτυλίσσονται εν μέσω του εντεινόμενου ενεργειακού ανταγωνισμού ΗΠΑ-Ρωσίας, τόσο στην Ανατολική Μεσόγειο όσο και στα Δυτικά Βαλκάνια και στην περιοχή της Κασπίας θάλασσας.

Βασιζόμενοι στη νεορεαλιστική γεωπολιτική σχολή Διεθνών Σχέσεων, συμπεραίνουμε ότι η ΕE πρέπει να συνδεθεί με την Ανατολική Μεσόγειο ώστε να μην καταστεί όμηρος των μονοπωλιακών οραμάτων της Ρωσίας και των ηγεμονικών προσδοκιών της Τουρκίας στην περιοχή και πέραν αυτής.

Ο ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ

Κατά τους παρελθόντες αιώνες, δεν υπήρχε ούτε μια στιγμή κατά την οποία η Ρωσία να μην επιζητούσε πρόσβαση στα θερμά ύδατα των νοτιοδυτικών συνόρων της, ειδικώς στην Ανατολική Μεσόγειο, ώστε να βρει αγορές για τα προϊόντα της και να ξεπεράσει το πρόβλημα των παγωμένων λιμένων της κατά τους χειμερινούς μήνες. Αυτή η αναζήτηση μετατράπηκε σύντομα σε μακροχρόνιο οδηγό πολιτικής που η Μόσχα ακολούθησε πιστά από το δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα, ώστε να διαρρήξει τον Aναχωματικό Δακτύλιο (Rimland) που περιβάλει την επικράτειά της στην Κεντρική Γη (Heartland) [2]. Σήμερα, εξαγωγή ρωσικών αγαθών σημαίνει εξαγωγή ενεργειακών πόρων.